Vejatz lo contengut

Dioscurs

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Estatuas dels Dioscurs al suc de la Cordonata capitolina a Roma.
Dioscur, estatua romana tardièra del sègle IV, Capitòli de Roma.

Dins la mitologia grèga, Castòr e Pollux (en grèc ancian Κάστωρ καὶ Πολυδεύκης), Nomenats Dioscurs (en grèc ancian Διόσκουροι, « jovents de Zèus »), son los dos bessons de Leda. Cadun nascut d’un uòu diferent, son respectivament, per Castòr, fraire de Clitemnestra e filh de Tindar, rei d’Esparta, e per Pollux, fraire d'Elena e filh de Zèus.

Simbòls grècs de la figura indoeuropèa dels dieus bessons, los Dioscurs son lo simbòl dels jovents en edat de portar las armas. Apareisson coma de salvadors dins de situacions desesperadas e los protectors dels marins[1]. Lo fuòc de Sant Elm es considerat coma lor manifestacion fisica; son associats a la constellacion dels Geminis.

Lo tèrme « dioscurs » ten tanben un sens mai general, per designar lo tèma dels « bessons divins » dins d’autras mitologias (per exemple amerindiana).

Mite

[modificar | Modificar lo còdi]

Naissença

[modificar | Modificar lo còdi]
Castòr, domdaire de cavals. Cratèri dels Niobides, v. 460--450. Lovre (G 341).

Castòr e Pollux, los Dioscurs, apareisson ja dins l’Iliada, que nomena « Castòr, lo domdaire de caval, e Pollux, lo pugilista »[2]. Lo poèma menciona pas lo nom dels parents, mas Elena los nomena coma sos fraire; l’Odissèa ne fa d’ambedos los filhs de Tindar e de Leda[3].

E, son ambedos filhs de Zèus dins lo Catalòg de las femnas del pseudo-Esiòde[4] e dins los Imnes omerics, que l'imne que lor es adreiçat los qualifican pel primièr còp de « Dioscurs »[5]. Los Cants ciprians introduson lo motiu que Castòr es mortal e Pollux immortal[6].

La legenda establís que lor maire Leda, que se seriá unida amb Zèus metamofozat en cicne, auriá pondut dos uòus: un contenent Pollux e Elena , filhs de Zèus e un segon contenent Castor e Clitemnestra, descendents de Tindar. Aquestes son donc de simples mortals, alara qu’ Elena e Pollux son de semidieus[7]. Castòr e Pollux participan a la caça Del singlar de Calidon e a l'expedicion dels Argonautas. Combaton Paris per tornar prene lor sòrre Elena qu’aqueste aviá raubat[8]. Raubèron las filhas de Leucippes, Ilària e Febèa, que provoquèt un batalha contra los fraires Idas e Lincèu. Aquestes darrièrs moriguèron e tanben Castòr.

Segon la Cinegetica de Xenofont[9], Castòr, afogat de caça, se liga subretot a una espècia de can que foguèt nomenat castorid — nomenada segon el, una raça de representant unic.

Mòrt

[modificar | Modificar lo còdi]

Los Dioscurs son ja mòrts quand comença la guèrra de Tròia[10]. La version majoritària del mite, que los bessons an un astre de tria, es present pel primièr còp dins l’Odissèa. Pendent la Nekuia, Ulisses los encontras dins l’inframond:

Tetradracme stefanofòr representant los Dioscurs.

Alcman evòca un sòm magic, en companhia de Menelas, dins lo sanctuari de Terapna, en Lacònia[12] ; Pindar conta longament dins la Xa Nemeana cossí Castòr foguèt tuat dins un combat contra los Afaretids, puèi cossí los besson passan un jorn sota tèrra a Terapna, l'autre als costats de Zèus, sus l'Olimp[13].

Segon la version que fa de Castòr un mortal e de Pollux un semidieu, aqueste, a sa mòrt, vei son paire li prepausar l'immortalitat, mas refusa que son fraire Castòr demore als Infèrns a causa de son estat de mortal. Lo rei dels dieus li prepausa alara de demorar un jorn sus dos als Infèrns amb Castòr e un jorn sus dos sus l’Olimp tanben amb el; d'autras versions, coma aquesta d'Euripides[14], prepausan un partatge de sièis meses dins cada luòc, aquò remembra lo mite de Persefòna raubada per Ades e que parteja son temps entre sa maire e son espós, e tanben la legenda d'Adonís[7]. Pels Pitagoricians, l'eternal entercambi del Dioscurs figurava l'armonia de l'univèrs: « Son comparats a las doas emisfèras celèstas que, dins lor revolucion, passan alternativament al dessús e al dejós de la tèrra, e lor union frairala simboliza l'armonia de l'univèrs. » La legenda dels Dioscurs es representada sus la paret de la Basilica pitagoriciana de la Pòrta Majora[15] ; figura sovent suls sarcofags romans coma simbòl d'immortalitat[16].

