Comans

Aqueste article es redigit en provençau.
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.

Extension dau territòri coman a son apogèu vèrs 1200.

Lei Comans (tanben dichs Kipchaks ò Polovtses) son un pòble nomada de l'estèpa eurasiatica que visquèt de la vau de Danubi au Lac Balkhash entre lei sègles IX e XIII. Participèron ai guèrras còntra lei Pechenègs avans de menar d'incursions còntra lei reiaumes sedentaris d'Euròpa Orientala e d'Asia Centrala. Desvolopèron tanben d'activitats comercialas amb lei marchands italians a partir dei comptadors de Crimèa. Agantèron son apogèu au començament dau sègle XIII après la presa e lo pilhatge de Kiev mai se dispersèron rapidament après aquela victòria, victimas deis invasions mongòlas. Lei subrevivents foguèron integrats e pauc a pauc assimilats ai pòbles d'Euròpa Orientala e d'Asia Centrala, especialament en Ongria e en Romania.

Istòria[modificar | Modificar lo còdi]

Pintura murala representant un combat entre Magiars e Comans.

Lei Comans serián originaris de la Siberia Orientala e aurián migrat, dins lo corrent dau sègle IX, en direccion de l'oèst vèrs la vau bassa de Vòlga. Puei, serián arribats en Euròpa Orientala durant lo sègle XI. Durant aqueu periòde, èran associats ai Kimeks, un pòble turc installat entre Ob e Irtych. Pasmens, se separèron vèrs 1050 e lei Comans ataquèron lei Pechenègs, un autre pòble nomada, per s'installar sus un territòri anant de la Mar Negra a Irtych. A la diferéncia d'autrei pòbles de l'estèpa, fondèron pas un khanat unificat mai gardèron au contrari una organizacion tribala mantenent l'autonòmia dei khans locaus.

De la fin dau sègle XI au començament dau sègle XII, intrèron en guèrra còntra Kwarezm, la dinastia dei Karakhanidas, la Rus' de Kiev e lei Magiars. Segon un mecanisme frequent dins l'istòria dei pòbles nomadas, adoptèron pauc a pauc de trachs culturaus eissits deis Estats sedentaris atacats e se convertiguèron a l'islam ò au cristianisme au contacte dei pòbles d'Asia Centrala e d'Euròpa Orientala[1]. Puei, lei tribüs occidentalas participèron largament ai guèrras civilas que minèron la Rus' de Kiev. En particular, en 1203, participèron a la presa e au pilhatge de Kiev. Lei Comans agantèron alora son apogèu amb una extension fins a la vau bassa de Danubi. Dins aquò, tre leis ans 1220, deguèron faciar l'avançada dei Mongòls.

En fàcia de l'amplor de la menaça, lei Comans s'alièron amb de principats rus mai foguèron batuts mai foguèron esquichats a la batalha de Kalka en 1223 per leis armadas de Jebe e Subotai[2]. Puei, entre 1238 e 1241, lei Comans foguèron vencuts per leis òrdas de Batu[3]. Après la pèrda de son territòri, se dispersèron dins plusors regions d'Euròpa Orientala e d'Asia Centrala. En particular, de grops importants se mesclèron amb lei Tatars de Crimèa, lei Nogaïs, lei Bachkirs e lei Cazacs. A l'oèst, foguèron invitats per lo rèi d'Ongria dins lei regions dau nòrd-èst dei Balcans. I participèron a la fondacion dei principats de Moldàvia e de Valaquia[4].

Organizacion[modificar | Modificar lo còdi]

Masca de combat coman.

Lei Comans son mau coneguts e èran probablament pauc nombrós. De mai, après sa desfacha còntra lei Mongòls, foguèron rapidament assimilats per d'autrei pòbles. Per aquelei rasons, an laissat pauc de vestigis arqueologics. Segon lei tèxtes per d'autors dau periòde, èran relativament similars ais autrei pòbles de l'estèpa. Lei cavaus, lei tendas de feutre e una importanta activitat de norrigatge permetent de produrre de carn, de lach e de fromatges èran lo centre de lor societat. A la guèrra, lei cavaliers armats d'un arc composit tenián un ròtle important. De particularitats culturalas notadas èran lo pòrt de mascas de proteccion durant lei combats e de la mostacha per leis òmes.

