Vejatz lo contengut

Interlingue

Modificar los ligams
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Cal melhorar l'escritura d'aquel article.
L’ortografia, la gramatica, lo vocabulari, la sintaxi o autres aspèctes lingüistics incorrèctes son de verificar. O podètz corregir o crear la discussion.
Infotaula de lengaInterlingue
Interlingue Modifica el valor a Wikidata
Locutorssens donadas
Tipologia-
Classificacion lingüistica
Interlingue
Estatut oficial
Oficial de-
AcadèmiaInterlingue-Union (IU) [6]
Còdis lingüistics
ISO 639-1ie Modifica el valor a Wikidata
ISO 639-2ile Modifica el valor a Wikidata
ISO 639-3ile Modifica el valor a Wikidata
Glottologinte1260 Modifica el valor a Wikidata
IETFie Modifica el valor a Wikidata
Mòstra
Patre nor (Pater noster)

Patre nor, qui es in li cieles. Mey tui nómine esser sanctificat, mey tui regnia venir. Mey tui vole esser fat qualmen in li cieles talmen anc sur li terre. Da nos hodie nor pan omnidial, e pardona nor débites, qualmen anc noi pardona nor debitores. E ne inducte nos in tentation, ma libera nos de lu mal.

Interlingue o occidental (nomenat aital entre 1922 e 1947) es una lenga artificiala creada per Edgar von Wahl, un dels primièrs esperantistas. Von Wahl nasquèt a Tallinn, uèi Estònia e alavetz província de l'Empèri Rus, dins una familha de lenga alemanda. Aviá, coma se pòt veire, de bons motius per èsser un dels precursors de l'esperanto, e los sieus conselhs foguèron seguits per Zamenhof. Sens formacion academica especifica, aviá instint lingüistic.

Oficièr de la marina de guèrra, optèt pel partit zarista en la Revolucion de 1917. Après lo trionf dels soviets, s'exilièt en França, en cambiant lo sieu nom de familha en De Wahl.

Malcontent de l'esperanto, decidiguèt de crear lo sieu pròpri projècte, que cridariá occidental Publica en 1922 lo sieu projècte de lenga. Formula la nòrma de Wahl. Atenguèt amassar un pichon grop de seguidors, que contunhariá d'editar la revista Cosmoglotta fins als ans 1950.

En 1947 decidiguèron de cambiar lo nom en lo de interlingue (Pas interlingua, nom usat per Peano per lo sieu "Latino sine flexione", e tanben pel Alexander Gode en projècte de IALA de 1953). Malgrat aiçò, l'associacion tornèt pas donar de senhals de vida fins al decenni dels ans 1990, a travèrs Internet.

Istòria e activitat

[modificar | Modificar lo còdi]

Començaments

[modificar | Modificar lo còdi]

Las activitats de l'idiòma e los sieus usatgièrs pòdon se veire a travèrs de la revista Cosmoglotta, la que se comencèt a publicar en 1922 a Tallinn, Estònia jol nom de Kosmoglott. La lenga que de Wahl anoncièt aquel an èra lo produch d'ans d'experiéncias personalas jol nom d'auli (de "lenga auxiliar" en anglés, auxiliary language), la qu'usèt entre 1906 e 1921 e se ganhèt lo subernòm de "proto-occidental". Pendent lo desvolopament de l'idiòma de Wahl expliquèt lo sieu enfoc en una carta a un conegut, lo Baron de Orczy, escricha en auli:

«La meva direcció en la creació de la llengua universal et sembla bastant regressiva... Ho entenc bastant bé, perquè l'estic començant des de l'altre extrem. No començo amb l'alfabet i la gramàtica i després adapto el vocabulari, sinó tot el contrari: preni tot el material internacional de paraules, sufixos, finals, formes gramaticals, etc., i després treball per a organitzar el material[...].[1]»

De Wahl s'escriguèt tanben sovent amb lo matematic italian e creador del Latino sine flexione, Guiseppe Peano, e foguèt apreciat per la siá seleccion de vocabulari internacional, en escrivent que:

«Cresi que lo "vocabulario commune" del Professor Peano es ja una òbra scientifica mai preciosa que tota la literatura escolàstica de la ido sus causas imaginàrias evocadas pel "fondament" de Zamenhof".[1]»

Estancament e resorgiment

[modificar | Modificar lo còdi]
Nombre 326 de Cosmoglotta entath periòde de gèr en deseme de 2020.

