Ordinator

Tièra de 1000 articles que totas las Wikipèdias deurián aver.

Slot PCI de 32 bit. Sus l'imatge se remarca lei pistas onte lei donadas viatjan en de velocitats vesinas d'aquela de la lutz.

Lo tèrme d'ordinator (o ben ordenador [var. ordenaor, ordenader]) designa un dispositiu fisic materializant una maquina de Turing.

Aquesta definicion, e mai siá rigorosa, dona gaire d'entresenhas subre çò qu'en practica un ordinator es o pòt faire : d'efècte existisson de tipes nombrós d'ordinators, construchs e especializats per de pretzfachs divèrs : dei maquinas qu'emplon de salas entieras e que pòdon efectuar quin tractament que siá fins a de circuits integrats de quauquei millimètres que contraròtlan un minirobòt o una mòstra. Mai se se fa abstraccion de sa talha e e de çò que fan, possedisson totei doas causas : (aumens) una memòria e (aumens) un processor.

Una maquina de Turing (e per ansin un ordinator) es concebuda per executar de programas : un ordinator sens un programa d'executar es inutil. Totei leis ordinators an doncas besonh de programas : lo programa mai important, de fòrça, per un ordinator es son sistèma operatiu, que s'ocupa de gerir la maquina, sei ressorsas e lei programas qu'executa d'esperela, e balha a l'utilizaire un mejan per introduire e executar leis autrei programas, comunament sonats aplicacions.

L'ensemble dei programas es lo logiciau, en oposicion au materiau qu'es la partida fisica deis ordinators.

Constituents d'un ordinator

Case nero per Personal ordinator de tipe MiddleTower

Coma es ja estat dich, un ordinator es la materializacion fisica d'una maquina de Turing, segon l'arquitectura imaginada per Von Neumann: doncas totei leis ordinators an aumens un processor, una cèrta quantitat de memòria RAM de trabalh e una cèrta quantitat de memòria non volatila (ROM, PROM, EPROM, EEPROM o Flash) ont es inscrich lo premier programa d'executar a l'entraïnament de l'ordinator : segon lei cas, aquest programa pòt èsser lo solet que la maquina executarà (firmware) o ben servir de trempolin per cargar lo sistèma operatiu propriament dich dins la memòria de trabalh : en aquest cas se parla de loader (o de BIOS se complís tanben d'autrei foncions en mai d'aquesta). En generau aquestei tres components se tròban fisicament ensems dins lo meteis circuit integrat o subre la meteissa carta electronica, qu'en aquest cas es dicha carta maire. Es important de rementar qu'actualament, i a una pichona quantitat de memòria sonada Cache au dintre dau processor ; coma la velocitat dau Bus de liason entre processor e memòria es limitada, lo processor poiriá èsser "frenat" per lo còl de botelha de la RAM ; lo biais de defugir aquò es d'apondre au dintre dau processor una pichona quantitat de memòria onte son cargadas leis informacions pus sovent tractadas.

En mai d'executar de programas, un ordinator deu tanben poder comunicar ambé l'exterior : per aiçò son totjorn presentas d'interfàcias entre l'ordinator e de dispositius divèrs. Quasi sempre, levat lei cas de microcontrarotlaires fòrça simples, es prevista la possibilitat de plaçar un clavier e un dispositiu de visualizacion (monitor, estampadoira). De mai un ordinator utiliza en generau de memòrias de massa per registrar lei donadas e lei programas en liberant la memòria RAM, e quasi sempre es possible d'i apondre de periferics extèrnes e de cartas d'extension.

Una dei cartas d'extension pus importantas es la carta VGA, o carta vidèo. Aquesta carta s'ocupa de gerir totei leis imatges e de lei visualizar sus l'ordinator ; lei cartas vidèo de darriera generacion an una poténcia excepcionala e permeton d'experiéncias novèlas ambé l'ordinator.

Memòrias de massa

D'epòcas divèrsas comparadas. Un "banc" RAM de 1986 ambé solament 4 MB de memòria es talament gròs que uei, sus la meteissa superficia de circuit estampat se pòt aisadament plaçar lei circuits d'un ordinator entier e mai de Gigaoctets de memòria

La memòria RAM de trabalh es de verai fòrça rapida, mai i a dos problèmas :

1. es costosa e mai lo pretz siá a se reduire ;
2. es volatila, valent a dire que quand s'amòrça la maquina son contengut es perdut.

