Joseph Louis Gay-Lussac
Joseph Louis Gay-Lussac (6 de decembre de 1778, Sent Liunard - 9 de mai de 1850, París) es un quimista e fisician francés de la premiera mitat dau sègle XIX. Es famós per son trabalh sus lei proprietats dei gas, sus lo nombre d'Avogradro e sus la molaritat que participèron a la validacion e a la difusion de la teoria atomica e a la definicion dau modèl dau gas perfiech.
Biografia[modificar | Modificar lo còdi]
Joseph Louis Gay-Lussac nasquèt lo 6 de decembre de 1778 dins lo vilatge de Sent Liunard. Son paire, Antoine Gay, èra avocat e magistrat. Relativament aisat, èra proprietari d'una partida importanta dau vilatge de Lussac e, segon un usatge eissit de l'Ancian Regime, apondiguèt lo nom de l'endrech a son nom d'ostau. Arrestat durant la Revolucion Francesa, foguèt liberat après la casuda de Robespierre. Joseph Louis Gay-Lussac èra inicialament destinat a una carriera d'avocat. Pasmens, sei talents foguèron remarcats e foguèt mandat per son paire a París per realizar d'estudis scientifics. En 1797, intrèt a l'Escòla politecnica onte rescontrèt lo quimista Claude-Louis Berthollet (1748-1822), famós per sei trabalhs sus lei equilibris quimics, e venguèt engenhaire en novembre de 1800.
Après sa sortida d'escòla, comencèt una carriera scientifica gràcias a l'ajuda de Berthollet. Venguèt ansin son assistent privat e obtenguèt d'emplecs a l'Escòla politecnica coma ajuda de laboratòri puei repetitor de quimia. Aquò li permetèt de rescontrar de figuras importantas de la comunautat scientifica dau periòde coma l'explorator Alexander von Humboldt (1769-1859) e d'intrar en 1807 au sen de la « Societat d'Arcueil ». Ansin, poguèt contuniar son ascension au sen deis escòlas e institucions scientificas e industrialas francesas. En particular, venguèt professor de l'Escòla politecnica en 1809 e membre dau comitat consultatiu de la direccion generala dei pouveras e saunitres. La Restauracion aguèt pauc d'efiechs sus sa carriera que foguèt nomat au burèu d'assegurança de la Moneda en 1829.
A partir de 1840, abandonèt pauc a pauc sei cargas au profiech de son fiu ò de son amic Théophile-Jules Pelouze (1807-1867). Venguèt professor de l'Escòla d'aplicacion dei tabats. Moriguèt en 1850 en causa d'una insufiséncia cardiaca e foguèt enterrat au cementèri Paire Lachaise.
Òbra scientifica[modificar | Modificar lo còdi]
Fisica[modificar | Modificar lo còdi]
Joseph Louis Gay-Lussac estudièt lei gas durant la premiera partida de sa carriera scientifica. Participèt a l'elaboracion dau modèl dau gas perfiech amb plusors descubèrtas importantas. Ansin, en 1802, descurbiguèt que lei gas, somés a una meteissa pression, presentavan la meteissa aumentacion de volum de 0° a 100° C. Aquò donèt naissança a la lèi de Gay-Lussac (rapòrt P/T constant). Durant aqueu trabalh, Gay-Lussac melhorèt tanben lo baromètre de mercuri.
En 1804-1805, Gay-Lussac utilizèt un aerostat amb Jean-Baptiste Biot (1774-1862) ò Alexander von Humbolt per realizar de mesuras sus l'aire atmosferic. Agantèt una altitud de 7 016 m lo 16 de setembre de 1804, çò qu'èra lo recòrd mondiau dau periòde. Lei mesuras li permetèron d'observar la constància dau camp magnetic terrèstre, de descubrir lei variacions de temperatura e d'umiditat en foncion de l'altitud e d'establir la composicion precisa de l'aiga[1].
