Petanca
La petanca es un jòc de bòcha tipicament occitan inventat a la Ciutat en 1910[1]. L'etimologia dau mot ven de pè tanca, que tanca i es un nom en aposicion, valent a dire, «pè fixat au sòu coma una tanca», bòrd qu'es la posicion ideala per lançar la bòcha[2]. Lo jòc s'es fòrça espandit e, en 2007, se comptava 558 898 licenciats dins 78 país, dempuei Marròc fins a Vietnam en passant per la Tailàndia (o la familha reiala sosten fòrça aquel espòrt). S'apondon lei practicants ocasionaus, coma lei vacanciers, es a dire de milions d'amators.
Dins la realitat dei terren de petanca, lei femnas son tan presentas coma leis òmes (sembla un espòrt subretot masculin solament dins lei licéncias oficialas, bòrd que ren que lo 14 % dei licenciats son de femnas en França). Es un dels rars espòrts que ten de competicions mixtas, amb tanben l'espòrt estatsunian de l'ultimate frisbee.
Istoric
[modificar | Modificar lo còdi]
Lei jòcs de bòchas son mai ancians quela civilizacion dei lésers, passant d'Egipte en Grècia, e serián estats introduchs en Gàllia per lei romans. Las bolas èran d'en primier d'argela, de pèira, puei de fusta e fin finala d'acier. Mai l'edat d'aur de totei los genres èra de segur a la Renaissença.
Au començament dau sègle XIX, lei jòcs de bòchas (que son 'interdiccion foguèt jamai fòrça respectada[7]) s'espandiguèron d'Occitània vèrs lo nòrd de França. Dins Ferragus (1833), Honoré de Balzac descriguèt de partidas de bòchas ai «faubourg Saint-Marceau».
En 1850, la primiera societat oficiala, «le Clos Jouve», se fondèt dins la region de Lion que fin finala venguèt Federacion francesa de bòchas (FFB).
Au sègle XIX, gaireben cada region introduguèt una varianta d'usatge, en Provença se jogava lo jòc de bola.
En 1904, un alsacian, Fèlix Rofritsch, fabriquèt lei primierei «bolas claveladas» (de fusta cobèrta d'un clòsc de metau, format de clavèus) dins son talhier de la Carrièra dei Fabres, a Marselha, apelat «La Bòcha Blava».
Lo jòc de bòchadonèt naissença en 1907 a la petanca, pendent la partida istorica a la Ciutat qu'un campion de jòc de bòcha, Juli Uc (Jules Hugues), que podiá pas jogar son jòc preferit a causa de raumatismes, comencèt de dessenhar un redon au sòu, e amb lei pès tancats dedins lancèt lo lec a 5 o 6 mètres[8]. Aquò se passèt sus lo terren de bolas d’un bar que li disián «La boule étoilée», que sei proprietaris, Ernèst e Josèp Pitiòt (Ernest e Joseph Pitiot), ne finalizèron lei règlas.
_2003.jpg)
Lo primier concors oficiau a la Ciutat en 1910 oficializèt lo nom.
Lei novetats son lei seguentas:
- lo jòc se practica sus un terren mai cort;
- lo jogaire lança sa bola sens prene vam;
- lei pès son jonchs, dins un cercle traçat au sòu.
La primiera bola d'acier se seriá fabricada en 1927 a Sant Bonet del Chastèl, qu'es aquí que i a lo Musèu internacionau de la Petanca e dei Bòchas. Lo meteis an, lei règlas de la petanca foguèron codificadas, mai en ren qu'en 1930 que lei tradicionalei bolas de fusta claveladas se remplacèron per aquelei d'acier. Es de Joan Blanc (Jean Blanc) que se deu aquela evolucion.
La Federacion Francesa de Petanca e de Jòc Provençau (FFPJP)[9] nasquèt lo 31 de julhet de 1945 quand, amb lo sei 10 000 membres, se pguèt separar la seccion provençala de l'FFB. La Federacion Internacionala se fondèt lo 8 de març de 1958 a Marselha.
Campionats dau Mond
[modificar | Modificar lo còdi].jpg)
Lei Campionats dau Mond de petanca se joguèron 45 còps en seniors, 12 còps per la categoria joves e 12 còps en categoria femeninas dempuei lo començament a Spa, en Belgica, en 1959. Totei lei campionats se debanan en tripletas.
Materiau
[modificar | Modificar lo còdi]
- De bolas de metau (d'acier), d’un diamètre comprés entre 70,5 e 80 millimètres e d'un pes entre 650 e 800 gramas.
