Gàllia lugdunenca

La Gaule lyonnaise dans l’Empire romain, vers 120

La Gàllia lugdunenca o Gàllia lionesa (Gallia Lugdunensis o Lugdunensis en latin) èra una de las tres províncias (amb la Gàllia aquitània e la Gàllia belgica) creada per August al començament de son principat a partir de las conquistas realizadas per Juli Cesar en Gàllia entre 58 e 51/50 AbC. Lo sud de la Gàllia e la val del Ròse, fins a Viena, son alara ja romans, dempuèi lor conquista realizadas precedentament entre 125 e 121 AbC. Aquela darrièra region constituís una província distincta, de reng senatorial, la Narbonesa, alara que Gàllias lugduneca, aquitània e belgica son de províncias imperialas. Aquelas tres darrièras províncias eissidas del partiment augustenc èra pasmens reünidas, mejans los notables galleses al cap de las ciutats, dins l'encastre d'una amassada, de vocacion politica e religiosa, ligada al cult imperial, lo Sanctuari federal de las Tres Gàllias, e que lo sèti se situava fàcia a la colonia romana de Lugdunum, sus la levada forma per la confluéncia entre Sòna e Ròse, luòc nomenat Condate o ad confluentes.

De la conquista cesarèa e l’organizacion d’Auguste

Quand s’acaba la Guèrra de las Gàllias, l’acòrdi fragil entre Cesar e Pompèu se pèrd e las guèrras civilas començan, entre los dos primièrs protagonistas d’en primièr, puèi après l’assassinat de Cesar en 44 AbC. entre Marc Antòni e Octavi. S'aquelas guèrras se debanan pas en Gàllia, aquela serà pasmens l’objècte de rivalitats entre Marc Antòni, qu'obten dins un primièr temps lo govèrn d'aquela novèla província, abans qu’Octavi, dins l'encastre d’un acòrdi de patz precària amb Marc Antòni ne prenga a son torn le contraròtle. Es sonque al tèrme d'aquelas guèrras civilas e après l’ afermiment del regim novèl qu’Octavi, vengut August en 27 AbC., pòt alara organizar los territòris conquistats per Cesar. La data de la reorganizacion territoriala es encara discutada, o entre 27 e 25 AbC., o entre 16 e 13 AbC., pendent dos demoranças diferentas d'August en Gàllia. Aquela nòva organizacion territoriala a per consequéncia de divisar lo vast territòri conquista per Cesar entre la Narbonesa, sus que s'apièja, e los Pirenèus e lo Ren, en tres províncias de reng imperial: la Gàllia Lugdunenca, la Gàllia Belgica e la Gàllia Aquitània. Dins aquel encastre, dos dels mai poderoses pòbles de Gàllia, vesins pasmens, se trapan separats: los Eduens en Lugdunenca, los Arvernes en Aquitània. Mas aquela òbra d’organizacion es pas sonque territoriala. Cal signalar tanben la realizacion d’un primièr malhum de vias, avent Lion per còr, e qu'es l’òbra d’ Agrippa ; la creacion d’un tellièr monetari imperial a Lion en 15 AbC.; la fondacion en 12 AbC. del Sanctuari federal de las Tres Gàllias, a Lugdunum tanben, e destinada mantenir un encastre unificat, mas subretot religiós, per las tres províncias venent d’èsser separadas; la creacion vèrs 15 AbC., d’una zona doanièra intèrna a l’Empèri, unificada en mai de las Tres Gàllias integrant tanben la Narbonesa.

L'encastre geografic

Entre las diferentas reformas d'August e Domician es malaisit de descriure las frontièras. Mai que las fonts textuals son raras e concernisson subretot Plini lo Vièlh e Estrabon. Una autra dificultat ven del fach que la representacion de l’espaci geografic dins l’Antiquitat es diferrenta d'aquela d'ara e plan desformada. Atal, Estrabon descriu la sèrra dels Pirenèus coma orientada del Nòrd al Sud, Garona, Léger, Sèina e Ren li essent totes parallèls.

Christian Goudineau, per comprene melhor aquela organizacion territoriala, ensag dins un primièr temps de presentar graficament per una mapa d'aquela vision desformasa de l'espaci per Estrabon, puèi i intègra las divisions territorialas estrabonianas etplinianas. Le constat es aquel d'un partiment racional repartissent l'espaci geografic coma conegut alara segon de formas geometrics, rectangles e carrats, de dimensions similaras.

