Èlios

Dins la mitologia grèga, Èlios (en grèc ancian Ἥλιος / Hếlios) es lo filh du Titan Iperion e de sa sòrre Tèia, tanben conegut jol nom d'Eurifèssa (segon l’Imne omeric que li es consacrat). Es lo fraire de Selene et d'Eos.

Personificacion del Solelh, Èlios es progressivament assimilat a Apollon, dieu de la musica e de las arts. Dins la mitologia romana o la mitologia nordica, correspond a Sol.

Mite

Sos dos ròtes màger son de menar lo carri del solelh —dins aqueste cas es a vegada confondut amb Apollon, que representa pasmens mai la lutz que lo solelh—, e de revelar tot çò qui se passa sus Tèrra. Dins l’Odissèa, es el que revèla a Efèst las amors copablas d'Arès e Afrodita. Dins l’Imne omeric a Demetèr, aprena  Demetèr qu'Adès raubèt sa filha Persefòna. L'imna lo qualifica d'« observaire divin dels Dieus e dels òmes », alara qu'Omèr lo nomena « aqueste que vei e entend totas las causas ». Lo compositor cretés Mesomèda de Crèta li dediquèt un imne al sègle II.

L’Odissèa conta tanben que possedís de tropèls de buòus e de fedas dins l'illa de Trinacria (la Sicília). Ulisses i acòsta dins son retorn a Itaca. Al cant XI pel devin Tiresias, enebís a sos òmes de tocar als tropèls sagrats. Alara que dormís pasmens, aquestes darrièrs, atalentats, tuan las vacas. Èlios crida vengença près de Zèus que folzeja la nau d'Ulisses: aqueste foguèt lo sol subrevivent.

Sa descendéncia es nombrosa. Omèr cita Lampecia e Faetusas, concebudas amb la ninfa Nere: son elas que gardan los tropèls de lor paire. De l'Esperida Egle, tanben aguèt las Caritas. De l'Oceanida Perse, aguèt  Eetèus, rei de Colquida, Perses, rei de Taurida, Augias, rei d'Elida, Dilemma, Circe e Pasifae. De l'Oceanida Climèna, aguèt Faeton e las Eliadas.

Quand los dieus se partegèron los diferents païses de la tèrra, l'illa de Rhodes encara èra jos la ondas de la mer. Mas aqueste jorn, Èlios èra absent e pas degun aviá pensat a el. Recebèt donc pas una partida del partatge de la tèrra. Mas a aqueste moment, l'illa de Rhodes emergiguèt de la mar, e amb avec le consentement de Zèus, prenguèt possession, e tanben de la ninfa de l'illa, Rhode. Ven alara lo paire de sept filhs, eròis de l'illa.

Clicia èra una ninfa grèga, filha d'Ocean e de Tetis. Foguèt amada d'Elios, mas remplaçada per Leucotoe. Lo diguèt alaara al paire d'aquesta, Orcamos, que castiga sa filha per l'aver desonorada la rebondent dins lo sable. Mas puslèu de permetre a Clicia de tornar prene l'amor d'Elios, la mòrt de Leucotoe li balha pas que lo sentiment d'aquesta. Desesperada, se seta nuda suls ròcs e i demorarà pendent nòu jorns, sens aiga ni manjar, capvirada al solelh, Èlios. Ven jauna e bruna de son treslus, foguèt metamorfosada en eliotròpi.

Culte

Bronze roman representant Èlios portant la corona raiada, sègle I, Lovre

Los Grècs pòrtan un grand respècte a Èlios, que poirian segon eles acabar de se levar s'es pas justament onorat. Mai, que lo Solelh vei tot çò que se passa sus la Tèrra, es sovent invocat dins los juraments solemnes: « Ne juri per Èlios » significa: « de verai, lo Solelh ne pòt èsser lo testimòni ». Pasmens, lo culte d'Elios es pauc espandit als epòcas arcaïc e classic, levat a Rhodes, qu'es lo fondator mitic la divinitat màger. Las monedas de Rhodes le representan, sos prèires son eponimes e son temple abriga los archius de la ciutat. Una estatua colossala es erigida en son onor en 292 AbC. : lo colòs de Ròdes.

Se desvolopa a partir de l'epòca ellenistica, subretot en Egipte ont es assimilat le dieu solar Ra e ont los Ptolemèus encoratjan lo culte sincretic d'Elios-Serapis. A l'epòca romana, Èlios ven una divinitat universala jol nom de Sol, gardant un fòrt ancoratge egipcian.

En literatura, Èlios es progressivament confondut amb Apollon-Febus, dieu de la lutz solara, de la divinacion, de la musica e de la poèsia. Pasmens se Faeton siá lo filh d’Elios, Ovidi utiliza lo nom Febus quand parla d'aqueste darrièr, aqueste nom significant « lo Brilhant ».

Representacions artisticas

Èlios es d'en primièr representat de cara redonda, encastrat per une abondenta cavaladura que las flòtas son censadas figurar los rais del solelh, per exemple sus las monedas de Rhodes batudas al sègle V AbC, o encora sus una idria atica de Karlsruhe que lo mòstra assistent al jutjament de Paris. A partir del sègle IV AbC, lo dieu arbòrda sovent, mas pas sempre, un diadèma que raja dels rais solars. A l'epòca arcaïca, es figurada amb una barba; las representacions ulterioras lo mòstran imbèrbe. Es sovent presentat sus son quadriga, coma a Delfes, sul pilar que los Rhodiens erigiguèron en fàcia del temple al sègle IV AbC.

Sa representacion antica mai celèbra es lo colòs de Ròdes, una de las set meravilhas del mond. Rhodes abriga tanben d'autras estatuas celèbras, qu'una de par Carès de Lindos e una autra per Lisip, son mèstre.

Vejatz tanben

• Divinitats grègas primordialas