Cratil (Platon)
Lo Cratil (en grèc ancian Κρατύλος / Kratýlos) es un dialòg de logica de Platon portant sus la question de la rectitud dels noms. L’òbra es compausada entre los sègle V e IV AbC. S'agís de saber se la lenga es un sistèma de signes arbitraris o naturals demostrant una relacion intrinsèca amb çò que representan. Una granda partisa del dialòg es utilizada per un analisi etimologic.
Lo dialòg se debana entre tres personatges: Socrates, Cratil e Ermogenes.
Dialòg
[modificar | Modificar lo còdi]Socrates examina doas tèsis opausadas sus la vertat del lengatge e doas quistas del sens del mot: aquesta d’Ermogenes, que sosten que los noms son justes seguent una convencion e aquesta de Cratil, que sosten que los noms son justes per natura. En filigrana de la pensada d’Ermogenes, se vei tèsi de Protagoras que « l’òme es la mesura de tota causa » : aplicada al lengatge, aquesta tèsi afirma qu’es l’òme que dona un sens a tota causa, e la veritat del mond aparten alara al mond social uman. Al contrari, Cratil, filosòf eraclitèu, afirmant la justesa naturala dels noms, prepausa una natura qu’a un sens, mas escapa als òmes: tot es dins un flus perpetual, lo mobilisme eraclitèu anant fins a l’absurd. Per refutar aquestas dos vejaires del mond, Socrates fa espotir l’adequacion fins a idillic entre mot e nom.
Contra Ermogenes, Socrates establís que los mots son d’instruments que servisson a nomenar la realitat; an donc un ligam amb ela: las causas an una existéncia que depend pas de nosaltres e donc los actes qu’i son ligats dependon tampauc pas nosaltres. Mas, parlar es un acte[1] e nomenar una partiada d’aqueste acte que se rapòrta a las causas. Eutidemes es evocat e refutat: tot es pas parelh a l’encòp e sempre per totes. Per Socrates, la vertat es per cadun çò que li sembla e la realitat es ni relativa a cadun, ni dependenta de cadun, e varia pas a grat del biais de veire, mas demora en se mèsme, segon lor esséncia e lor constitucion naturala[2]. Un assag de conciliacion d’ambedoas tèsis es prepausat per Socrates: « Vejam, qui fa que las causas se nomenan atal que se nomenan? Es pas aquestre qu’inventèt los noms ? Mas cal que siá l'intelligéncia o de dieus o d’òmes, o los unes e los autres. Donc, çò que nomenèt las causas per lor nom, τὸ καλέσαν, e lo bèl, τὸ καλόν, son la mèsma causa, a saber l'intelligéncia »[3].
Nomenar correspond donc a la proprietat de las causas de poder nomenar o èsser nomanats[4]. Lo nom es aqueste instrument que permet de nomenar[5], e es un legislator qu’establís los noms e compausa, a partir de sillabas, lo nom que correspond a una causa. Lo dialectician, que se servís de noms per interrogar e respondre, poiriá jutjar de l’obratge[6]. L’etimologia[7] permet de metre al jorn la justesa du nom, en ne tornant la genèsi e en n’exumant lo logos: per exemple, los barbars, admirant los astres del cèl sempre de corrir (« thein »), nomenavan los dieus « theos »: de mot en mot, l’etimologista retorna als noms primitius[8]. Aquestes noms, per las letras e las sillabas, imitan la natura d’un objècte per la nomenar[9]: la letra ρ (rò) suggerís l'expression del movement[10], la δ (dèlta) o la τ (tau) exprimisson l’encadenament o l’arrèst[11] etc. Cratil apròba los dichs de Socrates, mas refusa de considerar que de noms pòscan èsser mal establits: se de noms son mal establits, son pas mai que de votzadas[12].