Un segond constat es qu'es un partiment territorial pro diferent d'aquel conegut al Naut-Empèri per las província Lugdunenca e Belgica. Dins lo periòde posterior a August Lugdunenca e Belgica se partejavan la region compresa entre Léger, Narbonesa e Ren segon un axe nòrd-oèst / sud-èst, anbedoas províncias dispausavan d'una sortida maritima, lo partiement d'August donat per Estrabon mòstra una reparticion del territòri segon un axe èst-oèst. La Gàllia belgica d'August contraròtle tota la façada maritima dempuèi l'estuari de Léger fins a la boca del Ren; la Lugdunenca contraròtla ela un territòri pas que continental. Aquela primièra frontièra augustenca entre Lugduneca e Belgica se rend malaisidament de biais precís sus una mapa contemporèa, sola sembla èsser acquerida una seccion d'aquela frontièra a miègcamin del cors del Ren e que conserverà mai tard la frontièra separant Germania Inferiora e Germania Superiora, creadas per Domician.

Administracion

La Gàllia lugdunenca èra una província imperiala administrada per un legat d'August propretor de reng pretorian installat a Lugdunum (Lion). Aguèt per exemple per governaire Septimi Sever lo futur emperaire d’origina nòrd-africana. Lo ròtle privilegiat de Lugdunum foguèt enforçat per la preséncia d’un tallièr monetari impérial puèi del Sanctuari federal de las Tres Gàllias, dedicada al cult de Roma e August.

En 68, foguèt la primièra e se levar contra Neron de totas las províncias, pasmens se los abitants de Lugdunum seguèron gaire pas aquel movement. Lo Gallés Cai Juli Vindex èra lo governaire e proclama Galba emperaire abanst d’èsser vencut.

Economia

La Gàllia Lugdunenca es una de las províncias mai poblada de l’Empèri, e de las mai ricas. Dona a partir de l’an 48 un nombre important e totjorn mai de senators, coma d'Eduens. tanben dona de legionaris e d'auxiliaris a las legions del Ren, e las vilas d’Augustodunum e Lugdunum son d’importants centres dans l’Occident pasmens se a populacion d'aquelas vilas de segur passèt pas los 35000 abitants per Augustodunum, 70 000 per Lugdunum. Mai, la campanha es plan espleitada amb una densitat importanta de vilas e de vici (vilòta rurala).

Vilas màger: Lugdunum, Augustodunum (Autun), Lutècia (París), Juliomagus (Angieus), Condate Riedonum (Rennes), Rotomagus (Roen), Caesarodunum (Tors), Augustodurum (Bayeux), Forum Segusiavorum (Feurs), eca.

Particion

En 297, jos Dioclecian, la Lugdunenca foguèt divisada en doas províncias:

• La Lugdunenca primièra, capitala Lugdunum / Lion;
• La Lugdunenca segonda o lugdunenca armoricana, capitala Rotomagus / Roen.

Constantin, subdivisa encara aquelas doas províncias:

• La Lugdunenca primièra, es divisada en:
  • Lugdunenca primièra (vals de Sòna e d'Alièr), capitala Lion,
  • Lugdunenca quatrena o Senonasa (Orleanés, Senones), capitala Sens,
• La Lugdunenca segonda en:
  • Lugdunenca segonda (Normandia actuala), capitala Roen
  • Lugdunenca tresena (Bretanha continentala, Maine, Anjou e Toraine), capitala Tors.

aquelas quatre províncias son totas ligadas al diocèsi de las Gàllias e a la prefectura del pretòri de las Gàllias.

Invasion

Los Bretons installats en Lugdunenca III se révoltèron contra lo poder imperial vèrs 450, la Lugdunenca I foguèt ocupada pels Burgonds vèrs 460, la preséncia romana demora en Lugdunenca II e IV find 486 amb Gèli e Siagre.

Fonts anticas

• Estrabon, Geografia, libre IV. en linha

Bibliografia

• Alain Ferdière, La Gaule Lyonnaise, Paris, Picard, 2011.
• Pierre Gros, La France gallo-romaine, Paris, Nathan, 1991, 200 pages, (ISBN 2-09-284376-1).
• Jean-Jacques Hatt, Histoire de la Gaule romaine, Paris, Payot, 1966.
• Pierre Wuilleumier, L'administration de la Lyonnaise sous le Haut-Empire, Paris, 1948.
• Yann Le Bohec, Gallia Lugudunensis : du Lyonnais au Finistère, Dijon, Faton, 2008 (Compte-rendu).
• Lucien Lerat, La Gaule romaine, Paris, Errance, 2^e éd., 1986.
• Christian Goudineau, Regard sur la Gaule, Paris, Errance, 1998, rééd. 2000.

Articles connèxes

• Província romana
• Gàllia Belgica
• Gàllia Aquitània
• Narbonesa