- Una bola de fusta, lo lec (ò bochon), de 30 millimètres.
Lei bolas son trempadas, cavas e non saurradas.
Fabricacion
[modificar | Modificar lo còdi]Un cilindre d'acier es transformat a caud en disc, es la galeta. Lei galetas son embotidas en forma d'emisfèri e leis emisfèris son suudats puei rectificats. Après personalizar (se grava lo nom dau proprietari, per exemple) las bolas son oscadas, puei son tractadas termicament de trempe e de recuecha abans una finicion que li dona l'aspècte finau.
Existís una autra fabricacion a basa de coire, que lo metau caufat en fusion se voida dins un mòtle a l'entorn d'un nuclèu de sabla. Es una fabricacion mens coneguda que la fabricacion a basa d'acier o d'inòx, mas quand l'acier rovilha e l'inòx lisca, lei bolas a basa de coire rovilhan pas e liscan mens. Es lo meteis procès de fabricacion que per lei bòchas lionesas, sens l'emplenatge enebit en petanca.
Lo lec ò bochon
[modificar | Modificar lo còdi]Lei lecs de fusta de bois son lei preferits dei jogaires de petanca, perque son lei mai pesants; ansin:
- se pòt contrarotlar melhor lo lançar dau lec,
- lo comportament dau lec ansin es mai previsible e mens azardós qu’amb un lec de fusta mai leugiera.
Lo lec es tanben apelat bochon, diminutiu de bòcha, qu'es lo nom provençau dei bòchas de petanca. Aquela denominacion passèt tanben au francés (bouchon).[10]
Règlas dau jòc
[modificar | Modificar lo còdi]
A la petanca, l'objectiu es de marcar de ponchs en plaçant sei bòchas mai près dau lec que son adversari.
- Esquipas
- Dins aquel espòrt, tres combinasons son possiblas. La tripleta (tres còntra tres), la dobleta (dos còntra dos) e lo tèsta a tèsta (un còntra un). Tota autra formula es enebida per lo reglament oficiau. En tripleta, cada jogaire dispausa de doas bolas. Dins leis autrei configuracions, cada jogaire n'a tres.
- Distància
- En categoria senior, lo jòc se deu debanar entre 6 e 10 mètres, au lançat dau lec. En seguida, lo lec deu jamai èsser a mens de 3 mètres o a mai de 20 mètres.
- Lo terren
- La petanca se practica sus totei lei terrens. En competicion lei dimensions oficialas maximalas son de 15 mètres de lòng per 4 de larg, e au minim de 12 mètres sus 3.
- Lo cercle (de lançar)
- Es un redon, traçat sus lo sòu (aqueu cercle deu èsser a un mètre aumens de tot obstacle e dau tèrme d'un terren enebit), que lo jogaire i deu demorar per lançar sa bòcha. Son diamètre es comprés entre 35 e 50 centimètres.
- Començament de la partida
- L'esquipa que ganha lo sòrt traça lo cercle e lança lo lec e la primiera bòcha. Per que lo lec siá valable per un jogaire, cau que siá entre 6 mètres e 10 mètres dau cercle, visible dempuei lo cercle e a un mètre aumens de tot obstacle o dau tèrme d'un terren enebit. Lo lançar dau lec per un jogaire d'una esquipa implica pas que siá obligat de jogar primier.
Au torn seguent, lo lec aperten a l'esquipa qu'a emportat lo torn precedent, o a aquela que l'a lançat abans se lo torn es estat nul. Aquela esquipa lança lo lec dempuei un cercle traçat a l'entorn dau ponch qu'èra a fin dau torn precedent, levat lei cas seguents:
- Levat se lo cercle se situa a mens d'un mètre d'un obstacle o dau limit d'un terren enebit. Tombant lo cas lo jogaire traça lo cercle lo mai près possible dau limit reglamentari de l'obstacle o dau terren enebit.
- Levat se lo lançar dau lec se pòt pas far dempuei totei lei distàncias reglamentàrias (lec au bèu mitan d'un terren de 12 mètres per exemple, que permetriá pas d'arribar au 6 mètres minimaus). En aqueu segond cas, lo jogaire pòt recular (dins l'alinhament dau cors dau jòc au torn precedent) fins que pòsca lançar lo lec dins lo respècte dei règlas.