Culte

[modificar | Modificar lo còdi]
Dedicàcia en alfabet etrusc de Venel Apelinas (o Atelinas) als « filhs de Zèus », v. -515/-510 Metropolitan Museum of Art.

Lo culte dels Dioscurs deriva del culte indoeuropèu dels besson divins; es parent atal dels Ashvins, los cavalièrs celèstes de la mitologia vedica[17].

Identificat a la constellacion dels Gemenis, los Dioscurs son los patrons dels marins[18],[19] e dels atlètas, Castòr essent lo prototipe del domdaire de cavals, e Pollux, aqueste del pugilita.

Son venerats dins fòrça ciutats dorianas, mas tanben a Olimpia[20]. A Atenas, son nomenats Anaques o Anactes[21], es a dire « senhors »; lor temple es l'Anakeion[22]. Forman un parelh important del panteon dels Grands Dieus de Samotràcia ont son nomeats Κάϐειροι, « Cabirs ».

A Eparta

[modificar | Modificar lo còdi]

Lor luòc màger de culte es Esparta e la vila vesina de Terapna. Pindar los nomena los « intendents d’Esparta »[23]. Son lo modèl e la garantida de la diarquia reiala[24]. Aparan l'armada civica, que se’n va sempre en campanha amb los δόκανα, un ensemble de dos pals ligats ensems que los representan[25]. Quand un dels dos reis demora a Esparta, un dels dioscurs demoran tanben enrè[26].


Son venerats a l’escasença de las Teoxenias: se realiza per eles una taula e una banqueta amb dos coissins, e tanben s’emplís tdoas anfòras d’un mescladís de granas. La sala es enseguida barrada per permetre als Dioscurs de prene lor manjar. De relèus e de vases los representon pareissent dins l’aire, montats sus de cavals, al dessús de la taulejada[27]. son tanben figurats per de sèrps s’enrodant a l’entorn d’anfòras[27].

Lors aparicionsson nombrosas. Se manifestan a Lisandre abans la batalha d'Aigos-Potamos; Aqueste los associa enseguida a Zèus, Artèmis e Apollon dins son ex-voto de mercejada, a Delfes[28]. Pausanias conta fòrça miracles. Un jorn, se presenton comme d’estrangièrs dins lor anciana demora esparciata e demandon l’espitalitat. Lo mèstre dels luòcs refusa lor anciana cambra, ocupada per la joventa de l’ostal — l’endeman, aquesta desapareguèt, mas se trapa dins la cambra on retrouve dans la chambre l'efigia dels Dioscurs. Pendent la segonda guèrra de Messenia, lors fantasmas e aqueste d’Elena revèlon de Messenians d'atacar Esparta de nuèch[29]. Pendent la quita guèrra, dos joves Messenians se desguisan en Dioscurs, anant a de festivitats esparciatas en onor dels bessons divins e, profiechan de l'adoracion que suscitan, massacran los fidèls. En castig del sacrilègi, los Dioscurs percacèron los Messenians de lor corroç e lors permetèron pas de tornar a tèrra abans l'epòca d'Epaminondas[30].

A Roma

[modificar | Modificar lo còdi]
Nummus de Maxenç batut a Ostia en 309
Rèstes del temple de Castòr e Pollux sul forum roman.

Lo culte de Castòr e Pollux apareis tanben a Tusculum e Romea. En 484 AbC., los Romans lor bastiguèron un temple sul Forum roman, per messejar la victòria del lac Regillus[31]. Segon la legenda, los Dioscurs intervenguèron dins le combat en persona, jos l'aparéncia de grands e bèls cavalièrs, puèi son eles qu’anoncièron la victòria romana sul Forum[32]. Un segon temple lor es dedicat a Roma, entre 74 e 71 AbC., bastit sul Camp de Mart, près del Circ Flaminius.

Estrechament associats a la vila de Roma, Maxenç, los fa figurar sus de monedas, batudas a Roma e a Ostia, tot coma la loba e los bessons Romul e Rème.

Lor nom es sovent utilizat dins los damnes; dins las pèças Plaute e Terenci, aqueste de Castòr es plan evitat, sembla, pels òmes, alara que las femnas pòdon invocar quin que siá dels dos eròis[33].

A Constantinòble, los Dioscurs son patrons de las corregudas[34].

Iconografia antica

[modificar | Modificar lo còdi]

Son representats portant una tunica blanca, una clamida porpra e lo pilos, un capèl qu’a la forma d’un semiuòu e remembra las escasenças de lor naissença[35],[36]. Figuran sovent en companhia dels cabals Xant e Cillar, coma dins lo celèbre grop, ara present sus la plaça del Capitòli, a Roma.

