Nòrma classica
La nòrma classica es una nòrma lingüistica (una codificacion) que fixa la lenga occitana. Aquela nòrma se basa subre la tradicion millenària de la grafia classica, mas li ajusta lo procès de la codificacion. Es en concurréncia amb d'autras nòrmas que son mens espandidas en occitan (nòrma mistralenca, nòrma bonaudiana, nòrma de l'Escòla dau Pò).
Composicion
[modificar | Modificar lo còdi]La nòrma classica se compausa de dos aspèctes:
- La nòrma ortografica o ortografia, que fixa la manièra d'escriure los sons.
- Remarca - La grafia classica englòba l'ortografia classica (codificada, dins la nòrma) e divèrses usatges escriches non codificats (fòra nòrma) mas que rèstan pròches de l'ortografia classica (coma las errors involontàrias, lo usatges grafics ancians e anteriors a la nòrma classica, los usatges grafics actuals que rompon volontariament amb la nòrma).
- La nòrma orala, que fixa la manièra recomandada de parlar en occitan.
Desvolopament
[modificar | Modificar lo còdi]Se la grafia classica es nascuda un pauc abans l'an mila (amb los primièrs documents escriches en occitan), la nòrma classica, ela, se desvolopèt en tres estapas a partir de 1935:
- Apareguèt en 1935 amb la publicacion de la Gramatica occitana segon los parlars lengadocians de Loís Alibèrt.
- Se desvolopèt puèi amb l'Institut d'Estudis Occitans (IEO) a partir de 1945, amb d'adaptacions progressivas a totes los dialèctes de l'occitan.
- I cal ajustar, en particular, las òbras de Pèire Bèc e Robèrt Lafont dempuèi los ans 1950, qu'an contribuit a precisar las aplicacions als diferents dialèctes.
- Es gerida pel Conselh de la Lenga Occitana (CLO) dempuèi 1996.
La nòrma classica s'es espandida mai que mai dempuèi la segonda mitat del sègle XX en fasent recular la nòrma mistralenca. Uèi la nòrma classica s'utiliza dins Occitània tota. Pasmens encara i a de cases de concurréncia:
- En provençal e en niçard, entre nòrma classica e nòrma mistralenca.
- Dins las Valadas Occitanas, entre nòrma classica e nòrma de l'escòla dau Pò.
- En auvernhat, entre nòrma classica e nòrma bonaudiana.
Estandardizacion
[modificar | Modificar lo còdi]- Per mai de detalhs, vejatz: occitan larg.
L'occitan larg, nomenat tanben occitan estandard o occitan referencial (var. -au) es la varietat estandard de la lenga occitana. Se desvolopa dins l'encastre de la nòrma classica dempuèi los ans 1970 e sa fixacion es pro avançada uèi. Se basa sus la convergéncia de totes los dialèctes de l'occitan, reconeis la plaça centrala del dialècte lengadocian mas prevei tanben d'adaptacions regionalas (segon los grands dialèctes) que rèstan convergentas entre elas: aqueles "estandards regionals" son en via de fixacion mai o mens avançada segon las regions.
Comparason
[modificar | Modificar lo còdi]| nòrma classica | nòrma mistralenca | nòrma bonaudiana | nòrma de l'Escòla dau Pò |
|---|---|---|---|
| Provençau generau Totei lei personas naisson liuras e egalas en dignitat e en drech. Son dotadas de rason e de consciéncia e li cau (/fau) agir entre elei amb un esperit de fraternitat. |
Provençau generau Tóuti li persouno naisson liéuro e egalo en dignita e en dre. Soun doutado de resoun e de counsciènci e li fau agi entre éli em'un esperit de fraternita. |
||
| Provençau niçard Toti li personas naisson liuri e egali en dignitat e en drech. Son dotadi de rason e de consciéncia e li cau agir entre eli emb un esperit de fraternitat. |
Provençau niçard Touti li persouna naisson liéuri e egali en dignità e en drech. Soun doutadi de rasoun e de counsciènça e li cau agì entre eli em'un esperit de fraternità. |
||
| Auvernhat Totas las personas naisson liuras e egalas en dignitat e en dreit. Son dotadas de rason e de consciéncia e lor chau (/fau) agir entre elas amb un esperit de frairessa. |
Auvernhat Ta la proussouna neisson lieura moé parira pà dïnessà mai dret. Son charjada de razou moé de cousiensà mai lhu fau arjî entremeî lha bei n'eime de freiressà. (Touta la persouna naisson lieura e egala en dïnetàt e en dreit. Soun doutada de razou e de cousiensà e lour chau ajî entre ela am en esprî de freiressà.) |
||
| Vivaroalpenc Totas las personas naisson liuras e egalas en dignitat e en drech. Son dotaas de rason e de consciéncia e lor chal agir entre elas amb un esperit de fraternitat. |
Vivaroalpenc Toutes les persounes naisoun liures e egales en dignità e en drech. Soun douta de razoun e de counsiensio e lour chal agir entre eles amb (/bou) un esperit de fraternitat. | ||
| Gascon Totas las (/eras) personas que naishen liuras e egalas en dignitat e en dreit. Que son dotadas de rason e de consciéncia e que'us cau agir entre eras dab un esperit de fraternitat. |
Gascon (grafia febusiana) Toutes las (/eras) persounes que nachen libres e egales en dinnitat e en dreyt. Que soun doutades de rasoû e de counscienci e qu'ous cau agì entre eres dap û esperit de fraternitat. |
||
| Lemosin Totas las personas naisson liuras e egalas en dignitat e en drech. Son dotadas de rason e de consciéncia e lor chau (/fau) agir entre elas emb un esperit de fraternitat. |
|||
| Lengadocian Totas las personas naisson liuras e egalas en dignitat e en drech. Son dotadas de rason e de consciéncia e lor cal agir entre elas amb un esperit de fraternitat. |
| Comparason entre las quatre nòrmas existentas en occitan: grafèmas tipics | |||
|---|---|---|---|
| Nòrma classica | Nòrma mistralenca | Nòrma bonaudiana | Nòrma de l'Escòla dau Pò |
| -a finala | -o (-a, -e) | -à | -o (-a) |
| ò | o | o | o |
| o, ó | ou | ou | ou |
| uè, ue | ue, iue | eu (ue) | ue (ö) |
| lh | i/h (lh) | lh | lh |
| nh | gn | nh | nh |
| s, ss c(e), c(i), ç |
s, ss c(e), c(i), ç |
s, ss | s |
| z s entre doas vocalas |
z s entre doas vocalas |
z | z |
| à è ò á é í ó ú |
à è ò ì ù é óu |
à è eù où é â ê î û |
à è ò ì ù où é |
| Se nòta totas las consonantas finalas mudas. | Se nòta certanas consonantas finalas mudas. | Se nòta certanas consonantas finalas mudas. | Se nòta pas ges de consonanta finala muda. |
Nòtas
[modificar | Modificar lo còdi]
