Sapiéncia (concèpte filosofic)
La sapiéncia[1] o saviesa (del grèc ancian σοφία, sophía)[2] es un concèpte utilizat per qualificar lo comportament d'un individú, sovent confòrme a una etica, que compren la consciéncia de se e dels autres, la temperància, la prudéncia, la sinceritat, lo destriament e la justícia s'apiejant sus un saber rasonat.
Dins lo domèni de la filosofia, la sapiéncia representa un ideal de vida cap ont tendon los filosòfs, amoroses de la sapiéncia, que penson lor vida e vivon lor pensada, mejans lo questionament e la practica de vertuts.
Los filosòfs grècs destriavan la sapiéncia teorica (sofia) de la sapiéncia practica (fronesis): la veraia sapiéncia seriá la conjonccion d'ambedoas[3].
Lo calme e la moderacion apareisson sovent coma compausanta de la sapiéncia dins las definicions academicas. L’usatge reten sovent aquelas solas qualitats que qualifica una persona de savi.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Introduccion
[modificar | Modificar lo còdi]La sapiéncia a una istòria, fargada dempuèi de sègles per d'òmes e de femnas illustres que marquèron son temps, e que Roger-Pol Droit qualifica de « eròi de la sapiéncia »:
| « | Los savis son de grandas figuras anticas que marquèron l'evolucion de l'umanitat — d'èssers exepcionals, exemples d'acompliment, obreires de dralhas de seguir. Boda, Socrates, Confusi, Lao-Tseu, Salamon, e plan d'autres parvenguèron a la sapiéncia. Son encarnadas e viscuda. Mas per i capitar, foguèt per cadun una succession d'espròvas e de combats ont l'adversari màger, fin finala, èra pas que la lor existéncias. Aqueles eròis se venquèron d'espereles. Passèron e dominèron los dobtes, desespers, errors e enganas del còrs e de l'alma. Dins totas las culturas, de biais evidentament diferents, celebrèron lors esplechs, cantat lor glòria, tornèron far lors gèsts, repetèron lors paraulas. | » |
| — Roger-Pol Droit, [4]. | ||
Sapiéncia grèga
[modificar | Modificar lo còdi]
Pels filosòfs grècs o dins la tradicion orientala, la sapiéncia es l'ideal de la vida umana. Pòt se definir coma un estat de realizacion que s'apièja sus una coneissença de se e del mond, s'acompanha d'un bonaür suprèma e correspond a l'estat de perfeccion mai naut que pòsca aténher l'uman e son esperit; es lo saber-èsser aurós. Aristòtel diguèt que « La sapiéncia pòt èsser ni una sciéncia ni una tecnica », es un saber viure.
Mai d'un corrents de la filosofia antica prepausèron lors definitcons d'aquel estat de sapiéncia e de la dralha permetent d'i accedir. Se pòt definir per « la vertut de la partida racionala de l'alma capable de concébre las Formas e, subretot, lo Ben »[5].
Schopenhauer considerèt coma « la règle suprèma de totas sapiéncia dins la vida » la preposicion d'Aristòtel de son Etica a Nicomac (VII, 12): « lo savi seguís l'abséncia de dolor e non lo plaser ».
La sapiéncia tal coma la pensèt Socrates mai sovent demorèt una basa establa del modèl antic. Mai d'un corrents, mai tard, utilizèron, nuancièron o precisèron lo concèpte. Los Estoïcians e los Epicurians definisson la sapiéncia coma la mestresa dels desirs per la rason e la coneissença de çò qu'es de la nòstra compéncia e çò que l'es pas. Los Sofistas evòca la relativitat de la vertat que realiza dins lo discors, dins le debat agonistic, dins lo manejament de la retorica, de la logica e de la resolucion de las contradiccions.
La sapiéncia tragica del sorn Eraclites prepausa d'aforismes que plaça dins la lutz lo perpetual movement de las causas. Aquel cambiament de contunh de las causas nos obliga de contunh a reveire las solucions qu'apareisson coma mai adaptadas, tenent compte del contèxte que deu s'adaptar (« Te banhares pas dos còps dins lo meteis fluvi ») per una coneissença de la rason de as causas: « la sapiéncia consistís en una sola causa: conéisser lo logos qu'agís sempre e pertot »[6].