Encara que la migracion de tantes usatgièrs al interlingua aviá afeblit grèvament al interlingue, la consecutiva casuda de l'activitat foguèt graduala e se produsiguèt pendent decènnis. Cosmoglotta B quitèc de publicar-se dempús de 1950 e era frequéncia de Cosmoglotta A comencèc a amendrir gradualment: un còp cada dus mesi dempús de 1952 e dempús un còp per trimèstre dempús de 1963. Auti bulletins en interlingue contunhèren d'aparéisher pendent aguest temps, coma Cive del Munde (Soïssa), Voce de Praha (Checoslovaquia), Sved Interlinguist (Suècia), International Memorandum (el Règne Unit), Interlinguistic Novas (França), Jurnale Scolari International (França), Bulletine Pedagogic International (França), Super li Frontieras (França), Interlingue-Postillon (1958, Alemanha), Novas de Oriente (1958, el Japon), Amicitie european (1959, Soïssa), Teorie e practica (Soïssa-Checoslovaquia, 1967), i Novas in Interlingue (Checoslovaquia, 1971).[2] Barandovská-Frank crei que la diminucion de l'interès en Occidental-Interlingue se produsiguèt en ensems amb lo vielhiment de la generacion que primièr se sentiguèt atracha per autres idiòmas planificats (tradusits de l'esperanto):

«La majoritat dels interessats en lo interlingue apertenián a la generacion que coneguèt a lo sieu torn lo volapük, l'esperanto e lo ido, en trobant après la solucion mai estetica (essencialament naturalista) en l'occidental-interlingue. Posteriorament, fòrça se transportèron a la interlingua d'IALA, que malgrat aiçò demostrèt pas aver fòrça mai succès malgrat l'impression que causèt la siá origina scientifica, e aqueles que demorèron leialas a l'occidental-interlingue atenguèron pas transmetre lo sieu entosiasme a una nòva generacion.[2]»

L'activitat en lo interlingue atenguèt lo sieu ponch mai bas pendent lo decènni de 1980 e de principis de la de 1990, quand la publicacion de Cosmoglotta va cessar pendent qualques ans. Del temps que lo numèro 269 se publiquèt en 1972 après publicar un còp per sason entre 1963[3], lo numèro 289 s'atenguèt pas fins a l'estiu de 2000[4] per una mejana de mens d'un numèro per an. Segon Harlow, "en 1985, lo darrièr periodic d'Occidental, Cosmoglotta, quitèt de se publicar, e se sona que lo sieu editor, lo Sr. Adrian Pilgrim, Descriguèt a l'occidental coma un 'idiòma mòrt'"[5]. Un decènni mai tard, un documentari en 1994 per Steve Hawley e Steyger sus idiòmas planificats presentèt al parlant del interlingue Donald Gasper coma "un dels darrièrs parlants que demoravan de l'idiòma occidental".[6]

Coma foguèt lo cas d'autres idiòmas planificats, l'arribada d'Internet estimulèt la renaissença de l'occidental.[7][8][9] L'an 1999 se fondèt lo primièr Yahoo! Group En occidental, Cosmoglotta aviá començat a publicar de manièra intermitent nauament e l'idiòma se convertiguèt en un tèma de discussion en la literatura sus idiòmas auxiliars.[10] Un exemple es The Esperanto Book publicat en 1995 per Harlow, qual escriguèt que l'occidental aviá una enfasi intencional en las formas europèas e que qualqu'uns de los sieus principals seguidors adoptèron una filosofia eurocèntrica, la que causa pòt aver empachat la siá difusion.[5][11] Aital e tot, l'opinion opausada[12][13][14] èra tanben comuna en la comunitat e l'occidental ganhèt adeptes en fòrça nacions, compresas las nacions asiaticas.[15][16] Lo 2004 s'aprovèt una Wikipedia en interlingue. En los darrièrs ans se son represes las reünions oficialas de parlantas de l'idiòma: una en Ulm en 2013, una autra a Munic en 2014 amb tres participantas[101] e una tresena en Ulm l'an seguent amb cinc.

