Tir (Liban)

Tir صور - Şūr
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Lo pòrt de pesca.
Geografia fisica
Coordenadas	33° 16′ 08″ N, 35° 12′ 59″ E
Superfícia	4 km²
Geografia politica
País	Liban
Geografia umana
Populacion (?)	60 000 ab.
Autras informacions
Sit(s) toristic(s)	Patrimòni UNESCO muralhas fenicianas, andana principala bordada d’una colomnada e de trepadors, arenas romanas, quartièr residencial, castèl Crosat, palèstra, tèrmes, carrièra quadrilhadas, catedrala Crosada Necropòli, Arc monumental, Carrièra romana e caussada bizantina, Aqüeducte, Ipodròma.

Tir es una granda vila du Liban. Cap luòc del Caza de Tyr dins la Mouhafazah del Sud Liban. La vila de Tir es situada a 70 quilomètres al Sud de Beirot e a 35 quilomètres al Sud de Sidon.

Los diferents noms de Tir

arabi	صور - Sūr
francés	Tyr (Sour, en trancripcion arabi)
anglés	Tyre
fenician	צור - Ṣur
ebrieu	צוֹר‎‎ - Tzor
ebrieu de Tiberiàs	צר - Ṣōr
akkadian	𒋗𒊒 Ṣurru
grèc	Τύρος - Týros
turc	Sur
latin	Tyrus

Geografia

Tir se situa dans la Fenicia miègjornala a qualques 70 km al sud de Beirot (Berytos dins l'antiquitat) e a 35 km al sud de Sidon (Saida en arabi), gaireben a mièg camin entre Sidon al Nòrd e Acre al sud, e a qualques quilomètres al sud du Litani (Leontes dins las fonts classicas).

Dins l'Antiquitat, la vila èra compausada de doas partidas, l'una insulara e l’autra continentala. La vila insulara èra situada sus un ròc, que son nom « SR » que significa en fenician "lo ròc". Separada del continent par un estrech de 500 a 700 mètres de larg. I aviá dos pòrts, « lo port Sidonian » al nòrd, e « lo pòrt egipcian » al sud.

S'anant de Tir cap al nòrd en direccion de Sidon, passam prèps de la font ‘Ain Babouq, puèi prèp de la font termala ‘Ain Habrian, e arribam a Nahr (flum, riu) el Qasmiyé qu'es la partida inferieura du Nahr el Litani. Aquel flum constituava la frontièra Nòrd entre lo reialme de Tir e aquel de Sidon.

Un autre camin costièr fòrça important anava de Tir cap al sud, l’escala de Tir que franchís Ras el Abyad que, a esquèrra mena a Oum El Amed situat sus un puèg e que, cap al sud mena a Akzib e a Acre e fin finala a Aïfa e al mont Carmel, que constituan la frontièra sud del reialme de Tir.

Istòria

L’istòria de Tyr se confond amb aquela Sidon subretot perque, sus mai d'uns periòdes, èran unificadas. Erodòt que visitèt la vila en 450 AbC foguèt informat pals prèstres del temple de Melqart que la vila aviá estat fondada al meteis temps que lo temple e que Tir èra abitada dempuèi 2 300 ans, çò que dona la data de 2700 AbC.. Aquela data foguèt atestada per l’arqueologia.

Entre lo tresen e la fin del segon millenari, Tir n’aviá qu’un ròtle segondari dins l’istòria del Orient Mejan. Figura dins los tèxtes egipcians del II^nd millenari per sa situacion estrategica miègjornala; mas èra pas qu’un pòrt pichon d’escala entre l’Egipte e Biblòs. L'estatut de Tir entre lo reialme de Totmòsis II e Ramsès III li permetèt de profeitar de sa posicion per desvelopar son ròtle coma pòrt estrategic, son comèrci e son industria.

Pareis que l'union de Tir e de Sidon foguèt favorabla entre lo sègle X e IX AbC. Aprèp la desfacha de Loli (fin del sègle VIII), pendent de l’invasion assiriana, Baalu reinava sus Tir (començament del sègle VII) e Sidon la prenguèt aprèp lo refús de cooperacion amb los assirians. Atat, l’interior del reialme de Tir venguèt província assiriana mas l’activitat comerciala e maritima contunhava d'aumetar fin a l’arribada d’Alexandre lo Grand.

L'egemonia feniciana sus la còsta al sud de Fenicia s’espandissiá fins a Ascalon. La preséncia dels fenicians es affirmada par l’arqueologia (escavacions d’Akhziv, de Tell el fukhar, de Tell Keisan, de Kabri, del Mont Carmel, d'Atlit, de Shiqmona, de Dor, d'Ascalon, de Tell el kheleifeh, d'Arad, d'Ashdod, Azor).

Quand Nabucodonosòr II venguèt rei de Babilònia, aprèp la casuda de Niniva en 612, assetgèt Tir pendent 13 ans (635-610), mas d'ipotèsis evòca coma de compromís s'establiguèt entre los Tirians e los Babilonians al tèrme de Tir conservariá una cèrta autonomia.