Pels Academicians, s'agís de cercar lo Sobeiran Ben e Aristòtel prepausa amb prudéncia las activitas contemplativas e teoricas per i capitar. Socrates presica la cogitacion, l'umilitat, l'acceptacion de son ignorança e lo respècte absolut de las leis de la ciutat, dins l'escasença: Atenas. Presocratic, Parmenid examina dins un poèma los camins de l'èsser, aquel del non-èsser e la possibilitat d'un tresen camin. Los Cinics insistisson sus la nocion de jòia individuala, d'ascèsi e de libertat: « Tira't de mon solelh » disiá alara a Alexandre lo Grand lo filosòf cinic Diogènes de Sinope.
Sapiéncia religiosa
[modificar | Modificar lo còdi]Sapiéncia crestiana
[modificar | Modificar lo còdi]_-_the_Wisdom_of_Pietro_Baratta.jpg)
La sapiéncia crestiana de l'Antiquitat tardièra e de l'Edat Mejana escapa pas a aquela ambiguïtat; los primièrs monges coma los filosòfs de diferents cults mai tardièrs (Sant Agustin, Avicena, Maimonides, Sant Tomàs d'Aquin…) avián per tòca, mejans lor fe religiosa, l'ideal de sapiéncia, a vegada fasent quitament referéncia als filosòfs grecoromans. Se vei alara sant Tomàs admirar Platon e Aristòtel de s'èsser auçar fins alà.
E las comunautats monasticas, elas, mai sovent fodadas per de savis (al sens classic del tèrme). Los autors de certs libres de la Bíblia, Qohelet, l'Ecclesiasta, e tanben lo Libre dels Provèrbis, identificat al Rei Salamon noiriguèron fòrça las reflexions religiosas sus la sapiéncia.
La sapiéncia crestiana es l'art de viure, de se comportar tot lo long de la vida e dins las diferentas situacions de l'existéncia. Dins la Bíblia, se la lei es constituida de comandements e definís las nòrmas, o presenta d'escasenças que fan jurisprudéncia, la literatua e de la sapiéncia se fonda sus l'observacion de la realitat del mond e de la societat umana, e tanben lo viscut, visant l'aplicacion de la lei. Tot pòt pas èsser codificat per la lei. Los escrichs de sapiéncia procedisson autrament que la lei: penchan de retrachs, descrivon de caractèrs, conselhon, orientan, considèran diferentas situacions possiblas, e las reaccions a aver o los comportaments d'aver dins aquelas situacions. Donc, la sapiéncia crestiana se realiza, l'aplicacion de la lei a las situacions diferentas encontradas dins l’experiéncia umana.
La sapiéncia crestiana es tanben simbolizada per una vida contemplativa, forma mai nauta de la vida umana, s'acompanhant d'un començament de beatitud, que se pòt definir coma una coneissença intellectuala, del suprèma intelligible, perfiècha e segura. Lo tèrme de beatitud es inseparable de la nocion d'intelligéncia, perque èsser aüroses, es coneisser que tenèm lo ben sieu: Cujus libet enim intellectualis naturae proprium bonum est beatitudo[7]. Pas res donc fin finala mai legitim qu'un òrdre religiós de monges contemplatius e ensenhaires.
Sapiéncia josieva
[modificar | Modificar lo còdi]
Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !Sapiéncia musulmana
[modificar | Modificar lo còdi]Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !Sapiéncia orientala
[modificar | Modificar lo còdi]En Orient, mas tanben en l'Occident antic, las sapiéncias son a vegadas malaisidas de se destriar dels procediments religioses, per exemple que se practican (o foguèron praticadas) a l'escala d'una comunautat d'individús partejant la meteissa pensada. Boda pòt per exemple èsser vist coma un mèstre de sapiéncia o alara coma lo fondator d'una religion que lo nuclèu d'una sapiencia transcendanta (prajna). En Orient, la sapiéncia designa especificament la coneissença d'una realitat transcendanta: lo Tao del taoïsme, lo brahman del Vedanta, o le nirvana del bodisme. Aquela coneissença (nomenada segon las doctrinas prajna, jnāna, Veda, wu wei) balha temperància, vertut e bonaür, mas se reduch pas sonque a aquelas qualitats, que ne son pas que la manifestacion.
