Mar d'Aral
| Mar d'Aral | ||
 Mar d'Aral vista de l'espaci, imatge satellitari de la NASA. |
||
| Administracion | ||
| País |  Cazacstan Ozbequistan.
|
|
|---|---|---|
| Geografia | ||
| Coordenadas | 45° N, 60° E | |
| Tipe | Lac endoreïc | |
| Superfícia | 17 160 km2 |
|
modificar  |
||
La mar d'Aral es lo nom d'una mar interiora endoreïca d'Asia Centrala, situada entre 43° e 46° de latitud nòrd e entre 58° e 62° de longitud èst. Se parteja entre Cazacstan al nòrd e Ozbequistan al sud. En 1960, cobrissiá 68 000 km² e èra la quatrena superfícia d'aiga salada interiora del mond. En 2000, aquela superfícia foguèt devesida per dos. Aquel assecament, causat pel desviament dels dos principals flumes, es una de las catastròfas environamentalas mai importantas del sègle XX.
Formacion
[modificar | Modificar lo còdi]Dins sa forma actuala, la mar d'Aral es apareguda i a aperaquí 10 000 ans. Aperabans, a l'epòca glaciària, un periòde particularament sèc, i aviá pas dins la region que qualques paluns e estanhs ipersalats[1], levat al pus fòrt de las glaciacions quaternàrias quora las glaças de la mar de Kara blocavan l'escorreguda d'Ob e forçavan las aigas de la Siberia occidentala a s'escolar vèrs la mar Caspiana en passant pel bacin d'Aral[2]. Aquò se produguèt pel darrièr còp i a a pauc près 90 000 ans e la mar atenguèt una talha de 100 000 km2[3].
Après la darrièra glaciacion, la mar d'Aral s'es formada quora Sirdarià comencèt a emplir una depression cavada per l'erosion eoliana. Aquelas aigas a lasqualas venguèron lèu s'apondre las d'Amodarià èran pas encara saladas e la fauna aquatica veniá d'en primièr d'aqueles flumes. I a 5000 ans, la mar d'Aral atenguèt son extension, mai granda, son nivèl èra de 58-60 m e s'espandissiá entrò lo lac Sary Kamysh. Sas aigas s'escolavan alavetz dins la mar Caspiana per l'intermediari d'Ozboï çò que permetèt sa colonizacion pels peisses venguts de la Caspiana[1]. Aquel maximum èra ligat a un clima pus caud e pus umd ; los flumes avián alara un debit tres còps mai enauçat qu'al començament de sègle XX e portavan 150 km3 d'aiga l'an[4].
Mai tard, lo clima tornèt venir mai sèc e lo nivèl de la mar varièt en fonccion dels apòrts d'Amodarià que podiá siá alimentar la mar d'Aral, siá s'orientar cap al lac Sary Kamysh e Ozboï. Las reconstitucions paleogeograficas daissan pensar qu'aquel segond caminament foguèt probable entre -1800 e -1200 puèi entre +100 e +500 e de 1200 a 1550 fasent gaireben desaparéisser la mar d'Aral a aqueles periòdes[4].
Assecament
[modificar | Modificar lo còdi]A la debuta de las annadas 1960, los economistas sovietics decidiguèron d'intensificar la cultura del coton en Ozbequistan e en Cazacstan. Los flumes d'Amodarià e Sirdarià foguèron desviats per irrigar las culturas. Aital en 1960 entre 20 e 60 km³ d'aiga doça son destornats. La manca d'apòrt en aiga asseca pauc a pauc la mar que son nivèl baissa de 20 a 60 cm cada an. Perdèt 50 % de sa superfícia dempuèi 1960, 14 m de prigondor e 60 % de son volum en març de 2009, çò qu'aumentèt la salinitat de l'aiga e tuèt gaireben tota forma de vida.
La separacion entre Pichona mar al nòrd e Granda mar al sud data de 1989. L'evolucion daissava presagiar la disparicion totala de la Granda mar cap a 2025, abans que d'òbras d'agençament foguèsson efectuadas. En 2007, se constata que lo nivèl de la pichona mar d'Aral (nòrd) remonta espectaclosament, pus lèu qu'o esperavan los expèrts encargats del dorsièr[5].
Consequéncias biologicas e biomedicalas
[modificar | Modificar lo còdi]Uèi, las 24 espècias endemicas de la mar d’Aral son desaparegudas. Solament subsistís una espècia de clavelada importada, e seleccionada per subreviure a de tals taus de salinitat. Sa subrevida a tèrme long es pas assegurada, e mai dins la pichona mar. Dempuèi 2003, la mar d’Aral perdèt gaireben 75% de sa superfícia e 90% de son volum. Las quantitats gigantescas de pesticidas e d’insecticidas que, a l'epòca, foguèron carrejats pels dos flumes fin a la mar se depausèron e tornan montar ara a l'aire liure dins la sal amb l'evaporacion, provocant lo taus de mortalitat infantila mai elevat del mond; los tausses de càncers e d’anèmias dirèctament ligats a l'exposicion a de produits quimics foguèron confirmats per l’OMS.
Temptativas de salvament
[modificar | Modificar lo còdi]
Per empachar aquel assecament total, divèrses projèctes foguèron evocats, en particular lo cavament d'un canal dempuèi la mar Caspiana o lo desviament de flumes de Siberia.
