Judeogascon
Lo judeogascon qu'ei un sociolècte deu gascon, un còp èra parlada au demiei deus judius espanhòus e portugués qui's son installats au sègle XVI dens las vilas de Bordèu, Baiona e dens la partida sud-oèst de Lanas de Gasconha (sustot a Pèira Horada e Bidaishe). Lo judeogascon, com lo judeoprovençau, l'aute gran sociolècte judiu d'Occitània, qu'ei uei practicament atudat.
Dinc a recentament, lo judeogascon qu'èra probablament l'un deus dialèctes mensh coneguts deu gascon e de l'occitan e lo mensh estudiat d'un punt de vista lingüistica. La soa prumèra cobèrta en borsa qu'ei estada a (Nahon 2017); las soas caracteristicas lingüisticas que son estadas estudiadas en pregondor dens (Nahon 2018), aus costats d'edicions criticas completas deus tèxtes judeogascons subervivents.
Istòria[modificar | Modificar lo còdi]
Après l'expulsion deus judius de la peninsula iberica, deus judius iberics, a l'origina parlant portugués e/o espanhòu, que's son installats dens lo sud-oèst de França dens regions de lenga gascona. Au briu deu temps, aqueths judius que son estats lingüisticament assimilats au lor environament gascon, quan l'espanhòu serà estat conservat, a costat de l'ebrèu, com lenga escriuta a fins administrativas, liturgicas e literàrias. La varietat de gascon parlada peus judius, en situacion de diglossia dab aqueras lengas, qu'a recebut ua hòrta mèrca lingüistica qui l'a hèit divergir deus dialèctes gascons parlats per las populacions crestianas coterritorialas. influéncias suplementàrias deu judeoitalian, deu judeoprovençau e deu yiddish occidentau que's son egaument produsidas, pr'amor de l'immigracion de judius autas comunautats en Gasconha.[1]
Lo judeogascon qu'èra enqüèra parlat a la debuta deu sègle XX mes qu'a lèu desapareishut après la Segonda Guèrra Mondiala.[2]
Qu'ei estat remplaçat per ua varietat de francés qui consèrva un nombre gran d'influéncias lexicaus e morfologicas deu judeogascon.[3] Aquera varietat de francés a substrat judeogascon qu'ei enqüèra parlada au dia de uei per quauques detzenats de locutors, dont daubuns que coneishen enqüèra quauquas frasas en judeogascon.[4]
Fonetica[modificar | Modificar lo còdi]
La principala caracteristica fonetica deu judeogascon, en particular de la soa varietat baionesa, qu'ei la realizacion en [e] deu /e/ accentuat e atòne, au contra de la soa realizacion [œ] dens lo parlar negue enviroant. Aquò qu'ei estat atribuït per Nahon com ua influéncia deus dialèctes interiors o de la diglossia dab l'espanhòu.[5]
Caracteristicas lexicalas[modificar | Modificar lo còdi]
La caracteristica mei importanta deu judeogascon qu'ei l'afluéncia importanta de manlèus a l'ebrèu, a l'espanhòu e au portugués, adaptats a la fonologia deu gascon. Los mots de manlèu ebrèus qu'includeishen cheman Israël "bontat!" (ebr. šema yisrael), haroche o harocho "en·hastiant, desagradiu" (ebr. ḥaroset charoset), vécimento "benesit!" (ebr. besiman ṭob "de bon auguri"), sabat "dissabte" (ebr. šabbat). Los manlèus iberoromanics qu'includeishen enridou "embrolhadís" (Sp./Pòrt. enredo), bobou "estupide", amoundeguille "boleta de carn" (Sp. albondiguilla), e plan d'autes.[6]
Òbras[modificar | Modificar lo còdi]
La màger part deus tèxtes redigits en judeogascon que datan deu XIX e de la debuta deu sègle XX. Los sols documents anteriors coneguts que son quauques chafres gascons deu sègle XVIII portats per judius de Gasconha.[7] Tots los autes documents que son estats publicats e comentats per Nahon. Que comprenen :
- tres tròç de poesia paraliturgica, cantats au parat de la hèsta de Porim. Dus d'enter eths que son estats reculhits oraument per Nahon dens las annadas 2010, e que son los darrèrs especimèns subervivents de la literatura orala judeogascona.[8]
- mantun obratge satiric en vèrmes e en pròsa, dont ua importanta satira compausada en 1837 entà l'inauguracion de la sinagòga grana de Baiona
- un calendari de las hèstas judivas (Calende yudiu) datat de 1928, darrèr obratge imprimit en judeogascon.[9]
- correspondéncia privada.
Veire tanben[modificar | Modificar lo còdi]
Bibliografia[modificar | Modificar lo còdi]
- «{{{1}}}». Link to full-text.
- «{{{1}}}».
- «{{{1}}}».
- «{{{1}}}».
- «{{{1}}}» Link to full-text.
Articles connèxes[modificar | Modificar lo còdi]
Ligams extèrnes[modificar | Modificar lo còdi]
Nòtas e referéncias[modificar | Modificar lo còdi]
Nòtas[modificar | Modificar lo còdi]
Referéncias[modificar | Modificar lo còdi]
- ↑ Nahon, 2018, p. 24-25, 353-355.
- ↑ Nahon, 2018, p. 96-97.
- ↑ Nahon, 2018, p. 85-323.
- ↑ Nahon, 2020, p. 94-95.
- ↑ Nahon, 2018, p. 50-51.
- ↑ Nahon, 2018, p. 50, 68, 71.
- ↑ Beider, 2019, p. 287.
- ↑ Nahon, 2018, p. 71-77.
- ↑ Nahon, 2018, p. 77-79.
- (en) Aqueste article es parcialament o en totalitat eissit d’una traduccion de l’article de Wikipèdia en anglés intitolat « Judeo-Gascon ».
