Frankenstein o lo Prometèu modèrne

	Frankenstein lo Prometèu modèrne
	Frontispici de l'edicion de 1831
Autor	Mary Shelley
Genre	gotic ; Orror
Version originala
Títol	Frankenstein; or, The Modern Prometheus
Lenga	Anglés britanic
Editor	Lackington, Allen & Co.
Parucion	{{{luòcparucion_orig}}} (1818 (edicion retocada: 1831))
Cronologia
History of a Six Weeks' Tour	History of a Six Weeks' Tour
Valperga
	modificar

Pels articles omonims, vejatz Frankenstein e Prometèu (omonimia).

Frankenstein o lo Prometèu modèrne (Frankenstein; or, The Modern Prometheus) es un roman publicat en 1818 per Mary Shelley. Conta la creacion per un jove sabent soís, Victor Frankenstein, d'un èsse vivent assemblat amb de partidas de carns mòrtas. Esglasiat per l'aspècte òrre de l'èsser que faguèt espelir, Frankenstein abandona son « mostre ». Mas aqueste, dodat d'intelligéncia, se venja d'aver estat rebutat par son creator e d'èsser secutat per la societat.

Lo sistèma narratiu es fondat sus una seria de racontes en abisme encastrats los uns dins los autres. L'encastre general es aqueste d'un ensag d'exploracion polar per Robert Walton; a l'interior se situa l'istòria de la vida de Victor Frankenstein, recampat per l'explorator sus la banquisa; fin finala, aquesta darrièra conten la narracion facha a Frankenstein pel mostre, subretot los torments que patiguèt.

Lo roman vei son origina dins la demrança en Soïssa, l'estiu de 1816, d'un grop de joves romantics, ont i a Mary Wollstonecraft Godwin, son galant et futur espos Percy Bysshe Shelley, e lor amic lord Byron. Aqueste prepausa, per passar lo temps, que cadun escrigan una istòria d'espant. Byron e un autre amic escrivon Lo Vampire, un cort raconte que lança lo tèma del vampirisme en literatura; pasmens es Mary (19 ans) qui signa amb Frankenstein o lo Prometèu modèrne lo tèxte mai elaborat e capitat.

Al paréisser, Frankenstein es tierat coma roman gotic; es considerat coma un cap d'òbra d'aqueste genre literari qu'èra abans auparavant denegat per fòrça criticas. Raconte a l'encòp òrre e filosofic, l'òbra de Mary Shelley es tanben un dels tèxtes precursors de la sciéncia-ficcion.

Lo succès a l'origina e de contunh de Frankenstein^[1] repausa sus de basas diferentas d'aquelas de precedents romans gotics. Substituissent l'orror a la terror, lo roman de Mary Shelley lèva tot lo meravilhós, privilegia l'interiorizacion e s'ancòra dins la racionalitat, al punt que son gotic gaireben ven realisme.

Dempuèi sa publicacion, Frankenstein donèt fòrça adaptacions, teatrala o de varietat pel cinèma e la television, e tanben per bende dessenhada o los videojòcs, fins quitament a los desformar. Après aver esta un mite literari, Frankenstein vent un mite cinematografic, e mai largament un element de la cultura populara. Plan sovent presentat jos de formas fòrça alunhadas del raconte original de Mary Shelley, l'istòria de Frankenstein e los personatges associats demoran d'arquetipes, veire d'estereotipes, del fantastic e de l'espant.

Intriga

Frankenstein es un roman epistolari, genre literri popular al sègle XVIII^[2]. Es compausat de sisas de récits encastrats venent de diferents correspondents e, plaçats dins l'ensemble, d'istòrias de vida.

Introduccion: raconte-encastre de Robert Walton

Lo primier e màger correspondent, Robert Walton, conta a sa sòrre, Margaret Walton Saville, las aventuras que viu pendent son expedicion maritima cap al pòl Nòrd. Apercep una lisa menada per un gigant, puèi encontra un òme e sa lisa, identic al precedent, a la deriva sus un blòc de glaç. Es Victor Frankenstein que, desesperat e desabusat, li conta la rason de son malastre.