Socrates torna a sa tèsi: los mots son mai que d’instruments que servisson a nomenar la realitat; son coma d’imatges que rebaton la realitat[12], d’ont ven la possibilitat d’errors d’attribucion. En efièch, un imatge imita pas jamai de bais perfièche una causa, senon es pas pus un imatge, mas una copia, independanta de son original. De mèsme pels noms, se lo nom de Cratil imitaca de biais parfièch Cratil, i auriá pas pus un mas dos Cratils. La proprietat del nom consistís a representar la causa tala coma es; lo nom n’es d’un biais un imatge de la causa: las pinturas son tanben d’imitacions d'un autre genre; se pòt raportar e atribuir respectivament aquestas doas mènas d'imitacions, saber los noms e las pinturas, als objèctes que reproduson[13]. Coma una icòna, lo nom deu gardar son estatut d’imatge: possedís donc d’imperfeccions necessàrias per redoblar pas las causas d’una autra realitat fachas de mots. Lo nom deu pas èsser exactament la causa, mas simplament designar las caracteristicas d’una causa[14] o la quita causa. Davant Cratil, que l’admet malaisidament, Socrates mòstra la partida de convencion dins los noms: l’usatge a vegada se substituís a la semblança per designar una causa, alara que rò exprimís la duretat e sigma elambda la doçar, los Atenians dison sklêrotês e las gents d'Erétria sklêrotêr per dira « duretat »[15]
Teorie dels dos Cratils
[modificar | Modificar lo còdi]- Conéisser las causas a partir dels noms segon Cratil
En se demandant se lo primièr d’aver establit los noms avián una idèa justa de las causas, l’enquèsta consistís a cercar cossí explicar que los noms suggerisson amb equivòca qui siá lo repaus o lo movement - e cossí se pòt conéisser las causas alara que lor nom existissián pas encore se es lor nom que los fasiá conéisser[16]. Cratil respond en invocant los dieus coma fondament dels noms. Socrates refuta, e demandant de’n venir a las causas dirèctament, sens los noms per los conéisser[17]. Los noms an ni sens natural ni sens convencional e pasmens, son passats per una exigéncia de sens. Se las causas e lors noms venián semblables en tot punt, tot se trapariá en doble. Es donc pas sul mot, mas sul sens que deu portar la recerca, veire l’enquèsta: se passa atal del Cratil a Teetèt.
Lo Pelòps platonician[18]
[modificar | Modificar lo còdi]Platon dona lo nom de Pelòps coma derivant de πέλας que significa « près » en grèc ancian, e de ὄψ que significa « vista, uèlh » en grèc ancian, qu’aviá pas anticipat, aviá pas podut percebre que la mòrt de Mirtil portariá malaur a sa descendéncia.
Lo mite de Tantal dins lo Cratil[19]
[modificar | Modificar lo còdi]Dins lo Cratil, Platon dona per suplici a Tantala un ròc que menaça de contunh de l’espotir: Socrates fa derivar lo quite nom del filh de Zèus, Tantal, del mot talanteía que significa « accion de pesar, de tener en suspens » en grèc ancian, o encara τάλας que significa « infortunat » en grèc ancian.
Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]- « Cratyle », dans Platon, Œuvres complètes (trad. Luc Brisson, Catherine Dalimier), Éditions Flammarion, 2008 (1re éd. 2006), 2204 p. (ISBN 978-2081218109).
- « Euthydème », dans Platon, Œuvres complètes (trad. Monique Canto-Sperber), Éditions Flammarion, 2008 (1re éd. 2006), 2204 p. (ISBN 978-2081218109).
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ voir Euthydème (284 c-d)
- ↑ voir Euthydème (296 c)
- ↑ 416 c.
- ↑ 387 d.
- ↑ 388 b-c.
- ↑ 390 d.
- ↑ 393 c et passim.
- ↑ 421.
- ↑ 423 e.
- ↑ 426 a.
- ↑ 427 b.
- ↑ 12,0 et 12,1 430 a.
- ↑ 430.
- ↑ 433 c.
- ↑ 431 c-435 c.
- ↑ 435 d-439 b.
- ↑ 438 e.
- ↑ 394 d.
- ↑ 395-396.