Se lo lançar es pas corrècte, aquò recomença per lo meteis jogaire, o un coesquipier. Mai, s'après 3 lançars consecutius per la meteissa esquipa, lo lec es pas lançat dins de condicions reglamentàrias, ven a l'esquipa advèrsa. Pasmens, es totjorn l'esquipa qu'a marcat au torn precedent que sèrva la prioritat per jogar la primiera bola.
- Desrotlament
- Una esquipa lança sei bòcha tant que n'a, e fins au moment que plaça una de sei bòchas mai près dau lec qu'aquelei de l'esquipa advèrsa.
- Bòcha nulla
- Tota bòcha es nulla quand passa per un terren enebit. Se la bòcha torna mai tard en terren de jòc, es levada dau jòc quand e quand e tot çò qu'a desplaçat torna a sa plaça. Tota bòcha lançada dins de condicions non reglamentàrias es nulla e tot çò que'a desplaçat torna en plaça.
- Comptatge
- Quand l'ensemble dei bòchas son lançadas, se còmpta totei lei bòchas d'una esquipa que se tròba mai près dau lec que la mai pròcha dei bòchas advèrsas.
- Fin de la partida
- Una partida se jòga en 13 ponchs.
- Lec nul
- Se lo lec es sortit dei tèrmes autorizats, que despassa lei limitas de 3 mètres o 20 mètres dau cercle, o s’es pas visible (escondut per un arbre, per d’èrba, etc.) —levat s'es una bola que l'escond— o mai se flòta liurament dins una sompa, i a dos cas: se lie doas esquipas an encara de bòchas, o se, au contrari, ges d'aquelei n'a pas mai, lo torn es nul; senon, l'esquipa qu'a encara de bòchas comptabiliza tant de ponchs coma a de bòchas en man.
Estrategia
[modificar | Modificar lo còdi]
Una esquipa de petanca a:
- en tripleta, un ponchaire, un mejan e un tiraire
- en dobleta, un ponchaire e un tiraire
- en tèsta a tèsta, un jogaire complet.
Pasmens lei ròtles son pas fixats, pòdon cambiar s0'un jogaire se sent mau e segon l'estrategia de l'esquipa.
Una bòcha plaçada davant lo lec a mai de valor qu’una bòcha plaçada a l’endarrier a meteissa distància:
- Perque destroba l'adversari, que la butar per malastre e, doncas, melhorar sa posicion,
- Perque pòt èsser butada en seguida per un coesquipier per melhorar sa posicion,
- Perque una bòcha plaçada darrièr pòt permetre a l'esquipa advèrsa de s'i apiejar.
Expressions
[modificar | Modificar lo còdi]- Ni cort ni costier: completament, totalament, exactament (èsser cort: mandar la bòcha en avant dau bochon; èsser costier : la mandar au costat e tròp luenh).
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Joan de Cantalausa Diccionari general occitan [1]
- ↑ Etimologia scientificament establida dins lo FEW, volum 12, pagina 234a (e tanben: pagina 236b, nòta 11).
- ↑ FPPEUX.
- ↑ FPPEUX Illustracion de Le joueur de boules, tèxte de B. Durand dins Les Français peints par eux-mêmes : encyclopédie morale du dix-neuvième siècle. T. 2, L. Curmer éditeur, París 1840-1842, p. 288-296.
- ↑ Illustracion de la p. 209 de l'obratge d'Émile de Labédollière Le Nouveau Paris, Gustave Barba Libraire Éditeur París 1860.
- ↑ Extrach de Toquades, de Gavarni, publicat per Gabriel de Gonet, París 1858. Reprodusit de la pagina 265 del jornal Le Voleur, del 27 d'agost de 1858, que lo dessenh illustra un article titolat Les joueurs de boules.
- ↑ Marco Foyo, Alain Dupuy, Louis Dalmas, « Pétanque : Technique, Tactique, Entrainement », Robert Laffont, 1984, p.16
- ↑ (fr)Charles Giol; La pétanque; in: Historia, 2011, p. 83
- ↑ Site de la FFPJP, que lo sèti es 13, carriera de Trigança, 13002 Marselha. lo president actuau es Alan Cantarutti, elegit lo 7 de març de 2009 per 4 ans.
- ↑ http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k74854/f318.image.langFR
Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Articles connèxes
[modificar | Modificar lo còdi]Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- (fr)Istoric dau jòc de bòcha
- (fr)Confederacion Mondiala deis Espòrts de Bòchas
- (fr)Federacion Internacionala de Petanca e Jòc provençau (FIPJP)
| Modèl:Portal espòrt |
