Còngo (fluvi)
Còngo (ancianament Zaire) es un important fluvi d'Africa. D'una longor d'aperaquí 4 700 quilomètres, s'escola dins lo bacin de Còngo en seguissent un cors amb una forma de creissent e se gita dins l'ocean Atlantic. Drena leis aigas d'un bacin versant de 3,8 milions de quilomètres carrats dominat per de climas eqüatoriau e tropicau. Còngo es ansin un fluvi ben alimentat amb un debit mejan que varia entre 30 000 e 60 000 m3/s. Au còp obstacle e aisse de circulacion major en Africa, es lo segond fluvi dau continent per la longor après Nil e lo segond fluvi mondiau per lo debit après Amazonas.
Toponomia
[modificar | Modificar lo còdi]Lo nom « Còngo » vèn dau reiaume de Kongo, un Estat situat sus la riba sud dau fluvi. Descubèrt per leis explorators portugués a la fin dau sègle XV, donèt son nom a la region. Lo tèrme Nzadi ò Nzaï foguèt tanben frequentament utilizat. Eissit dau parlar deis abitants de Kongo, significava « ribiera ». Foguèt traduch per lei Portugués en Zaïre, nom adoptat per Mobutu per renomar lo fluvi e lo país eu meteis de 1971 a 1997.
D'autreis apelacions indigènas son conegudas coma Barbila que sembla relativament anciana e Lwalaba qu'èra utilizat per lei pòbles dei vaus superioras. Lo segond tèrme es a l'origina dau nom Lualaba qu'es desenant en vigor sus la màger part dei cartas. Dins lei premierei cartas europèas, se tròba de còps lo nom Rio do Padrão (« Riu dau Pielon »[1]) car lo navegaire Diogo Cão aviá bastit un pielon sus una riba vèrs 1482-1483 per marcar la descubèrta dau fluvi.
Geografia e idrografia
[modificar | Modificar lo còdi]Lo bacin versant
[modificar | Modificar lo còdi]
Còngo es un dei fluvis pus importants dau monde amb una longor de 4 700 km, un debit mejan de 50 000 m3/s e un bacin versant de 3 730 000 km². Aqueu darrier cuerbe aperaquí 20 % dau continent african. Ocupa una cònca cavada dins lo craton de Còngo, una massa continentala datant dau Precambrian enviroutada per de cenchas montanhosas pus recentas e en partida cubèrta per de sediments. Situat au nivèu de l'eqüator, a un clima eqüatoriau dins sei regions centralas e un clima tropicau dins lei franjas septentrionala e meridionala. Divèrseis estructuras geologicas i son presentas. Influencian lo percors dei corrents d'aiga. Pòdon agantar de prefondors importantas e de relevats batimetrics semblan de suggerir que Còngo pòsque agantar 220 m de prefondor dins de gòrgas immergidas.
Lei regions centralas dau bacin versant son ocupadas per una seuva tropicala. En 2013, la seuva umida, fòrça densa, curbiá un airau de 170 milions d'ectaras. Èra completada per 116 milions d'ectaras d'autrei tipes de seuvas (seuvas claras, savanas, etc.). Lei seuvas umidas son pauc pobladas car son de mitans fòrça ostils per leis èssers umans. Lei populacions son puslèu concentradas sus lei platèus e lòng dau fluvi e de seis afluents. En particular, quatre vilas de mai d'un milion d'abitants (Kinshasa, Brazzaville, Kisangani e Kolwezi) se tròban dins la vau de Còngo. Kinshasa, la capitala de la Republica Democratica de Còngo, es lo còr demografic e economic de la region amb una populacion estimada a 17 milions en 2023[2].
La descripcion dau percors
[modificar | Modificar lo còdi]La vau superiora
[modificar | Modificar lo còdi]Diferents traçats son estats prepausats per lo fluvi en foncion de l'importància donada a cada afluent. D'efiech, la preséncia sus son territòri de la fònt d'un fluvi major es de còps vista coma una fònt de prestigi per leis Estats. Segon lo traçat oficiau, la fònt de Còngo es ansin aquela de Lualaba[3]. Es una lòna que se situa a 1 420 m d'altitud en Katanga, a proximitat dei fònts de Zambèzi e de Kafue. Lo corrent d'aiga se dirigís rapidament vèrs lo nòrd en seguissent un traçat tortuós dins una region de platèus. Avans leis ans 1950, aqueu traçat contuniava fins a la depression de Kamalondo, mai en 1953, la mesa en servici de la restanca Delcommune entraïnèt la submersion dei Gòrgas de Nzilo e la formacion dau lac artificiau de Delcommune (ò lac Nzilo).