Construccion d'una primièra levada
[modificar | Modificar lo còdi]Per ara, una sola temptativa a capitat, es la construccion d'una levada al sud de la boca de Sirdarià, per tancar un estrech entre la Pichona mar (Maloïé), anciana mar bordièra al nòrd de l'anciana mar d'Aral, e la Granda mar (Bolchoïé, çò que rèsta del sud de la mar). Lo cònsol de la vila d'Aralsk, Alachibaï Baïmirzaev, faguèt construire en 1995 una levada de vint-e-dos quilomètres de long amb sabla e canavèra. Acabada en 1996, permetèt sulcòp d'evitar que las aigas del flume se perdèsson dins lo dèlta entre Pichona e Granda mar e de far remontar lo nivèl de la Pichona mar. Un semblant de vida renasquèt a l'entorn de la mar, qu'avança de mai d'uns quilomètres : canavèras, aucèls, rosegaires e rainals, e tanben unes peisses. Una tempèsta destruiguèt aquela levada en 1999, e lo nivèl de la mar tornèt pèrdre en part çò qu'aviá ganhat.
Restanca de Kokaral
[modificar | Modificar lo còdi]La Banca Mondiala decidiguèt de finançar la construccion d'una restanca de beton amb una seria de peiradas per far sortir lo tròp de sal mercé a d'escampadors e de far tornar montar lo nivèl de l’aiga. Aquel projècte discutit que las òbras començaràn en 2003 deuriá permetre a la Pichona mar de tornar ganhar prèp de 500 km², mas risca al meteis temps de condemnar la Granda mar a un assecament encara mai rapid, encara qu'una vana situada en dessús del barratge prevei de versar lo tròp plen d’aiga dins la Granda Aral, situada per màger part en Ozbequistan.
Aital la restanca que permet a la vida de tornar dins la Pichona mar es una «poma de discòrdia» entre Cazacstan qu'aprofecha e Ozbequistan que sa gestion desastrosa d'Amodarià destruiguèt tota la vida dins la Granda mar.
En Cazacstan, un espèr torna nàisser amb los projèctes del president Noursoultan Nazarbaïev. Es possible d'enauçar lo nivèl de la pichona mar de sièis mètres, çò qu'autorizariá a l'industria de la pesca de tornar nàisser, e a la vila d'Aralsk de tornar èsser un pòrt. Aquel projècte estimat a 120 milions de dolars seriá finançat principalament per la renda del petròli de Cazacstan. Aquel projècte prevei tanben lo cavament d’un canal de joncion entre las doas concas e la construccion d'estructuras novèlas per esplechar l’energia idroelectrica.
Dempuèi la debuta de las òbras, la prigondor mejana de la Pichona Aral es passada de 30 m a 38 m, lo nivèl de viabilitat essent estimat a 42 m. Los especialistas de la Banca Mondiala avián previst que l’aiga remontariá pas abans tres ans – d’autres idrològs afirmavan qu'èra perduda –, mas la Pichona mar ja reganhèt 30 % de la seuna superfícia, que representa mai de 10 miliards de mètres cubics d’aiga. Pr'aquò, per d'unes responsables cazacs, i a pas de que se regaudir tròp lèu que caldrà probablament de decennis per resòlvre los problèmas.
Dempuèi la fin de la construccion de la restanca en 2005, òm constatèt en 2009 que lo nivèl de la part nòrd de la mar d'Aral remontèt de sièis mètres.[6].
Desinstallacion d'una basa de fabricacion d'armas biologicas sus l'illa de Vozrozhdeniya
[modificar | Modificar lo còdi]En 1948, un laboratòri d'armas biologicas top-secret foguèt establit sus l'illa de Vozrozhdeniya situada al centre de la mar d'Aral qu'es ara disputada entre Cazacstan e Ozbequistan. L'istòria exacta, las foncions e l'estatut actual d'aquel centre son pas estats divulgats. La basa foguèt abandonada après la casuda de l'URSS. Las expedicions scientificas provèron qu'aquò èra estat un site de produccion, d'ensag e, pus tard, de fabricacion d'armas patogènas. En 2002, a travèrs un projècte organizat pels Estats Units e amb l'assisténcia d'Ozbequistan, dètz sites d'aclapament d'antrax foguèron descontaminats. En acòrdi amb lo Kazakh Scientific Center for Quarantine and Zoonotic Infections, totes los sites d'aclapament foguèron descontaminats[7].
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Philip Micklin e Nikolay Aladin, Le sauvetage de la mer d'Aral, Pour la Science, 374 (déc. 2008) 78-84
Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- (fr) Lo punt de vista de l'UNESCO
- (en) The Eurasia21 Project
- (en) LakeNet Database
- (fr) Reportatge fòto sul nòrd d'Aral, estiu e ivèrn
- (fr) Bilan idrologic de la Granda Mar e ròtle de l'aiga sosterranha (resumit en linha)
Nòtas & referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]<references>
- ↑ 1,0 et 1,1 N. V. Aladin, I. S. Plotnikov, R. Letolle « Hydrobiology of the Aral Sea », dans Dying and Dead Seas Climatic Versus Anthropic Causes, NATO Science Series: IV: Earth and Environmental Sciences Volume 36, 2004, pp 125-157 .
- ↑ Jan Mangerud, Valery Astakhov, Martin Jakobsson, John Inge Svendsen, « Huge Ice-age lakes in Russia », Journal of Quartenary Science, 2001, 16, 773-777.
- ↑ Avjit Gupta, « Large Rivers: Geomorphology and Management », page 68, John Wiley & Sons, 28 févr. 2008.
- ↑ 4,0 et 4,1 Peter O. Zavialov, « Physical Oceanography of the Dying Aral Sea », Springer, 6 mars 2007 - 168 pages.
- ↑ LeMonde.fr : La mer d'Aral est de retour
- ↑ La renaissance de la mer d'Aral
- ↑ http://www.nti.org/d_newswire/issues/newswires/2002_11_20.html