Era literatura en occidental a coneishut un resorgiment tre er an 2021, damb naui libres publicadi en occidentau, tant originaus coma traduccions, escriti ena sua majoritat peth occidentalista Vicente Costalago. Ei eth cas de Li sercha in li castelle Dewahl e altri racontas,[17] Antologie hispan[18] e Fabules, racontas e mites.[19] Eth madeish autor publiquèc Li tresor de Fluvglant[20] e Antologie de poesie europan[21] en 2022. En generau, es sues òbres an estat arrecebudes damb cèrt entosiasme peth public.[22]

Literatura

[modificar | Modificar lo còdi]

La majoritat dels tèxtes literaris en occidental, tant originales coma tradusits, son estats publicats en Cosmoglotta. Autres tèxtes son estats publicats en la revista Helvetia, e d'autras, en mendre quantitat, coma libres.

Mòstra

[modificar | Modificar lo còdi]
Occitan Occidental
L'Acadèmia de la Lenga Occitana es es un projècte d'autoritat de regulacion lingüistica de la lenga occitana. Se presenta coma una continuacion possibla del Conselh de la Lenga Occitana. Li Academia del Lingue Occitan es un projecte de autoritá de regulation linguistic del lingue occitan. It esset presentat quam un possibil continuation del Consilie del Lingue Occitan.
Creacion Creation
Lo projècte se presentèt en mai 2008 a iniciativa de l'Institut d'Estudis Occitans e del Conselh Generau d'Aran ; lo sindic d'Aran, Francés Boya, lo president de l'IEO, David Grosclaude, la representanta de l'Euroregion Pirenèus-Mediterranèa, Margalida Tous, los representants dels conselhs regionals de lenga occitana, de la Generalitat de Catalonha e d'universitats èran presents. Li projecte esset presentat in may 2008 al iniciative del Institute de Studies Occitan e del Consilie General de Aran; li Sindic de Aran, Francés Boya, li presidente del IEO, David Grosclaude, li representante del Euroregion Pireneus-Mediterran, Margalida Tous, li representantes del consilies regional del lingue occitan, del Guvernament de Catalunia e de universitás esset present.
Objectius Objectives
L'Acadèmia deu definir, conservar e defendre la codificacion e ortografia de la lenga e trabalhar sus la grafia, la gramatica, la lexicologia e la toponimia, en tot respectar l'unitat e la diversitat de l'occitan. Li Adademia deve definir, conservar e defender li codification e ortografie del lingue e laborar pri li scrition, li grammatica, li lexicologie e li toponomie, precipue respectar li unitá e li diversitá de occitan.

Nòtas

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. ↑ 1,0 et 1,1 .
  2. ↑ 2,0 et 2,1 Error de citacion : Balisa <ref> incorrècta ; pas de tèxte per las referéncias nomenadas :4.
  3. ↑ Error de citacion : Balisa <ref> incorrècta ; pas de tèxte per las referéncias nomenadas :3.
  4. ↑ .
  5. ↑ 5,0 et 5,1 Error de citacion : Balisa <ref> incorrècta ; pas de tèxte per las referéncias nomenadas harlow2000.
  6. ↑ «{{{1}}}»
  7. ↑ .
  8. ↑ .
  9. ↑ Error de citacion : Balisa <ref> incorrècta ; pas de tèxte per las referéncias nomenadas Interlingua.
  10. ↑ .
  11. ↑ .
  12. ↑ .
  13. ↑ .
  14. ↑ Error de citacion : Balisa <ref> incorrècta ; pas de tèxte per las referéncias nomenadas :6.
  15. ↑ .
  16. ↑ .
  17. ↑  [1] (en interlingue). 
  18. ↑  [2] (en interlingue). 
  19. ↑  [3] (en interlingue). 
  20. ↑  [4] (en interlingue). 
  21. ↑  [5] (en interlingue). 
  22. ↑ (en anglés).

Bibliografia

[modificar | Modificar lo còdi]
  • Haas, Fritz. 1956. Grammatica D'Interlingue in Interlingue. Interlingue-Servicie Winterthur (Svissia). [7] (En interlingua)
  • Jacob, Henry. 1947 Occidental (1922) by Edgar de Wahl en 0' A Planned Auxiliary Language Publicate: London, Dobson, London. 1947 [8] (en anglés)
  • Rodriguez, José María. 1999. Breve gramática D'Interlinguie/Occidental en Gazeto Andaluzia (órgano oficial de l'Asociación Andaluza d'Esperanto) N° 57 marzo 1999. [9] (en esperanto)
  • Stenström, Ingvar. 1997. Occidental-Interlingue: Factos e fato d'un lingua international. Societate Svedese pro Interlingua. ISBN 91-971940-2-6. (En interlingua)

Ligams extèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Interlingue&oldid=2373470 »