H
Lo grafèma H (prononciat [ˈat͡ʃo̝]) es eiretada del latin ont èra l'ochena letra segon l'òrdre de son alfabet. Es una letra escassa dins la lenga occitana modèrna manca en gascon, varietat que remplacèt la F latina mejançant una pèrdia del ponch d'articulacion inicial (procès popularament sonat "aspiracion") per una consonanta fricativa glotala sorda notada [h]. Aital FARINA i venguèt haria, FORMICA > hormiga per exemple. Dins divèrsas varietats gasconas, lo son a desaparegut en seguida d'un procès d'amudiment qu'a afectat similarament l'espanhòl. Aquesta letra apareis pr'aquò combinada a d'autras letras, coma dins los digrafs nh, lh e en gascon sh.
Aquesta letra s'emplega tanben mai que mai dins la transcripcion de mantun toponim estrangièr.
Evolucion grafica de H
[modificar | Modificar lo còdi]
|
|
|
|
| |
| Protosemitic | H fenician | Hêta grèga | H etrusca | H romana | |
| Evolucion probabla de l'escritura de H | |||||
Del latin a las lengas romanicas modèrnas
[modificar | Modificar lo còdi]En latin, la H èra ja pas prononciada sistematicament a l'entorn dels sègles III o IV, que l'Appendix Probi indica doas formas incorrèctas gramaticalament, ostiae per hostiae e aduc en luòga d'adhuc. Las lengas romanicas, doncas, eiretèron pas aquel son e las que pronóncian (coma lo romanés o l'occitan gascon) o an prononciat una [h] (coma l'espanhòl) l'obtenguèron ulteriorament a partir d'evolucions d'autras consonantas (coma en gascon o en espanhòl a partir de F) o per encausa de las influéncias d'autras lengas. Graficament pr'aquò la letra es estada servada dins la màger part de las lengas romanicas per de rasons etimologicas. Fan excepcion a aquesta causida l'occitan modèrn (franc del gascon) e l'italian (que pr'aquò la sèrva per de rasons de discriminacion visuala dins la conjugason d'avere coma per exemple dins ho o hai).
La letra H per contra trobèt mai d'utilitat dins una granda varietat de combinasons amb d'autras consonantas, sovent per indicar de fonèmas novèls qu'existissián pas en latin. Aital en italian, occitan ancian e catalan ancian serviguèt per servar lo son [k] de c- davant [e] o [i] (en catalan modèrn se pòt veire encara dins qualques noms d'ostal coma Domènech).
Cap al sègle XIII son emplec en occitan se generalizèt per marcar de sons palatalizats, coma dins los digrafs lh e nh, fins a tal ponch qu'èran encara emplegats dins lo francés dels documents del sègle XVI e que son estats servats dins lo nom en francés de qualques localitats occitanas coma Paulhan o Rodilhan per exemple.