Lunas galilèas

Las quatre lunas galilèas de Jupitèr, dins un montatge permetent de comparar lor talhas e aquela de la planeta. De naut a bas: Io, Euròpa, Ganimèdes e Callisto.

Las lunas galilèas son los quatre mai grands dels satellits naturals de Jupitèr descobèrt per Galilèo : Io, Euròpa, Ganimèdes e Callisto.

Caracteristias

Dimensions

Los quatre satellits galileans son los mai grands satellits del sistèm jovian: la 5^a mai granda luna del sistèma, Amaltèa, fa sonque 250 km dins dimencion mai larga, alara qu'Euròpa, la mai pichona de las lunas galilèas, mesura prèp de 3 100 km de diamètre. Son doncas los sols satellits de Jupitèr que presentan un aspècte esferic e non irregular.

Per comparar, Ganimèdes, lo mai grand de totes los satellits naturals coneguts, es fòrça mai grand que Mercuri e mesura prèp dels tres quarts del diamètre de Mart. Dins tot lo sistème solar, sols Titan, Triton e la Luna an de dimensions comparablas a las lunas galilèas.

Lo tablèu seguent mòstre las caracteristicas fisicas principalas de las lunas galilèas, classificadas per talha descreissenta:

Satellit	Diamètre mejan (km)	Massa (kg)	Massa volumica (g/cm³)
Ganinèdes	5 262,4 ± 3,4	1,48× 1023	1,942 ± 0,005
Callisto	4 820,6 ± 3,0	1,08× 1023	1,834 ± 0,004
Io	3 643,2 ± 1,0	8,93× 1022	3,528 ± 0,006
Euròpa	3 121,6 ± 1,0	4,8× 1022	3,013 ± 0,005

Estructura intèrna

Las donadas reculhidas per las sondas Voyager e Galileo, sus la densitat de las lunas galilèas e la natura de lor rusca, permetèt d'elaborar de modèls per l'interior de caduna d'elas.

Io, Euròpa e Ganimèdes possedisson una estructura diferenciada, amb un nuclèu de rocas densas (possiblament metallic dins lo cas de Ganimèdes). Callisto, al contrari, auriá un interior pro indiferenciat constituit subretot de glaç, d'aiga e de rocas, amb benlèu un pichon nuclèu.

• 
  Representacion de l'interior d'Io
• 
  Representacion de l'interior d'Euròpe
• 
  Representacion de l'interior de Ganimèdes
• 
  Representacion de l'interior de Callisto

Orbita

Animacion de la resonança de Laplace 4:2:1 entre Ganimèdes, Euròpa e Io.

Las lunas galilèas son plaçadas sus d'orbitas leugièrament excentricas (mens de 0,009) e pauc clinada al respècte de l'equator de Jupitèr (mens de 0,74°). Io, la mai pròcha, es situada a 421 800 km de Jupitèr, o un pauc mens de 6 còp le rai de la planeta. Callisto, la mai alunhada, possedís un mièg grand axe egal e 1 882 700 km, o 26 rais jovians.

Las orbitas d'Io, Euròpa e Ganimèdes, las tres lunas mai intèrnas, presentant un tipe de resonança orbitala particular, dicha resonança de Laplace: lors periòds orbitals son dins un rapòrt 1:2:4, es a dire qu'Euròpa pren dos còp mai de temps qu'Io a percorrir son orbita e Ganimèdes quatre còp. Lors fasas orbitalas son tanben ligats e empachan una triple conjonction de se produire.

Callisto, mai alunhada, es benlèu pas en resonança amb las autras lunes.

Lo tablèu seguent mòstra los elements orbitals de las lunas galilèas:

Luna	Mièg grand axe (km)	Periòde orbital (d)	Excentricitat	Inclinason (°)
Io	421 800	1,77	0,004	0,02 à 0,04
Euròpa	671 100	3,55	0,009	0,42 à 0,51
Ganimèdes	1 070 400	7,16	0,002	0,06 à 0,30
Callisto	1 882 700	16,69	0,007	0,15 à 0,74

Detalhs

Io

Article detalhat: Io (luna).

Euròpa

Article detalhat: Euròpa (luna).

Ganymède

Article detalhat: Ganimèdes (luna).

Callisto

Article detalhat: Callisto (luna).

Observacion

Las lunas gallileanas vistas aamb un telescòpi amator.

Las quatre lunas galilèas serián pro brilhantas per se veire a l'uèlh nu s'èran mai alunhadas de Jupitèr. Quand Jupitèr es en oposicion, lor magnitud aparenta es comprés entre 4,6 e 5,6, una unitat de magnitud de mens quand Jupitèr es en conjonccion.

La principala dificultat per las observar es deguda que son situadas fòrça prèp de Jupitèr e doncas negadas dins sa luminositat. Lor separacion angulara maximala de Jupitèr es compresa entre 2 e 10 minutas d'arc, prèp de la limita de la vision umana.