La lenga parlada per lei Comans es descricha coma una mena de turc. Foguèt fòrça utilizada en Crimèa per lei cambis amb lei marchands italians. En particular, un document escrich dins aquela lenga, lo Codex Cumanicus, es conservada a la Bibliotèca Marciana de Venècia[5]. De mai, aquela influéncia economica s'obsèrva dins la toponomia dei país d'Euròpa de l'Èst[6]. Pasmens, lo coman dispareguèt au començament dau sègle XX[7].

Religion[modificar | Modificar lo còdi]

Lei Comans se convertiguèron a l'islam e au cristianisme en causa de la multiplicacion dei contactes amb leis Estats sedentaris e de sei marchands. Lo cristianisme se difusèt ainsi dins lei tribüs occidentalas a partir dau sègle XI e un clergat important existiá en 1120. L'islamizacion dei Comans d'Asia Centrala comencèt au sègle XII. Pasmens, la conversion dei Comans au monoteïsme èra pas acabat coma o mòstran lei funeralhas paganas celebradas en 1241 en onor d'un cap coman au servici de l'Estat latin de Constantinòble[8].

Annèxas[modificar | Modificar lo còdi]

Liames intèrnes[modificar | Modificar lo còdi]

Bibliografia[modificar | Modificar lo còdi]

  • (fr) Michel Balard e Alain Ducellier, Migrations et diasporas méditerranéennes (Xe -XVIe siècles), Actes du Colloque de Conques (octòbre de 1999), Publications de la Sorbonne, 2002.
  • (fr) Bernard Le Calloc'h, Des asiatiques en Hongrie : Khazars, Kabars et Alains, L'Harmattan, 2013.
  • (fr) Robert de Clari, La Conquête de Constantinople, Bibliothèque de la Pléiade, « Historiens et Chroniqueurs du Moyen Age », Gallimard, 1952.
  • (en) Peter B. Golden, Nomads and their Neighbours in the Russian Steppe : Turks, Khazars and Quipchaqs, Ashgate, 2003.
  • (en) András Pálóczi-Horváth, Pechenegs, Cumans, Iasians : steppe peoples in medieval Hungary, Corvina, 1989.
  • (en) István Vásáry, Cumans and Tatars : Oriental Military in the Pre-Ottoman Balkans, 1185–1365, Cambridge University Press, 2005.

Nòtas e referéncias[modificar | Modificar lo còdi]

  1. ↑ (fr) Iaroslav Lebedynsky, Les Nomades, Les peuples nomades de la steppe des origines aux invasions mongoles (IXe siècle av. J.-C. - XIIIe siècle après J.-C.), Éditions Errance, 2017, pp. 256-260.
  2. ↑ (en) David Nicolle e Viacheslav Shpakovsky, Kalka River 1223 : Genghiz Khan’s Mongols invade Russia, vol. 98, Osprey Publishing, coll. « Campaign », 2001.
  3. ↑ (en) Florin Curta, Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250, Cambridge University Press, 2006, p. 409.
  4. ↑ (fr) László Rásonyi, « Contributions à l’histoire des premières cristallisations d’état des Roumains : L’origine des Basarab » dins Archivum Europae Centro Orientalis, I, 1935, pp. 240, 242 e 253.
  5. ↑ (fr) Sévérien Salaville, « Un manuscrit chrétien en dialecte turc : le « Codex cumanicus » », Échos d’Orient, vol. 14, n° 90, 1911, pp. 278-286.
  6. ↑ Per exemple, una origina comana es atestada per lei noms de Kumanovo en Macedònia dau Nòrd, Comanesti e Comana en Romania, Kumane en Serbia, Polovtsy en Bielorussia, Polovtsy en Russia, Kumanite en Bulgaria, etc. Dins d'autrei regions dau mond, se pòu citar Kuman en Xinjiang.
  7. ↑ D'un biais curiós, lei darriers locutors foguèron de judieus e d'Armènis eissits de comunautat aguent adoptat lo coman coma lenga après aver abandonat Anatolia au sègle XI en causa deis invasions turcas.
  8. ↑ (fr) Geoffroy de Ville-Hardouin (trad. du Cange), « Mémoires de Geoffroy de Ville-Hardouin », dins Décadence de l’Empire latin, 1824, pp. 499–500.
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Comans&oldid=2383807 »