Raconte encastrat de Victor Frankenstein

Es eissit d'una familha pro nombrosa que s'installèt a Genèva. D'en primièr estudiant en filosofia naturala, venguèt afogat de la pèira filosofala e se'n anèt far sa òbras a Ingolstadt. Sos progresses lèu li permetèron de decobrir lo mejan de donar la vida, Se consacra còrs e almas a aqueste projècte que l'ocupa pendent de meses, e capita a assemblar un èsser subreuman mas d'aspècte òrre. Duand aquesta creatura accedís a la vida, Frankenstein, eglasiat, fugís. L'endeman, encontra son amic d'enfança, Clerval, e ven grevament malaut. Aclapat pel mal pendent de meses, reviscola e, alara que se prepare a tornar a Genèva, apren que son fraire William foguèt assassinat per un panaire. Va sus plaça e, près del luòc del crime, apercep son mostre. Justine Moritz, la serviciala de la familha Frankenstein, es accusada del murtre e, pasmens se Victor es convencur de son inoncéncia, condemnada a mòrt e executada. Pres dins un grand desarei, Frankenstein va Chamonix ont encontra son mostre, contra que sentis un grand òdi.

Es alara que la creatura li conta son istòria.

Istòria dins l'istòria: Raconte del mostre

Abandonat solet, lo mostre aprenguèt a subreviure. Lèu dintrèt en contacte amb d'umans, mas es remandat e caçat a causa de son aspècte difòrme qu'esglasís. Ne ven a observar una familha ont l'educacion d'una estrangièra recentament arribada e la descobèrta dels libres li permeton d'aprene a parlar e a legir. Un temps passat, dintra en contacte amb lo paire, cèc, mas es caçat pel rèste de la familha. Fugís, decidís d'anar Genèva per encontrar son creator, que sap que l'abandonèt; preparant una venjança contra l'espècia umana que lo ramanda, crosa William, lo jove fraire de Victor Frankenstein, que se'n trufa de sa laidor e li aprend qu'el mèsme es un Frankenstein; alara lo tua e modifica la scèna de biais qu'una autra persona, Justine Moritz, siá acusada del murtre de William.

Retorn al raconte encastrat de Victor Frankenstein

Lo mostre demanda a Frankenstein de li concebre una companha amb qui poirà viure a l'escart de la societat isolat e astruc. Frankenstein accèpte a contracòr e, savent que lo mostre a per projècte de lo perseguir e de lo vigilarr, se'n va en Anglatèrra amb Clerval que causís de demorar amb d'amics. El se'n va dins las illas Orcadas per s'i installar un laboratòri e realizar son projècte novèl. Alara qu'es en plen trabalh e que sa segonda creatura es en via d'acabament, subte pren consciéncia que va generar une linhada mostrosa representant un grand dangièr per l'espècia umana. Al moment ont s'acarnís a destruire sa creacion inacabada, lo mostre apareis e, abans de fugir, li anóncia qua partir d'ara, utilizarà son existéncia a far de sa vida un infèrn. Frankenstein jeta sos instruments de quimia a l'aiga, mas es entraïnat cap a la broa irlandesa ont apren lo murtre de Clerval, son melhor amic, forfait que se vei accusat a tòrt.

Encara aclapat per una greva malautiá, reviscola e son inocéncia es reconeguda mercé a l'accion de son paire vengut lo sosténer en Anglatèrra. De retorn al país, se prepara e esposar sa sòrre adoptiva, Elizabeth. Pasmens, aqueste projècte es conegut del mostre determinat a secutar assassina la promesa dins la nuèch seguent la ceremonia. Espaventat, Frankenstein apren la novèla a son paire que, sul còp, s'avalís e ne morís. Ara, ocupa sa vida a la percaçar a mòrt lo mostre qu'aviá creat e que, s'amusant d'aqueste jòc morbid e plen conscient de sa superioritat, lo mèna cap al Nòrd que lo freg glaçat a pas de presa sus el. Frankenstein, malgrat l'ajuda dels esperits de las victimas, pèrd la dralha e se fòravia.

Concluson: raconte-encastre de Robert Walton

Forçar per l'equipatge a faire repè, Walton assistís, impoderós, a la mòrt de son novèl amic, tròp fèble per contunhar lo percaç. Lo mostre se presenta pauc après e aprenent la desapareisson de son creator, exprimís son fàstic de se mèsme. La venjança que realizèt contra un creator irresponsable, paire indigne avent abandonat son enfant, li venguèt en òdi que foguèt dotat d'una aspiracion innada al ben que la marridesa umana acabèt per aver rason. Ara, la gravetat de sos crimes que faguèt li ven insostensible. Lo mostre anóncia a Walton que se va tuar en s'immolant sul lenhièr. Puèi, fugissent la nau, desapereis dins las tubas.

