Literatura grèga antica
La literatura grèga de l'Antiquitat, la mai anciana d'Euròpa, s'estend sus una desena de sègles, de la fixacion per escrich dels poèmas d'Omèr a las darrièiras òbras elaboradas a l'epòca romana. Los grècs inventèron l'epopèia, la poesia lirica, la tragèdia, la comèdia, l'eloquéncia, l'istòria e lo roman. Se pòdon destriar cinc periòdes d'amplor ça que la divèrsa. L'edat atica, als sègles V e IV abans nòstra èra, constituís un apogèu que fa rampèl a la primièira florida, la dels poèmas coneguts per èsser d'un poèta sonat Omèr, elaborats als sègles VIII e VII e fixats jos fòrma escricha al sègle VI. Entre Omèr e l'apogèu atic, trapam l'epòca arcaïca mercada per la poesia religiosa o lirica; aprèp l'apogèu atic, serà l'epòca ellenistica amb de novèls desvolopaments de la poesia e lo vam del roman; puèi l'epòca romana qu'es pas tan graniva coma las precedentas mas porgís pasmens d'autors de tria.
Omèr
[modificar | Modificar lo còdi]La question omerica
[modificar | Modificar lo còdi]Omèr es lo nom d'un poèta qu'auriá viscut al VIIIen sègle, que la tradicion li atribuís doas longas epopèias en vèrses, l' Iliada (15 000 vèrses) e l' Odissèa (12 000 vèrses), que los tèxtes que n'avèm serián del VIIen sègle. Doas tèsis s'afrontan a prepaus d'Omèr: la tèsi unitària, que considèra que los dos poèmas foguèron concebuts tals coma los coneissèm per un sol poèta; la tèsi analista, que sos tenents afirman que son los fruches d'una elaboracion lenta e longa.
L' Iliada
[modificar | Modificar lo còdi]Lo primièr dels dos poèmas nos mòstra qualques setmanas de la guèrra que los Aquèus, segon lo mite, menèron contra la ciutat de Tròia, en Asia Menora, en consequéncia del raubatòri d'Elena, la femna del rei d'Esparta Menelau, per París, un filh del vièlh rei de Tròia Priam. L'accion se centra sus l'aisse d'Aquiles, lo sieu refús de contunhar la lucha, puèi lo son retorn al camp batalhièr per venjar lo sieu amic Patròcles, e s'acaba per las funeralhas d'Ectòr, un autre filh de Priam, l'auciseire de Patròcles.
L' Odissèa
[modificar | Modificar lo còdi]L' Odissèa , lo segond poèma, conta lo retorn d'Ulisses, lo rei de la pichona isla d'Itaca, dins la sieuna patria, aprèp la presa de Tròia. Li cal acarar una tièra d'espròvas coma lo Ciclòp e las serenas. D'aquelas espròvas, ne fa lo raconte davant los feacians que l'an aculhit e lo menaràn en batèl fins a cò sieu. Es la partida centrala de l'epopèia, precedida pel viatge del filh d'Ulisses Telemaque, que lo cèrca en Grècia e visita d'autres guerrièrs tornats de Tròia per n'aver novèlas, e seguida per l'arribada d'Ulisses a Itaca e lo mortalatge que fa dels pretendents, que manjavan lo sieu ben e volián obligar la reina Penelòpe a se prene un segond marit causit demest eles.
La partida centrala es estada traducha en occitan per Robèrt Lafònt jol títol Lo viatge grand d'Ulisses d'Itaca.
Los dieus dins Omèr
[modificar | Modificar lo còdi]Los dieus son presents pertot dins l' Iliada e l' Odissèa, intervenon dins l'accion, se viran cap a l'un o l'autre dels personatges e dels camps en preséncia: aital, Atena es partidària dels Aquèus, mentre qu'Afrodita ten pels troians; la primièira ajuda Ulisses a maites moments, subretot quand es tornat a Itaca, mas l'eròi a patit fòrças espròvas de Poseidon perque lo Ciclòp qu'a nafrat èra lo filh d'aqueste.
