Zolo
| Parlat en |  Sud-Africa Malawi Moçambic Swaziland |
|---|---|
| Region | província de KwaZulu-Natal Mpumalanga Gauteng |
| Locutors | mai de 9 milions |
| Tipologia | aglutimanta |
| Classificacion lingüistica | |
Zolo | |
| Estatut oficial | |
| Oficial de | Sud-Africa |
| Acadèmia | Comitat linguistic pansudafrican |
| Còdis lingüistics | |
| ISO 639-1 | zu  |
| ISO 639-2 | zul |
| ISO 639-3 | zul |
| Ethnologue | zul |
| Glottolog | zulu1248 |
| Linguasphere | 99-AUT-fg |
| ASCL | 9213 |
| IETF | zu |
| Mòstra | |
| Article primièr de la Declaracion dels Dreches de l'Òme Isivumelwano Bonke abantu bazalwa bekhululekile belingana ngesithunzi nangamalungelo. Bahlanganiswe wumcabango nangunembeza futhi kufanele baphathane ngomoya wobunye. | |
 | |
Lo zolo (isiZulu en zolo) es una lenga apartenent al grop nguni (que comprend tanben lo xhosa e lo ndebele) de las lengas bantoas. Es una de las lengas comptant mai de locutors en Africa australa.
Lenga mairala de mai de 9 milions de personas (que 95 % abitan l'Africa del Sud), lo zolo es la lenga dominanta dins la província de KwaZulu-Natal e la lenga mai espandida dins las províncias de Mpumalanga e Gauteng. Lo zolo es mai la lenga mai parlada d'Africa del Sud. Es vengut l'una de las 11 lengas oficialas d'aqueste país après la fin de l'Apartheid.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]La patria d'origina dels Zolos sembla se situar dins la region de la Tanzania modèrna. Lor preséncia en Africa del Sud ven del sègle XIV. Tot coma los Xhosas que se son installats en Africa del Sud pendet d'èrças migratòrias bantoas precedentas, ls Zolos assimilèron fòrça sons de las lengas san e khoï, aquelas dels primièr abitants de la contrada. Alara, lo zolo e lo xhosa gardèron fòrça consonentas amb clics (sons que s'encontra pas qu'en Africa del Sud), malgrat l'atudament de nombrosas lengas san e khoï.
Lo zolo, coma totas las lengas indigènas d'Africa del Sud,èra una lenga orala fins a la venguda de missionaris europèus, que lo transcriguèron en utilisant l'alfabet latin. Lo primièr document redigit en zolo foguèt una traduccion de la Bíbla, pareguda en 1883. En 1901, John Dube, un zolo de Natal, crèat l'Ohlange Institut, lo primièr establiment d'ensenhament indigèn d'Africa del Sud.
Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]John Dube es tanben l'autor de Insila kaChaka (1933), lo primièr roman escrich en zolo. Un autre escrivan davancièr del zolo escrich foguèt Reginald Dhlomo, autor de romans istorics suls caps de la nacion zoloa al sègle XIX: U-Dingane (1936), U-Shaka (1937), U-Mpande (1938), U-Cetshwayo (1952) e U-Dinizulu (1968). Benedict Wallet Vilakazi, mai recentament, Oswald Mbuyiseni Mtshali, portèron tanben una contribucion significativa a la literatura zoloa.
Sul plan musical Johnny Clegg e Sipho Mchunu, un trabalhador blanc e un estudiant zolo, cambièron la fàcia de la musica sudafricana a l'epòca de l'apartheid, enregistrant, de 1979 a 1985, una seriá d'albums ont se mescla musica occidentala e musica zoloa.
Fonetisme
[modificar | Modificar lo còdi]Una de las particularitats foneticas del zolo, del xhosa, e del sotho, una lenga vesina, es l'utilizacion de clics. Los tres clics de basa en zolo son:
- [ǀ] clic dental, notat c
- [ǃ] clic postalveolari, notat q
- [ǁ] clic alveolari lateral, notat x
Cada clic de basa es susceptible d'èsser modificat, per exemple per l'aspiracion o la sonorizacion; atal, lo nombre de clics distinctes se multiplica.
La morfologia del zolo es aglutinanta.
Lo Conselh linguistic del zolo (Zulu Language Board) de KwaZulu-Natal èra encargat de fixar lo zolo escrich, foguèt remplaçat pel Comitat linguistic pansudafricain (Pan South African Language Board) en 1995.
Exemples
[modificar | Modificar lo còdi]| Mot | Traduccion | Prononciation standard |
|---|---|---|
| tèrra | umhlaba | |
| cèl | izulu | |
| aiga | amanzi | |
| fuòc | umlilo | |
| òme | umuntu | |
| femna | umfazi | |
| manjar | -dla | |
| veure | paza | |
| grand | -khulu | |
| pichon | -ncane | |
| nuèch | ubusuku | |
| jorn | usuku | |
| comunautat | ubuntu |
Expressions
[modificar | Modificar lo còdi]Çò que srguís es una lista d'expressions que se pòt emplegar en visitant una region ont la lenga primària es zolo.
- Sawubona (Bonjorn, a una persona)
- Sanibonani (Bonjorn, a un grop de personas)
- Unjani? (Cossí anatz?)
- Ngiyabonga (Mercés)
- Ngubani igama lakho (Qual es vòtre nom?)
- Igama lami ngu... (Mon nom es…)
- Isikhathi sithini? (Cossí es lo temps?)
- Ngingakusiza? (Vos pòdi ajudar?)
- Uhlala kuphi? (Ont demoratz?)
- Uphumaphi? (Ont siatz?)
- Yebo (Òc)
- Cha (Non)
- Angazi (Sai pas)
- Ukhuluma isiNgisi na? (Parlatz anglés?)
- Ngisaqala ukufunda isiZulu (Acabi de començar a aprende lo zolo)
Notas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- (en) G.R. Dent et C.L.S. Nyembezi (dir.), Scholar's Zulu dictionary : English-Zulu, Zulu-English, Shuter and Shooter, Pietermaritzburg, 1995 (3e éd.), 519 p.
- (en) Derek F. Gowlett, Zulu newspaper reader, Dunwoody Press, Springfield, VA, 2004, 513 p. ISBN: 978-1-931546-01-0
- (en) Audrey N. Mbeje, Zulu learners' reference grammar, NALRC Press, Madison, Wis., 2005, 313 p. ISBN: 1-597-03000-7
- Irène Roussat, Le zoulou de poche, Assimil, Chennevières-sur-Marne, 2008, 213 p. ISBN: 978-2-7005-0384-5
Articles connèxes
[modificar | Modificar lo còdi]Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- (en) Listes de mots et documents sonores en zoulou (The UCLA Phonetics Lab Archive)
- Dictionnaire en ligne zoulou-anglais et anglais-zoulou
Font
[modificar | Modificar lo còdi]- (en) Aqueste article es parcialament o en totalitat eissit d’una traduccion de l’article de Wikipèdia en anglés intitolat « Zulu language ».