Personatges

Victor Frankenstein, eponim del roman, protagonista e narrator de la partida mai granda de l'istòria. Pendent sos estudis a Ingolstadt, descobrís lo secret de la vida e, dins l'escur d'un laboratòri, fabrica un mostre d'aspècte òrre, mas dotat d'intelligéncia. Lèu li ven en òdi sa creatura e l'abandona, revelant son axisténcia a pas degun. Un sentiment de culpabilitat l'aclapa que se revèla son impoténcia a empachar son « enfant » d'espandre la terror e de venir una menaça per l'espècia umana^[3]^,^[4].
Le mostre, gigant de uèit pès^{[N 1]}, òrre mas sensible e intelligent, ensag de s'integrar dins la comunautat umana que pren per imitacion los abituds e los rites. Pasmens, son aspècte grotesc e terrificant alunha totas las personas qu'encontra. Còrferit per sa solituda forçada, enagrit per l'abandon que n'es l'objècte, cerca a se venjar de son creator e semena la terror dins son entorn^,.
Robert Walton, explorator de l'Artic, sas letras son l'introduccion e la concluson del roman. Dins sa traversada dins lo Nòrd, encontra Victor a la deriva sus la banquisa, lo reculhís e lo sonha. Es a el que Victor confia l'incresibla istòria que seguís, que sas letras a sa sòrra Da Margaret Saville, demorada en Anglatèrra, conta fidelament^,.
Alphonse Frankenstein, paire de Victor, que sosten son filh fins a s'avalir, li donant de conselhs e encoratjaments, li remembra sempre l'importança dels ligams familhals^,.
Elizabeth Lavenza, orfalèla de quatre o cinc ans mai jova que Victor, avent estat adoptada per los Frankenstein. Existís una varianta entre las edicions al subjècte de son estatut: en 1818, es presentada coma la cosina de Victor, filha de la sòrre d'Alphonse; en 1831, es salvada de la misèria d'un casal italian per la maire de Victor. Es un modèl de femna d'ostal que demora fòrça atencionada per son fraire adoptiu^,.
Henry Clerval, amic d'enfança de Victor, que lo sonhèt d'una greva malautiá a Ingolstadt. D'en primièr malastruc dins son trabalh près de son paire, seguís la dralha de Victor e se consacra a las sciéncias. Tot lo long del roman, sempre aficha un optimisme que fa contrapè al tristum de son amic. Es assassinat pel monstre, crime dont est accusé Victor lui-même^,.
William Frankenstein, lo benjamin dels fraires de Victor, es lo mai estimat de la familha Frankenstein. Lo mostre l'escanarà dins los bòscs près Genèva per catigar Victor de l'aver abandonat, murtre que exacèrba la culpabilitat de Victor^,.
Justine Moritz, joventa ela tanben adoptada pels Frankenstein pendent l'enfança de Victor, que se vei accusada del murtre de William, es condamnada puèi executada.
Caroline Beaufort, filha de Beaufort. Après la mòrt de son paire, es reculhida per Alphonse Frankenstein, puèiis ven sa femna. Morís de l'escarlatina après aver contaminat per Elizabeth just abans que Victor daisse lo fogala detz e set ans per rejònher Ingolstadt^,.
Beaufort, negociant, amic del paire de Victor.
De Lacey, familha de païsans que lo patriarca es un vielh òme cèc que viu amb sos enfants, Felix e Agatha, e una estrangièra nomenada Safie. Es en los observant per una fenda que lo mostre aprena parlar e se comportar en societat. Mas, quand se risca a se presentar a eles dins l'esper de venir lor amic, es remandat e caçat amb òrre^,.
Sr. Waldman, professor de quimia avent provocat la vocacion de Victor per las sciéncias. Convencut que la sciéncia pòt explicar las « grandas questions », per exemple aquesta l'origina de la vie, e fustigant las conclusons jutjadas fantaisistas dels alquimistas, incita Victor a preferir un apròche racionalista de las causas.
Sr. Krempe, professor de « filosofia naturala » a Ingolstadt, que el tanben jutja qu'estudiar l'alquimia es una pèrda de temps^,.
Me Kirwin, magistrat qu'accusa Victor du murtre d'Henry Clerval.