En 539, Cirus dintrèt a Babilònia vencedor del babilonians e comencèt un periòde novèl. Integrats dins l'Empèri Pèrsa aquemenid, los fenicians commencèron frapar lor moneda e Tir fabricava de flòtas pels sobeirans aquemenids (surbretot per lors guèrras contra los Grècs).

Aprèp la victòria d'Alexandre suls Pèrsas, a Issos las ciutats fenicianas comencèron a s'aligar al novèl conquerent. Levat Tir que resistiguèt en 332 a Alexandre amb un sètge de 7 meses. Tir, a l'epòca, èra situada sus una illa mas Alexandre capitèt a bastir una levada cap a l'illa e la vila passèt de la dominacion pèrsa a la dominacion grèga.

Aprèp la mòrt d’Alexandre lo Grand (junh 323) son reialme foguèt separat e aflaquit. Ptolemèu I^èr fondèt sa dinastia en Egipte en 305-304 e adoptant la politica egipciana anciana, se tornèt cap a Fenicia. Ocupèt Tir e las autras ciutats fenicianas. Jos aquel reailme comencèt la primièra edat tiriana (275/4 AbC.).

L’aflaquiment de l’Estat lagid aprèp la mort de Ptolemèu IV (203/2 AbC.) marquèt la fin de la dominacion lagid e la Fenicia del sud passèt jos la tutèla dels Seleucids vèrs 200 AbC. La segonda edat tiriana debutèt vèrs 126 ABC. e s'acabèt vèrs 69-70 ApC.

En 64 AbC., los romans tornèron organizar la region creant la província de Siria sus las ruïnas de l'anciana Siria seleucid e Tir coneguèt la Pax Romana.

La ciutat feniciana venguèt una vila de província romana tranquilla.Le Nòu Testament conta un viatge de Jèsus (Mc 7:24). Una glèisa creitiana i foguèt fondada, e los Actes dels Apòstols declaran que Pau de Tars i demorèt sèt jorns tornant de Chipre (Ac 21:3). Un evescat es atestat dempuèi la fin del sègle II. Ui concili s'i debanèt en 355. Selon Jiròni de Stridon, lo paire de la Glèisa Origèn i morriguèt, e es enterrat dins la basilica.

En 636, Tir tombèt jos la dominacion dels Arabis. Passèt enguida als Seldjoukides (1089), puèi foguèt presa pels crosats (1124). En 1291, foguèt presa pels Mamelocs.

En 1920, aprèp la dominacion otomana, Tir es restituïda a la republica Libanesa.

Patrimoine mondial de l'UNESCO

Patrimòni Mondial de l'UNESCO

Lo center urban de Tir es inscrit sus la lista del Patrimòni Mondial de l'UNESCO dempuèi 1983.

Le patrimòni cultural de Tir es constituit de :

La vila antica

• Muralhas fenicianas,
• Andana principala bordada d’una colomnada e de trepadors,
• Arenas romanas,
• Quartièr residencial,
• Castèl Crosat,
• Palèstra,
• Tèrmes,
• Carrièra quadrilhadas,
• Catedrala Crosada.

La necropòli (El-Bass)

• Necropòli,
• Arc monumental,
• Carrièra romana e caussada bizantina,
• Aqüeducte,
• Ipodròma.

Embessonatge

• Perpinhan,  Catalonha

Galariá

• 
  Arc de trionf.
• 
  Carrièra de las Colomnas sul site Al Mina.
• 
  Rèstas romans al site Al Mina
• 
  Ipodròma de Tir
• 
  Una carrièra estrecha tyipica del Quartièr crestian de Tir.
• 
  Pòrt de Tir
• 
  Tir, lo pòrt de pèsca.
• 
  Riba del mar a Tir.

Vejatz tanben

Bibliografia

• (fr)Bariaa Mourad, Du Patrimoine à la Muséologie. Conception d'un musée sur le site archéologique de Tyr (Tèsa); Musèum Nacional d'Istòria Naturala, París, 1998.
• (fr)A. Poidebard, Un grand port disparu - TYR - Recherches aériennes et sous-marines 1934-1936, ed: Libr. Orientaliste Paul Geuthner, París, 1939.
• (fr)UNESCO, Proposicion d’inscripcion sus la Lista del Patrimòni Mondial somés pel Liban, Unesco, París, 1983.
• (fr)Sabatino Moscati Les Phéniciens, Arthème Fayard, París (1971) ISBN 2501003543.
• (fr)Josette Elayi, Recherches sur les cités phéniciennes à l'époque perse, Institut Universitari Oriental, Nàpols 1987.
• (fr)Josette Elayi, Économie des cités phéniciennes sous l'Empire perse, Institut Universitaire Oriental, Naples 1990.
• (en)J. Elayi et A.G. Elayi, The Coinage of the Phoenician City of Tyre in the Persian Period (5th-4th cent. BCE), ed: Éditions Peeters, Leuven 2009 ISBN: 978-90-429-2202-0.

Ligams extèrnes

• (ar) (fr) (en) site de la vila de Tit (Sour) sur Localiban
• (ar) Site yasour
• Melkan Bassil, Panorama interactiu a 360 grases del site arqueologic de Tir