La depression de Kamalondo es una zòna d'afondrament tectonic en partida comolada ont altèrnan lei paluns, lei lacs e lei canaus pauc prefonds[4][5]. Aquò geina la circulacion de l'aiga e causa d'inondacions frequentas que mantènon l'umiditat de l'endrech. La depression ela meteissa es probablament lo vestigi d'un lac de granda talha disparegut a una epòca anteriora. Après aquela region, Lualaba perseguís son percors vèrs lo nòrd e recebe d'afluents importants coma Luvua (que pòrta leis aigas eissidas dau lac Bangwelo[6]) e Lukuga (que pòrta leis aigas dau lac Tanganyika[7]). Fins a Kisangani, Còngo seguís una direccion nòrd-sud. S'i tròban doas zònas suavas e navegablas entre Bukama e Kongolo e entre Kindu e Ubundu. Pasmens, aquelei tròç son separats per de passatges impossibles a passar coma lei sèt cataractas dei Stanley Falls que marcan la transicion entre la vau superiora e la vau mejana dau fluvi.
La vau mejana
[modificar | Modificar lo còdi]A Kisangani, Lualaba pren definitivament lo nom de Còngo. Sa trajectòria forma alora un arc de ceucle corbat vèrs l'oèst. Lo fluvi intra dins de plans fòrça estenduts e lei ribas talhadas de la vau superiora disparéisson. Au contrari, lei ribas son bassas e delimitan d'un biais imprecís la separacion entre lo corrent d'aiga e lei plans inondables. Lo liech pòu alora prendre de dimensions considerablas e agantar de largor de mai de 30 km. Pòu tanben se devesir en plusors brancas separadas per d'illas de quauquei desenaus a quauquei centenaus de quilomètres carrats.
Après la confluéncia amb Obangui, lo fluvi pren la direccion de l'ocean Atlantic en seguissent un aisse generau sud-oèst nòrd-èst. Marca alora la frontiera entre la Republica Democratica de Còngo e la Republica de Còngo fins a Kinshasa. Lòng d'aqueu trajècte, lo liech seguís de variacions importantas de largor. Lei zònas de dilatacion, dichas pool, son sovent de luòcs importants per lo comèrci e per l'implantacion de vilas. Puei, lo darrier passatge avans l'arribada dins la vau bassa es la traversada dei Planas Bateke. Durant 210 km, leis aigas dèvon passar dins una gòrga relativament estrecha (800 a 3 000 m) cavada dins de gres. Lei ribas son tornarmai talhadas e la navegacion vèn pus complèxa. Enfin, après aver recebut leis aigas de Kasaï, de Kwilu e de Kwango, lo fluvi arriba dins lo Pool Malebo. Centre demografic e economic dau bacin, l'endrech es una mena de lac de 35 × 23 km que son centre es ocupat per una illa inondabla. Lei vilas de Kinshasa (17 milions d'abitants en 2023) e de Brazzaville (2,3 milions d'abitants en 2021) se situan a sa sortida.
La vau bassa
[modificar | Modificar lo còdi]Après lo Pool Malebo, lo fluvi intra dins la partida bassa de son liech. Aquò comença amb lei cataractas dei Livingstone Falls que s'estendon sus 350 km. Son un obstacle major a la navegacion[8], mai existís un camin de fèrre per permetre lo transpòrt dei bens e dei personas. Lei cataractas s'acaban après la restanca d'Inga e lo fluvi arriba alora dins sa partida maritima. Vèn alora fòrça larg e l'estuari es accessible ai naviris auturièrs.
Lo canhòn de Còngo
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo canhòn de Còngo es una gòrga sosmarina de 280 km que travèrsa la plataforma continentala de l'embocadura dau fluvi fins a son ventalh abissau. A son ponch pus prefond, vèrs 1 100 m, aquela estructura a una largor de 15 km. Lei corrents de turbiditat mesurats dins lo canhòn son lei pus importants coneguts amb de velocitats situadas entre 0,7 e 3,5 m/s[9]. Lor fòrça e lor frequéncia son liats ai vengudas deis aigas dau fluvi. Son pron intens per destrurre lei cables telegrafics e leis amarras[10].
En causa de lor intensitat, lei corrents de turbiditat de Còngo an la particularitat de limitar la formacion de depaus sedimentari a l'embocadura dau fluvi. Còngo a donc pas de deltà car lei partidas finalas de son liech son pas obstruïdas. Lo vantalh sedimentari prefond e lo canhòn recebon donc la màger part dei sediments transportats (86 milions de tonas cada an). Forman ansin un important potz de carbòni car 20 % deis absorpcions de carbòni de l'ocean Atlantic son concentrats dins aquela region.
