Vector (biologia)

Tradicionalament, en medecina, en biologia animala o en fitopatologia, un vector es un organisme que provòca pas d'esper el, una malautiá mas que dispersa l'infeccion en transportant los agents patogèns d'un òste cap a l'autre ; par exemple lo pesolh es vector de divèrsas malautiás que lors consequéncias son importantas en agricultura e dins los vergièrs. Pels animals, gaireben totas las « malautiás de vector » son de zoonòsis, es a dire de malautiás passant de l'òme cap als animals domestics e/o salvatges, a vegadas surgentas o tornant surgir. Dins una economia mondializada e un monde ont se circula mai que mai e e mai que mai aviat, lo seguiment e lo contraròtle epidemiologic e ecoepidemiologic d'aquelas malautiás es vengut fòrça dificil malgrat lo progrès de la biologia e de sos espleches. L'OMS collabòra mai que mai amb l'OIE.

Lo pesolh es un dels vectors principals de las malautiás de las plantas transmés par la saba

Los pats an un ròtle ecoepidemiologic major coma vectors de fòrça patogèns que transferisson d'una espècia cap a l'autra. Lo pat del can o lo pat dels aucèls pòdon pasmens èsser transportats amb lor òste sus de grandas distàncias

.

Caracteristicas dels vectors

Una espècia « vector » es en general associada a qualques « espècias sèrvas ». Dins lo cas de virus, bacterias o protozoaris, l'agent infecciós se pòt tanben transmetre « verticalament », lo vector ven alara tanben sèrva.

Lo vector rarament a solament un ròtle de transportaire ;
Mantun agent patogèn a son cicle de reproduccion sexuada que se passa dins lo vector (per exemple per la malària).
La majoritat dels protozoaris se multiplican e se transforman dins lo vector ont obtenon lor poder infectant (se ditz alara «transmission ciclopropagativa»).
D'autras se transforman dempuèi d’embrion (se ditz alara « transformacion evolutiva » dins lo vector).

Dins d'escasses cases lo patogèn pòt afeblir lo vector, e mai lo tuar. E los parasitas pòdon tanben modificar lo comportament de son òste (interaccions durablas), per exemple per que venga pus aisit de manjar.

L'associacion micròbi-vector fa la lucha contra las malautiás induchas fòrça mai complèxa.

En epidemiologia, ecoepidemiologia e medecina

Dins los cases de malautiás transmesas par fissada o mordida d'artropòdes, l’OMS (Organizacion Mondiala de la Santat) definís lo vector coma « un artropòde ematofaga, qu'assegura la vida, la transformacion, de còp que i a la multiplicacion e la transmission d’un agent patogèn infecciós o parasitari.». Per extension, qualques metazoaris que son pas d'artropòdes son inclús coma las sangsugas).

Son subretot:

• acarids (notablament del sosòrdre dels Ixodida o los pats)
• insectas (entressentiment diptèras, brachicèras o nematocèras)

Exemples :

• Mantunas espècias de moissals son insecta vector importants, per exemple,
  per la malària, la dengue o lo virus del Nil occidental que provòca una malautiá.
• Las piuses transmeton divèrsas malautiás que la pèsta (Yersinia pestis) coma o mostrèt Paul Louis Simond en 1897. La piuse es vectora d’autres agents patogèns que Bartonella.
• D'autres espècias de pats son vectors de malautiás grèvas coma la Malautiá de Lyme recentament descobèrta e en extension importanta.
• Divèrsas espècias (canids, chiroptèrs) pòdon veïcular de formas de ràbia e la transmetre per lors morsuras.

Vector biologic en terapia genica

Los vectors en terapia genica an totes una caracteristica en comun : s'assòcian als transgèns en neutralizant lors cargas negativas.

E mai pòdon presentar d'autras proprietats :

• favorir lo transit dins la cellula;
• permetre lo ciblatge de cellulas especificas, patologicas, dins un organisme entièr ;
• permetre de ciblar un site d'insercion precís dins los cromosòmas cellulars.

Los vectors de transferiment dels gèns pòdon èsser de macromoleculas cargadas positivament, o de virus, que se tirèt los gèns patogènas.

Vector biologic en engenh genetic

En biologia moleculara e en engenh genetic, los vectors son de moleculas d'ADN que permeton la propagacion de sequéncias d'interès. S'agís de moleculas d'ADN quimèras coma los plasmidis o los cromosòmas artificials bacterians, contenent una origina de replicacion e mai d'un marcadors genetics. L'origina de replicacion permet de mantenir lo vector dins la cellula cibla amb las generacions.

Principals tipes de vectors

• Cromosòmas artificials bacterian e de levadura
• Plasmidis, cosmides
• Virus, SV40, bacteriofagas

Vejatz tanben

• Insecta vector