Genèsi

Los eveniments avent menat a la genèsi de Frankenstein o lo Prometèu modèrne son contats per Mary Shelley dins sa prefàcia de la nòva edicion del roman en 1831, tretze ans après la primièra. Mentretant, retoquèt e amendèt son tèxte abans lo presenter de nòu al public^[5].

Las fonts d'inspiracion de Mary Shelley

Segon lo critica literari Max DuperrayModèl:Note, la primièra font del roman seriá de trobar dins lo desir inconscient de l'autor de reviscolar un èsser mòrt^[6]: dins son jornal de 1815, en efièch, Mary Shelley conta la pèrda de son nenon de set meses, lo dòl que portèt e, dins un sòmi baug, la fòla impulsion de tornar lo pichon cadavre a la vida lo massant freneticament. Aquesta renaissença pel sòmi anonciariá los quitas tèrmes de la prefàcia de 1831, subretot la referéncia al

Vegèri l'estudiant pallinàs de las arts impias s'agenhar a costat de la causa qu'aviá creada. Vegèri lo fantasme òrre d'un òme se quilhar, puèi, per l'òbra d'una maquina poderosa, mostrar des signes de vida, e se mòure en un movement malaisit e mièg vivent. Cal qu'aquò siá esglasiant, que l'efièch de tota entreprisa umana se burlant del mecanisme admirable del Creator del mond sauprà èsser pas qu'esglasiant mai que tot

Aqueste sòmi èra al vam: las fonts essent a l'encòp intimas e objectivas, rebatarián una alma trebolada e la turbuléncias d'un sègle capvirant dins una autra modernitat.

De biais mai general Frankenstein posa sas fonts dins un periòde istoric trebolat. Jean-Jacques Lecercle, autor de Frankenstein : mythe et philosophie, remembra l'enfança de Mary Shelley e aquesta de "segonda generacion romantica se debanant dins una epòca " de trobolum, d'aventuras e d'eroïsme; mais tanben un periòde dolorós per aquestes radicals angleses a l'encòp esglasiants e enfachinats per las violéncias de la Revolucion, e per aqueste de son eritièr illicit, Napoleon"^[7]. Es possible, mai, que Mary Shelley aja agut l'esperit l'afar de George Forster (un murtrièr executat que lo cadavre aviá fach l'objècte, en public, d'una experiéncia de galvanisme) quand imaginèt un sabent que tornariá a la vida a des carns mòrtas^[8].

Una novèla publicada per François-Félix Nogaret en 1790, Lo Miralh dels eveniments actuals o la Bèla al mai disent^[9], sembla segon son intriga (una fabla d'invencion scientifica) que per un de sos protagonistas (un inventor nomenat Frankésteïn que crea un "òme artificial", un automata), prefigurar lo cap d'òbra de Mary Shelley^[10]^,^[11].

Una idèa de Byron

En junh de 1816, John William Polidori, mètge italian avent grandit dins lo mitan dels expatriats de Soho, e Lord Byron, cap de fila del movement romantic e ja celèbre mondialament^[12], demorant la Villà Diodati a Cologny près de Genèae sus la broa del Leman. Rcebon la visita dels Shelley, Mary e sa mièja sòrre Claire Clairmont. Es un grop de joves romantics que ligan de relacions illicitas: Mary aviá fugit amb Shelley que s'ètra embrolhada amb son paire; Claire Clairmont enjaulèt Byron. Totes son de literatura, mas tanben patejan lo dòl e la mòrt; Polidori, en mai dels obratges jamai acabats, parteja amb P. B. Shelley las soscadas scientificas menant Mary a somiar l'òme artificial. Sa sòrre esposarà Dante Gabriel Rossetti, lo cap dels Prerafelistas; Claire Clairmont aurà una autra vida mitica dins la ficcion de Henry James qu'utilizarà son personatge per Juliana Bordereau dins The Aspen Papers^[13]; Polidori serà expulsat d'Itàlia après una batesta a Milan e se suicidarà en 1821; P. B. Shelley pel segond còp fugís amb una joventa de setze ans: en 1811, aviá enjaulat Harriet Westbrook puèi quitada en 1814, alara qu'èra embarrassada, per Mary Godwin. Harriet moriguèt se jetant dins la Serpentina en decembre de 1816, son suicidi seguent aqueste de la mièja sòrre de Mary, Fanny, en octobre ongan; dos enfants de Mary morriguèron, Clara en setembre de 1818 a Venècia, e William en junh de 1819 a Roma, abans que P. B. Shelley se nega en 1822 dins lo golf de la Spezia^[14].