Aquelas consideracions de sapiéncia sont pas exclusivas a la pensada religiosa. Se tròban dins d'òbras autors tant diferents coma lo filsòf Confuci o Lao Tseu, lo prince e dramaturg indian Sudraka, lo poèta e matematician persan Omar Khayyam.
Sapiéncia modèrna e postmodèrna
[modificar | Modificar lo còdi]A partir del sègle xvi, de movements coma l'Umanisme e mai tard la filosafia de las Luses instituèron pauc a pauc d'autras sapiéncia, prepausant de melhorar la condicion umana per la fe en la rason, a costat dels dògmes religioses. Montanha incarna lo retorn de la sapiéncia antica, amb un escepticisme qu'utiliza subretot l'edonisme epicurian d'un amor simple de la vida.
Spinoza incarna la sapiéncia d'una rason scientifica qu'afirma sa poténcia d'amor e de jòia fàcia al desòrdre patissent de las passions. Nietzsche prepausa de tornar a la concepcion eraclitèa d'una sapiéncia tragica fondada sus l'aprobacion de la realitat (amor fati: l'amor del destin). Al sègle xix, los Positivistas coma Auguste Comte se virèron sonque cap al progrès tecnic per associar la sapiéncia a la sciéncia, provocant las reaccions dels religioses e dels misticas.
Pasmens, e alara que l'individualisme se desvolopava dins las societats d'Occident, las sapiéncias (coma via de melhorar l'Òme per l'individú) s'aflaquissiá al meteis moment, remplaçadas per de doctrinas volent apasimar las passions del genre uman amb de solucions globalas, sovent d'òrdre economic e/o politic (liberalisme, socialisme, comunisme, anarquisme…).
La falhida, o al mens la fòrta contradiccion d'aqueles sistèmas, e la presa de consciéncia a l'entorn de certs problèmes (coma la degradacion de l'environament per la societat materialista), menèron, dempuèi unas decennias, a un retorn d'interés per las "sapiéncias", al sens classic del tèrme, es a dire las vias permetent a l'individú de melhorar al mejan d'un biais de vida equilibrat et d'un cert contraròtle d'aquelas passions al vejaire del mond exterior.
La quista de la sapiéncia quand es ligada a de fenomèns de massa es pasmens pas a l'abric de fracasses coma dins lo movement hippie dels ans 1960-70, o de desviaments mercantils veire malonèsts, coma unas "sèctas", mas d'autentics mèstres esperitals contunhan de balhar d'ensenhaments de sapiéncia, coma Swami Prajnanpad o de pensaires educaires coma Krishnamurti. Après un certa fasa de desinterés de la part dels filosòfs, la sapiéncia torna ara un subjècte central de la reflexion contemporanèa.
Sapiéncia populara
[modificar | Modificar lo còdi]La sapiéncia populara designa a vegada lo « bon sens » o la capacitat de far de causidas en aparéncia justas, una sapiéncia practica de la vida que se basa pas necessàriament sus de precèptes filosofics o religioses.
Annèxas
[modificar | Modificar lo còdi]Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Tanben escrich sapiença.
- ↑ (oc) de Cantalausa, Joan. Diccionari general occitan: a partir dels parlars lengadocians, p. 892. ISBN 2-912293-04-9.
- ↑ (fr) Comte-Sponville, André (2001). Dictionnaire philosophique [Diccionari filosofic]. PUF, p. 519.
- ↑ (fr) Droit, Roger-Pol (2012). Les Héros de la sagesse [Los Eròis de la sapiéncia]. Flammarion, p. 11.
- ↑ (fr) Zarader, Jean-Pierre. Le Vocabulaire des Philosophes (Vol.1).
- ↑ (fr) Héraclite. Œuvres complètes.
- ↑ d'aquin, Tomàs, Summa contra gentiles, I 100.