Lo regim dau fluvi
[modificar | Modificar lo còdi]En causa de la talha dau bacin de Còngo, lei diferentei seccions dau fluvi an de regims idrologics pròpris e relativament complèxes. La vau superiora es ansin somesa a un clima tropicau e la vau mejana a un clima eqüatoriau. Aquò engendra de precipitacions variablas dins lei diferentei regions dau bacin versant. Pasmens, la superficia dau bacin de collècta assegura en permanéncia una bòna alimentacion. Lei debits son donc important, mai pauc variables. Per exemple, au nivèu de Kinshasa, lo debit mejan mensuau observat a l'estiatge es de 31 000 m3/s (en aost), çò qu'es la mitat dau debit mejan mensuau maximom (en decembre). De mai, lo debit mejan mensuau minimom enregistrat es de 22 500 m3/s. Aquò assegura encara la preséncia d'una quantitat importanta d'aiga. Pasmens, se la variabilitat dei debits es relativament febla, la manca d'amainatjaments per canalizar lo fluvi pòu entraïnar d'inondacions catastroficas. Per exemple, foguèt lo cas en 1961 amb un debit mesurat a 80 000 m3/s.
D'un biais pus detalhat, lei vengudas deis aigas pus importantas an luòc a partir de setembre amb l'apòrt d'Obangui (15 000 m3/s en octòbre), de Kwa e deis autreis afluents de l'emisfèri sud. Un premier estiatge es observat en març avans l'arribada deis aigas portadas per lei pluejas eqüatorialas de l'equinòcci. Un segond estiatge a luòc en julhet-aost avans lo retorn deis aigas d'Obangui.
Economia
[modificar | Modificar lo còdi]Còngo e seis afluents forman una ret de 13 500 km de vias navegablas que tènon un ròtle economic major en Africa Centrala. D'efiech, se lo fluvi es pas entierament navegable en causa de la preséncia de plusors cataractas, permet l'utilizacion de naviris de 800 a 1 200 t sus mai d'un tròç. Pasmens, en causa de la manca de mejans financiers de la Republica Democratica de Còngo, l'entretenença es sovent limitat e la circulacion fluviala es de còps riscada en causa dau desplaçament dei bancs de sabla. La proliferacion de la vegetacion aqüatica es tanben un problema frequent. Lo fluvi es tanben vitau per fòrça populacions localas car constituís una fònt d'aiga e una resèrva de peis. Enfin, lo potenciau idroelectric es important.
Annèxas
[modificar | Modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (fr) Douglas Alsdorf, Guy D. Moukandi N'kaya e Raphael M. Tshimanga, Hydrologie, climat et biogéochimie du bassin du Congo. Une base pour l'avenir, Wiley, 2022.
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Un padrão èra un tèrme utilizat per lei navegaires portugués per marcar lei luòcs descubèrts durant lo periòde dei Grandei Descubèrtas. Avián una forma de pielon subremontat d'una crotz ò dau blason de Portugau.
- ↑ Aquò ne'n fa la premiera aglomeracion francofòna dau monde dempuei leis ans 2010.
- ↑ La fònt de Chambeshi es ansin de còps citada coma la fònt principala de Còngo. Aquò permet d'alongar la longor totala dau fluvi, mai respècta pas lo critèri dau debit qu'es generalament utilizat per identifiar lo corrent d'aiga principau. D'efiech, Lualaba a lo debit pus important de totei lei corrents d'aiga a l'origina dau fluvi.
- ↑ (fr) Douglas Alsdorf, Guy D. Moukandi N'kaya e Raphael M. Tshimanga, Hydrologie, climat et biogéochimie du bassin du Congo. Une base pour l'avenir, Wiley, 2022, p. 237.
- ↑ (en) R. H. Hughes e J. S. Hughes, A directory of African wetlands, IUCN, 1992, p. 543.
- ↑ (fr) Douglas Alsdorf, Guy D. Moukandi N'kaya e Raphael M. Tshimanga, Hydrologie, climat et biogéochimie du bassin du Congo. Une base pour l'avenir, Wiley, 2022, pp. 235-236.
- ↑ (fr) Douglas Alsdorf, Guy D. Moukandi N'kaya e Raphael M. Tshimanga, Hydrologie, climat et biogéochimie du bassin du Congo. Une base pour l'avenir, Wiley, 2022, pp. 238-239.
- ↑ (fr) Guide du voyageur au Congo Belge et au Ruanda-Urundi, Brussèlas, Office du tourisme, 1951, p. 279.
- ↑ (en) Annick Vangriesheim, Alexis Khripounoff e Crassous Philippe, « Turbidity events observed in situ along the Congo submarine channel », Deep-Sea Research Part II: Topical Studies in Oceanography, vol. 56, n° 23, novembre de 2009, p. 2208–2222
- ↑ (en) B.C. Heezen, « Congo Submarine Canyon », Bulletin of the American Association of Petroleum Geologists, vol. 48, n° 7, julhet de 1964, pp. 1128–1149.