Las lunas son plan vesiblas amb un paire de gemèlas de pauc grossiment.

Luna	Magnitud aparenta a l'oposition	Albedo	Separacion maximala a l'opposicion
Io	5,02 ± 0,03	0,63 ± 0,02	2' 27"
Euròpa	5,29 ± 0,02	0,67 ± 0,03	3' 54"
Ganymède	4,61 ± 0,03	0,43 ± 0,02	6' 13"
Callisto	5,65 ± 0,10	0,17 ± 0,02	10' 56"

Istoric

Descobèrta

Galileo Galilei, brolhon d'una letra a Leonardo Donato, Dòga de Venècia. La partida inferira mòntra l'utilisacion que fa Galilèu de sa luneta: alara que gaitava l cèl de genièr de 1610, notèt las primièras observacions de Jupitèr e de tres de sas lunas.

L'astronòm italian Galileo Galilei descobriguèt las lunas, que mai tard portarán lo seu nom, en genièr de 1610, amb una luneta astronomica. Lo 7 de genièr de 1610, escriguèt una letra meninant aqueles objèctes pel primièr còp. Ne n'aviá observat sonque tres pel moment e pensava que s'agissiá d'estelas fixas. Pendent las observacions entre lo 8 de genièr e lo 2 de març, decobriguèt un 4ⁿ e remarquèt que los coses èran pas fixes, mas orbitavan a l'entorn de Jupitèr. Foguèron los primièrs objèctes celèstes descobèrts amb d'instruments obtics autres que l'uèilh nu.

Galileo Galilei, lo descobridor de las quatre lunas galilèas.

La descobèrta de Galilèu provèt l'importéncia de la lunèta coma instrument astronomic. E mai la descobèrta d'objèctes celèstes orbitant a l'entorn d'un autre astre que la Tèrra trucava lo modèl geocentric. Se l'obratge de Galilèu, Sidereus Nuncius (« lo Messatgièr estelar »), que son publicadas las descobèrtas, fa gaire mencion del mdèl eliocentric desvolopat per Nicolau Copernic per paur de la Glèisa, Galilèu n'essent un feverós partisan.

L'anterioritat dela descobèrtafoguèt contestada en 1614 per l'astronòm alemand Simon Marius dins un obratge titul Mundus Iovialis anno M.DC.IX Detectus Ope Perspicilli Belgici (Lo mond jovian descobèrt en 1609 mercé al telecòpi bèlga), que pretendava aver observat los quatres satellits de Jupitèr en novembre de 1609 e mèsme abans; e mai los nomenèt Io, Euròpa, Ganimèdes e Callisto. Pasmens, Marius aviá pas publicat sas observacions abans 1614, foguèt pas creditat per la descobèrta. E mai, la mai anciana observacion de Jupitèr mencionada per Marius data de decenbre de 1610 e los exemples que dona son dins l'obratge de 1613.

Segon l'istorian de l'astronomia chinesa Xi Zezong, l'astronòm chines Gan De auriá bservat las lunas galilienas -362, prèp de dos milènies abans Galilèu.

Noms

Los quatre còs celèstes foguèron d'en primièr nomenats per Galilèu « Cosmica Sidera », en l'onor de Cosimo II de Medicis (1590-1621), grand duc de Toscana a partir de 1609, e que Galilèu cercava lo patronatge. Galilèu los nomenèt los Medicea Sidera (« estelas Medicèas »), en l'onor dels quatre fraires de l'ostal Medicis (Cosimo, Francesco, Carlo e Lorenzo). La desobèrta foguèt anonciada dins Sidereus Nuncius (« Messager stellaire »), publicada a Venècia en març de 1610, mens de dos meses aprèp las observacions.

D'entre los autres noms prepausats, i a Principharus, Victipharus, Cosmipharus e Ferdinandipharus, en l'nor dels quatre fraires Medicis, noms que Hodierna utilisèt. Johannes Hevelius los nomena Circulatores Jovis o Jovis Comites, e Ozanam Gardians o Satellitas (del latin satelles, satellitis : « escòrta »). Peiresc lor dona los noms de: Cosme lo Jòve, Cosme lo Vièlh, Maria e Catarina per, respectivament, J-I, J-II, J-III e J-IV.

Fguèron los noms prepausats per Simon Marius que s'imposèron: Io, Euròpa, Ganimèdes e Callisto, publicats dins lo Mundus Jovialis de l'autor en 1614.

Galilèu refusava d'utilizar los noms prepausat per Marius e inventèt alara un sistèma de numerotacion qu'es encara utilizat ara en parallèl dels noms de Marius. La numerotacion comença per la luna mai pròcha de Jupitèr: I per Io, II per Euròpa, III per Ganimèdes e IV per Callisto.

Vejatz tanben

Articles connexes

• Jupitèr
• Satellits de Jupitèr

Ligams extèrnes

• (fr) Observation des lunes de Jupiter, Mars 1613 (animacion de las observacions de Galilèu); ed:Parcours étranges