L' Iliada e l' Odissèa son una font màger de la nòstra coneissença de la mitologia.
L'epòca arcaïca
[modificar | Modificar lo còdi]L'epòca que los istorians li dison arcaïca, del mièg del sègle VIII a la fin del sègle VI, se senhala pel desvolopament de la poesia. A la poesia epica d'Omèr respond una poesia que la plaça de l'autor i es pus marcada, poesia religiosa, elegiaca, lirica e didactica; apareisson tanben los primièrs tròces de pròsa.
Esiòde
[modificar | Modificar lo còdi]A Esiòde, païsan de Beocia, devèm la Teogonia e Los Trabalhs e los Jorns. La primièira expausa la genealogia dels dieus e constituís una font preciosa per la coneissença de la mitologia. Lo segond títol es lo d'un poèma didactic a prepaus del trabalh de la tèrra e los sieus malcòrs, contats a la primièira persona. Esiòde, que pretend aver encontrat las Musas al pè de l'Elicon, a una idèa fòrça nauta de la poesia: la presenta coma una mena de revelacion.
La poesia elegiaca e lirica
[modificar | Modificar lo còdi]La poesia elegiaca grèga, del sieu latz, es d'en primièr guerrièira (li dison elegiaca a causa del mètre qu'emplega e non dels contenguts qu'aquel mètre servirà d'exprimir dins los latins. Veire Literatura latina), amb Tirtèu d'Esparta e Teògnis de Megara, o politica e morala amb Solon d'Atenas.
Vèrs la fin del sègle VII e lo començament del sègle IV, l'illa de Lèsbos es la patria de la poesia lirica amb Safo, una femna que canta l'amor e la beutat de las femnas, e Alcèu qu'escriu d'imnes als dieus, de cançons e de tròbas politicas. Pindar (518-438) englòria lo lirisme coral amb de cants de victòria pels atlètas (las solas òbras qu'avèm servadas d'el), d'imnes als dieus, e.c.a.
La filosofia
[modificar | Modificar lo còdi]La filosofia grèga nais al sègle VI, en Asia Menora e en Grècia de l'Oèst (Itàlia del sud e Sicília). Dins la primièira region, s'agís de l'orfisme e del pitagorisme, dels filosòfs de Milet (Talès, Anaximandre, Anaximèn), d'Eraclit d'Efès, de Parmenides e d'Empedòcles, que d'unes escrivon en vèrses, d'autres dejà en pròsa. En cercant una responsa sus las originas del monde, pausan de basas que serviràn a la coneissença scientifica mai que mai en matematicas, e a l'encòp de reflexions que seràn fruchosas sus la natura de la divinitat, la vertat, çò qu'aven de l'arma aprèp la mòrt, e.c.a.
L'apogèu classic: lo sègle V, istòria e teatre
[modificar | Modificar lo còdi]Entre las doas guèrras medicas (490 e 480) e la somission de las ciutats grègas per Macedònia (338) se situa l'epòca classica de la civilizacion grèga. En literatura, de genres novèls apareisson e agandisson sovent de lanç la perfeccion: al sègle V, que sonan lo "sègle de Pericles", s'agís del teatre (tragèdia e comèdia) e de l'istòria. Aquela literatura es atenenca: los autors son atenencs o quand o son pas, com Erodòt, i vivon almens una partida de lor vida.
La tragèdia
[modificar | Modificar lo còdi]Es un dels genres novèls e incontestablament lo mai esbleugissent. D'origina religiosa, la tragèdia ne sèrva una dimension en s'interrogant sus la volontat divina, mas a tanben una portada "patriotica": las representacions son organizadas per l'Estat e i assistís tot lo pòble.
Dins las primièiras tragèdias, davant lo còr -que representa la collectivitat, ciutat, guerrièrs...- i aviá pas qu'un actor, puèi i n'aurà lèu dos, puèi tres e mai; aital, d'una accion simpla amb de partidas cantadas pel còr fòrça amplas (Esquil) se passa parallèlament a una intriga pus complèxa e a la presa en compte de la psicologia dels personatges.