Per aquesta rason, se li aponde totjorn un autre tipe de memòria, fòrça mai lenta e economica mai subretot capabla de conservar lei donadas que i son inscrichas per un temps indefinit : aquesta es sonada memòria de massa e es constituida en generau per de discs magnetics (existisson pasmens de produchs compausats de memòria solida - aquela qu'es utilizada per lei RAM - mai aquestei dispositius son fòrça costós e s'utilizan mai que mai dins de domenis medicaus o militars). En cas d'aplicacions qu'exigisson pauc de memòria son utilizadas lei NOVRAM, de RAM particularas non volatilas, se se vòu escriure e reescriure lei donadas, lei ROM se lo programa deu pas èsser cambiat, o au mai cambiat fòrça rarament (de ROM escafablas per mejan de rais UV o tensions predefinidas). En generau, lei donadas son escrichas sus aquestei memòrias sota forma de fichiers : lo biais d'organizar e de catalogar lei fichiers se sòna sistèma de fichiers.

Bus de sistèma

Nòstre ordinator poiriá pas foncionar sensa lo bus de sistèma. Aquest es en fach la liason entre lei divèrs components d'un ordinator : processor, chipset, carta vidèo, etc. Es constituit de fieus onte passan leis informacions en forma de donadas que s'escàmbian lei divèrs periferics e components de l'ordinator. Existisson tres tipes fondamentaus de bus que, ensems, forman lo bus de sistèma :

• Bus d'adreiças
• Bus de donadas
• Bus de contraròtle

Lei periferics extèrnes pòdon èsser reliats au bus de sistèma per mejan deis interfàcias fornidas per lo constructor (dins lo cas de components integrats), o per mejan deis interfàcias proprietàrias dins lo cas de components particulars o non integrats dins lo sistèma propriament dich (carta maire). Aquestei components son dichs cartas d'extension e se plaçan directament dins d'emplaçaments ad hoc (slot) de la carta maire. Aquestei slot dialògan, gràcias a l'interfàcia dau chipset, ambé tota la rèsta dau sistèma. Per ansin naturalament la preséncia de cèrteis interfàcias o d'autrei depend unicament dau chipset present subre la carta maire.

Quauquei tipes d'interfàcias de "Slot":

• ISA
• EISA
• VESA
• PCI
• PCI Express
• PCI X
• AGP (per cartas graficas)
• VMEbus
• S-100
• Zorro
• NuBus
• MBus
• SBus

Pòrt parallèl (Centronics)

Interfàcias genericas

Pòrt seria

Pòrts PS2

Existisson un cèrt nombre d'interfàcias genericas, adaptadas a fòrça tòcas, qu'en generau lei constructors an suenh d'implementar sempre dins leis ordinators que produson, per n'aumentar la polivaléncia. En generau leis especificacions per aquesteis interfàcias son d'estandards publics, establits per d'organismes come l'IEEE o l'ISO.

Interfàcias:

• RS232 (Interfàcia seria)
• RS432 (Interfàcia seria pels ordinadors d'Apple)
• Centronics (Interfàcia parallèla)
• IEEE 488 (Interfàcia coneguda jol nom de GPIB dins l'industria que la fa servir dins los equipaments de tèst automatic)
• SHUGART (per disqueta)
• IDE (per disc dur)
• EIDE (per disc dur)
• SCSI (disc dur, CD-ROM, scanner e autrei)
• SATA (per disc dur)
• IEEE 1394 o Firewire (periferics extèrnes coma disc dur, scanner, videocameras e fotocameras numericas)
• PS/2 (clavier e fura)
• USB (bus seria extèrne extensible, capable de fornir l'alimentacion en de dispositius coma : clavier e fura, fotocameras numericas, etc.)
• VXI (VMEbus per l'instrumentacion)

A l'ora d'ara lei lectors de disqueta e leis interfàcias Centronics vènon obsolèts e en meteis temps s'installa de lectors de smartcard.

Venètz de demandar una traduccion de Ordinator.

Creatz (exemple detalhat) la sospagina qu'assegurarà lo seguiment del processús de traduccion en clicant sus Projècte:Traduccion/Ordinator.

Nòtas tecnicas

Aquesta descripcion è da riferirsi solamente alla scheda de sistèma de l'ordinator personau "classic" configuracion IBM compatible. Totei lei dispositius derivats, coma leis ordinators portables, leis ordinators palmari, lei consòlas per jòcs vidèo e totei leis autrei dispositius informatics pòdon presentar una arquitectura intèrna tanben fòrça diferenta. Leis ordinators portables per exemple per esigenze de spazio pòdon integrar il chipset dins d'autrei components (o viceversa). Lei consòlas per jòcs vidèo son desprovesidas de Bios (lei sosprogramas necessaris per l'entraïnament son memorizats e automaticament executats directament per un solet circuit integrat). Inoltre alcuni ordinators de vièlha generacion (comprés totei lei consòlas per jòcs vidèo e mai lei pus recentas) intègran un processor directament soudat subre la carta maire e ansin non levadís. D'autrei dispositius au contrari (coma lei superordinators, leis estacions de trabalh e lei servidors) pòdon integrar subre la carta maire 2 o più socket per l'installacion de mai d'un processor (sistèmas multiprocessors) o addirittura mai d'una carta maire per obtenir de configuracions avançadas basadas sus de sistèmas ambé de centenaus o addirittura de miliers de processors foncionant ensems.