Figuran sus l’arca de Cipselos, a l’entorn d’Elana, amb Etra jaguda a lors pés; una inscripcion indica: « Los Tindarids menan Elena e rauban Etra d’Atenas. » tanben aparéisson dins diferents episòdis de la quista dels Argonautas, coma los metròpas dels tresaur dels Siciconians a Dèlfes[37]. figuran sul cratèri dels Niobids, que benlèu representa la partença dels Argonautas, Castòr portant lo pilos e tenent la brida d'un caval, Pollux tenent un pal, lo pilos portat al col per una correja e un mantèl sul braç[38]. fin finala, lo raubament dels Leucippids es representat sus un relèu de bronze al temple d'Atena Calquioicos (de l’ostal de bronze) e sul tròn d'Apollon a Amiclèus[39].

Generalizacion del tèrme

[modificar | Modificar lo còdi]

En 1903 e 1906, le teologien arqueològ J. Rendel Harris generalizèt lo tèrme de « dioscur » per parlar dels bessons mitics fòra del mond grec e roma. En mitologia, « dioscurs » designa lo tèma dels « bessons divins » que siá Grècia anciana, dins lo mond indoeuropèu o amerindian.

Aquestes dioscurs pòdon sempre èsser omogenèus o amb de trachs distinctius; pròches a la naissença puèi divergents per la seguida, fins a l'inimitiat veire a murtre; an de relacions particularas amb los animals (caval, lop, cèrvi, sèrp, ausèl...).

S'agís mai sovent dos fraires, mai rarament un parelh drolle e drolla, d'un parelh de sòrres, o d'una relacion paire e filh.

Los dioscurs an fòrça foncions mitologicas: naissença miraculosa e ròtle fondator o en ligam amb una primièra migracion, relacion amb una figura femna (maire, sòrre), relacion a la guèrra e la caça (fòrça del nombre e de l'unitat), rapòrts amb l'aiga e la mar, tanben qu'amb lo fuòc. La foncion fondamentala dels bessons es alara de ligar lo cèl e la tèrra.

Son utilizats per evocar la dualitat, la collaboracion, l'opposicion, l'alternança, e la diferenciacion del mèsme a l'autre[40].

Evocacions

[modificar | Modificar lo còdi]
  • Jean-Philippe Rameau lor consacra una tragèdia lirica, Castor et Pollux.
  • Pendent la Primièra Guèrra mondiala, los militars alemands Paul von Hindenburg e Erich Ludendorff, a causa de lors succès sul front de l'Èst apareisson als uèis dels Alemands tant inseparables que los Dioscurs de la mitologia.
  • Los bessons son a vegada pres coma exemple d’omosexualitat, per exemple dins le poèma Le Fard des Argonautes de Robert Desnos o dins la canson Les Copains d'abord de Georges Brassens.