Quimia[modificar | Modificar lo còdi]
La segonda partida de la carriera de Gay-Lussac foguèt puslèu centrada sus la quimia. En particular, en 1808, trabalhèt amb Louis Jacques Thénard (1777-1857) sus la preparacion dau potassi e dau sòdi. Aquò li permetèron de descubrir l'element bòr. En 1809, Gay-Lussac demostrèt que lo clòr èra un còrs simple. Puei, en estudiant l'acid fluoridric e l'acid cloridric, introduguèt la nocion d'idracid[2], es a dire d'acid contenent pas d'oxigèn[3]. En 1815, en contuniant sei recèrcas sus lo subjècte, descurbiguèt lo cianogèn e l'acid cianidric. Aquò permetèt de corregir una error de Lavoisier que pensavan qu'un acid conteniá obligatòriament d'oxigèn.
Gay-Lussac foguèt a l'origina dau tèrme « iòde » utilizat per designar l'element 53 descubèrt en 1811 per Bernard Courtois (1777-1838)[4]. Après 1815, s'interessèt au melhorament dei metòdes d'analisi quimica e au desvolopament de procès industriaus de produccion d'acid sulfuric e d'acid oxalic. En particular, foguèt l'autor de plusors metòdes de contraròtle de la produccion. Enfin, au començament deis ans 1820, concebèt una tecnica de determinacion de la concentracion de l'etanòl dins lei beures alcoolizats. Son metòde foguèt adoptat per la lèi de 1824 sus la taxacion d'aquelei bevendas.
Biologia[modificar | Modificar lo còdi]
En 1810, Gay-Lussac s'interessèt au procès de conservacion inventat per Nicolas Appert (1749-1841). Expliquèt lo succès de la conservacion per una transformacion de la composicion de l'oxigèn gràcias au caufatge. Segon eu, aqueu procès permetiá d'arrestar la fermentacion. Gay-Lussac s'opausèt ansin a Appert que pensava que lo caufatge tuava lei gèrmes. La validitat de la teoria d'Appert foguèt finalament confirmada per Louis Pasteur (1822-1895).
Influéncia e posteritat[modificar | Modificar lo còdi]
.jpg)
Lei trabalhs de Gay-Lussac participèron fòrça a l'establiment dau modèl dau gas perfiech. Formalizat durant lo sègle XIX, aqueu modèl permetèt de progrès importants en termodinamica e es totjorn utilizat a l'ora d'ara per descriure lo comportament d'un gas reau per de pressions bassas. Per aquò, Gay-Lussac a recebut d'onors importants. Foguèt president de l'Academia dei Sciéncias de 1822 a 1834 e sòci de plusors societats sabents estrangieras importantas coma l'Academia Reiala de Prússia, la Royal Society ò l'Academia Imperiala de Russia. Èra tanben grand-oficier de la Legion d'Onor, commandor dau Meriti de Prússia e chivalier de l'Estela polara de Suècia. Enfin, pus recentament, son nom foguèt donat a un cratèr lunar (cratèr Gay-Lussac) e a d'escòlas ò d'institucions universitàrias.
Annèxs[modificar | Modificar lo còdi]
Liames intèrnes[modificar | Modificar lo còdi]
Bibliografia[modificar | Modificar lo còdi]
- (fr) E. Blanc e L. Delhoume, La Vie émouvante et noble de Gay-Lussac, Gauthier-Villars, 1950.
- (en) M. Crosland, Gay-Lussac, Scientist and Bourgeois Cambridge University Press, 1978.
Nòtas e referéncias[modificar | Modificar lo còdi]
- ↑ (fr) L.J. Gay-Lussac e A. von Humboldt, "Expérience sur les moyens oediométriques et sur la proportion des principes constituents de l'atmosphère", Journal de Physique, 1805, 60.
- ↑ (fr) Gay-Lussac, Observations sur les combinaisons fournies par l'iode et par le chlore, 1816, p. 164.
- ↑ (fr) André-Marie Ampère, Annales de chimie et de physique, Volum 2, 1816, p. 20.
- ↑ (en) A. Ede, The Chemical Element: A Historical Perspective, Greenwood Press, 2006, p. 133.