Alcune vecchie mainboard de la mitat deis annadas 90 progettate per lei processors Pentium II e per lei premiers processors Pentium III (con core non Coppermine) èran appositamente desprovesidas de socket e au contrari montavano un slot simile ai normali slot d'extension PCI per alloggiare una carta electronica contenent 2 circuits integrats o mai qu'ensems constituissián lo processor de l'ordinator.

Uei ambé la tecnologia dual core e la pus recenta multi core es au contrari possible d'integrar directament au dintre d'un unic processor 2 (per lo dual core) o mai (per lo multi core) core logici dins lo meteis package, capables d'aumentar la poténcia de calcul sens aumentar la frequéncia de foncionament dau processor.

Tipes d'ordinators

Leis ordinators pòdon èsser repartits en quauquei categorias fòrça generalas, segon sei caracteristicas, l'usatge qu'en generau se ne fa, dau logiciau e dei sistèmas operatius que fan virar e de sa data d'aparicion. Lei definicions an fòrça variat dins lo temps e lei frontieras son sovent foscas.

Mainframe

Au començament de l'informatica leis ordinators ocupavan de salas entieras, l'energia necessària per lo foncionament e lo refrejament èra elevada e, naturalament, èran fòrça costós ; per aquesta rason, l'utilizacion era generalament partejada entre un grand nombre d'utilizaires.

Lei mainframe uei son d'ordinators gaire mai grands que lo PC de casa, mai maugrat sei dimensions aquesteis ordinators son fòrça poderós, e mai pòdon suportar mai de 1000 utilizaires. L'unic defaut es que son fòrça costós. Abitualament, s'utilizan dins d'escòlas, d'ostalariás, e en d'autreis estructuras qu'an besonh de fòrça poténcia.

Miniordinators

Dins un segond temps, dins leis annadas seissanta, en particular per Digital e per HP, vennero introdotti elaboratori dau pretz pron reduch per poder èsser crompats per piccole aziende o per singoli dipartimenti de recèrca, e de dimensions comparablas a un armari. Aquò permetèt una utilizacion pus flexibla e per ansin lei premiereis experimentacions dins lo domeni informatic. Per lei destriar dei mainframe foguèt creat lo tèrme de miniordinator.

Microordinators

Au començament deis annadas setanta l'introduccion dau premier microprocessor, l'Intel 4004, rendèt disponibles d'ordinators dau pretz pron reduch per poder èsser crompats per una simpla persona. La premiera generacion d'aquestei dispositius, destinada subretot ais afecionats, èra de mal utilizar. Lei personal ordinator pòdon èsser considerats coma de microordinators.

Ordinators personaus

La segonda generacion de microordinators faguèt son intrada sus lo mercat dins la segonda mitat deis annadas Setanta e venguèt comuna dins lo corrent deis annadas Uechanta.

Leis ordinators personaus, maquinas de pretz accessible e d'utilizacion generalament domestica, contribuiguèron largament a popularizar l'usatge de l'ordinator e a alfabetizar (en matèria informatica) de vastei jaç de la populacion — especialament lei joves— dins lei país desvolopats.

Basats au començaments sus de processors 8 bits e arquitecturalament fòrça simples, èran dotats d'interfàcias exclusivament textualas e coma memòrias de massa se servián, aumens inicialament, de cassetas audio. Èran utilizats principalament coma consòlas per videojuecs, o ben per l'iniciacion a la programacion.

Ambé mai de dètz milions de maquinas vendudas, l'ordinator pus representatiu d'aquesta categoria foguèt lo Commodore 64. Leis ordinators 16/32bits Amiga e Atari ST aguèron tanben un brave succés a la fin deis annadas 1980 e lo començament deis annadas 1990, avans que s'impausèsson leis compatibles IBM que sachèron mesclar au còp usatge professionau e ludic.

Autrei categorias

• Lei superordinators : dotats d'una capacitat de tractament fòrça elevada e distints dei mainframe per que abitualament destinats a una soleta aplicacion coma lei previsions meteorologicas o lei simulacions.
• Lei microcontroller: elaboratori completi totalament contenguts in singoli circuits integrats.
• Lei sistèmas barebone: d'ordinators personaus preassemblats, constituits de solito da case e scheda madre, lèsts per de personalizacions ulterioras de part de revendeires o d'utilizaires finaus.
• Leis ordinators palmari: ordinators de dimensions reduchas, per èsser portats sus lo paume de la man.