Nòtas

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. ↑ Au sègle XVIII, Pierre Chompré écrit, dans son Dictionnaire de la Fable : «Les anciens entendaient ordinairement Castor et Pollux sous ce nom. / Il y avait plusieurs autres divinités, qu'ils adoraient sous le nom de Dioscures, & qui étaient particulièrement révérées par les navigateurs.» Pierre Chompré, Dictionnaire abrégé de la Fable… Dernière édition, Paris, Laporte, 1784, 428 p.
  2. ↑ Omèr Iliada (III, 237) ; tanben Omèr odissèa (XI, 300).
  3. ↑ Odyssée (XI, 298-300).
  4. ↑ Esiòde catalòg de las femnas (frag. 24 MW).
  5. ↑ Gantz, P.323.
  6. ↑ Stasinos Cants ciprians (frag. 8 PEG).
  7. ↑ 7,0 et 7,1 Pierre Grimal, Dictionnaire de la mythologie grecque et romaine, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Grands dictionnaires », 1999 (1re éd. 1951) (ISBN 2-13-050359-4), p. 128 Error de citacion : Etiqueta <ref> no vàlida; el nom «Grimal_128» està definit diverses vegades amb contingut diferent.
  8. ↑ Lucien de Samosate 2015 p=668.
  9. ↑ Chapitre I
  10. ↑ Iliade (III, 243-244).
  11. ↑ Odissèa (XI, 301-304).
  12. ↑ Alcman (PMG 7).
  13. ↑ Pindar Òda, Piticas (XI, 61-64) ; Nemeanas (X, 55-91).
  14. ↑ Euripide, Hélène, vers 1642 sqq.
  15. ↑ Jérôme Carcopino, La basilique pythagoricienne de la Porte Majeure.
  16. ↑ Franz Cumont, Recherches sur le symbolisme funéraire des Romains, Paris, 1942.
  17. ↑ Burkert, P.212.
  18. ↑ Igin Astronomia (II, 22) ; Ovidi Metamorfòsi (VIII, 370), Ovidi Fastes (V, 695-720).
  19. ↑ Imnes omerics (als Dioscurs) ; Alcèu de Mitilèna (frag. 34a LP)
  20. ↑ Pausonias Descripcion de la Grècia (V, 15, 5).
  21. ↑ Plutarc Vidas parallèlas (Tesèu, 33, 2-3) ; Elien Istòria variada (V, 4).
  22. ↑ Lucien de Samosate 2015 p175
  23. ↑ «Modèl:Grec ancien». Modèl:PinOde (Néméennes X, 52).
  24. ↑ Pierre Carlier, « La vie politique à Sparte sous le règne de Cléomène sègle i : essai d'interprétation », Ktèma 2 (1977), p. 76, n. 42.
  25. ↑ Plutarque, De l'amour fraternel (478a).
  26. ↑ Modèl:HérEnq (V, 75, 2).
  27. ↑ 27,0 et 27,1 Burkert, P.213.
  28. ↑ Lévy, P.107-108.
  29. ↑ Pausanias (IV, 16, 9).
  30. ↑ Pausanias (IV, 27, 1-3).
  31. ↑ Tit Livi, Istòria romana [1] (II, 20, 12 et II, 42, 5).
  32. ↑ Diodòr de Sicília, Bibliotèca istorica (VIII, 32) ; Justin, Abreujat de las Istòrias filipicas de Tròg Pompèu (XX, 3).
  33. ↑ FRANK W. NICOLSON, “The Use of HERCLE (Mehercle), EDEPOL (Pol), ECASTOR (Mecastor) by Plautus and Terence” Harvard Studies in Classical Philology, Vol. 4, 1893, Published by Department of the Classics, Harvard University, [2]
  34. ↑ Gilbert Dagron, Naissance d'une capitale. Constantinople et ses institutions de 330 à 451 (Bibliothèque byzantine), Paris, Presses universitaires de France, 1974, P.339-341}}.
  35. ↑ Dialogues des dieux : Apollon et Hermès
  36. ↑ Lucien de Samosate 2015 p=1171}}.
  37. ↑ George N. Szeliga, « The Composition of the Argo Metopes from the Monopteros at Delphi », American Journal of Archaeology, vol. 90, n°3 (juillet 1986), P.|297-305.
  38. ↑ Interprétation de C. Robert in Annali dell'Istituto di Corrispondenza Archeologica LIV (1882), P.|273-289, suivi par E. Simon, « Polygnotan Painting and the Niobid Painter », American Journal of Archaeology, vol. 67, n°|1 (janvier 1963), P.|49.
  39. ↑ Lévy, P.|108-109.
  40. ↑ Le Quellec 2017, op. cit., p. 335-352.

Vejatz tanben

[modificar | Modificar lo còdi]

Articles connèxes

[modificar | Modificar lo còdi]
  • Dioscurias
  • Zetos e Anfion, dobles tebans dels Dioscurs
  • Gemenis

Bibliografia

[modificar | Modificar lo còdi]
  • E. Delebecque, L’Art de la Chasse, Les Belles Lettres, 2008 (1re éd. 2006), 207 p. (ISBN 978-2-251-00343-6)
  • (en) Walter Burkert (trad. John Raffan), Greek Religion [« Griechische Religion des archaischen und klassichen Epoche »], Oxford, Blackwell, 1985 (éd. orig. 1977) (ISBN 978-0-631-15624-6), p. 212-213.
  • Véronique Dasen, Jumeaux, jumelles dans l'Antiquité grecque et romaine, Akanthus Verlag, Kilchberg/Zurich, 2005 ISBN: 3-905083-20-5 (notice BnF no FRBNF39962040).
  • (en) Timothy Gantz, Early Greek Myth, Johns Hopkins University Press, 1993 [détail de l’édition], p. 323-328.
  • Edmond Lévy, Sparte : histoire politique et sociale jusqu’à la conquête romaine, Paris, Seuil, coll. « Points Histoire », 2003 (ISBN 2-02-032453-9), p. 107-108.
  • Salomon Reinach, Les théoxénies et le vol des Dioscures, Revue archéologique (1901).
  • Pierre Chompré, Dictionnaire abrégé de la Fable, pour l'intelligence des Poëtes, des Tableaux & des Statues, dont les sujets sont tirés de l'Histoire Poétique. […]. Dernière édition, A Paris, Chez Laporte, Imprimeur-Libraire, 1784, 428 p. Article : Dioscures.

Ligams extèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Dioscurs&oldid=2440505 »