Essent retenguts a l'interior per la pluèja de contunh de l'annada sens estiu" o de « l'estiu perdut »^{[N 2]}, que descriu son poèma Darkness, tèma utilizat per Mary dins sa prefàcia de 1831 qu'evòca the ungenial summer (« l'estiu maishant »), Byron prepausa lo 16 a sos òstes d'escriure cadun una « istòria de fantasma » (ghost-story).

Un cachavièlha fondatritz e un mitan propici

Le mont Blanc — Lo mont Blanc vista de l'agulha del Mièjorn

Cadun fa mai o mens son pretzfach. Byron redigís un scenari fragmentari que Polidori s'inspira per escriure, Lo Vampire (The Vampyre), un cort roman a l'origina del genre qu'inspirarà Dracula. P. B. Shelley compausa una istorieta que se desinteressa lèu e gardèt pas. Mary Shelley, ela, s'estima d'en primièr incapabla de n'inventar una, mas las escasenças li serán favorablas. Atal, l'autor del Lo Monge, M. G. Lewis, visita lo parelh Shelley e fa granda impression sus la jova femna^[15], çò que confiramarà dins un article de 1824. Puèi la lectura, entre lo 10 e lo 16 de junh de 1816, de las Fantasmagoriana alemandas e de Vathek de William Beckford impregnan son imaginacion. Après une discussion animada sus las descobèrtas d'Erasmus Darwin, e aver près d'òpi, fa la cachavièlha ont a la vision de "L'estudiant pallinàs de las arts impias s'agenhar a costat de la causa qu'aviá creada" (the pale student of unhallowed arts kneeling beside the thing he had put together)^[16].

Las experiéncias localas foguèron tanben determinantas dins la projeccion geografica e sentimentala del roman: una excursion a Chamonix per contemplar lo Mont Blanc es a l'origina de la scèna pendent que Victor encontra lo mostre; lo viatge de Frankenstein en Angletèrra s'inspira tanben de la fugida dels Shelley en Soïssa, puèi dins la val de Ren^[17].

Prefàcia de Shelley e publicacion

Lo 10 de decembre de 1816, l'esposa embarrassada de Percy Shelley, Harriet, se suicida. Lo 30 de decembre, Mary Godwin e el se maridan e lo paire Godwin accèpta de recebre sa fille qu'aviá daissat lo domicili pairal a detz e set ans^[18]. Venguda Mary Shelley, acaba Frankenstein pendent l'estiu de 1817. Percy Shelley redigís una corta prefàcia datada de setmbre de 1817, ont soslinha l'originalitat de l'òbra, la declara irrealista malgrat las opinions exprimadas per Erasmus Darwin. Mòstra tanben que son interés màger residís pas dins las "terror subrenaturalas, [...] dels espèctres e de la magia", mas dins sa revelacion de las "vertats dels principes de la natura umana"^[19].

Lo libre es d'en primièr remandat per l'editor de Byron e aqueste de P. B. Shelley, puèi acceptat per Lackington, Allen & Co. e fin finala publicat de biais anonim al començament de la prima de 1818^[20]^,^[21].

De variantas importantas entre las doas edicions

Mary Shelley demora reservada sus aquesta primièra version e son jurnal testimònia que uèit meses après sa publicacion, retòca ja lo tèxte, e lo succès de la pèça Presumption or the Fate of Frankenstein de Richard Brinsley Peake, conduson a edicion novèla en 1823, aqueste còp signada per Mary Shelley^[22], mas es sonque amb la publicacion de 1831 qu'es satisfacha de son trabalh^[23]. La version definitiva en un sol volum, venduda a Colburn & Bentley per lor colleccion Standard Novels, presenta fòrça variantasal rspècte del tèxte original, subretot una mai granda importança es atribuida a la poesia de P. B. Shelley, al poèma Mont Blanc, subretot, compausat en julhet de 1816^[24], e a aquesta de Coleridge.

Pasmens, se Mary Shelley se demarquèt de son marit dins sa prefàcia de 1831, James Rieger mostrèt qu'aviá supervisat lo manuscrit pendent sa redaccion, amb de nòtas, de suggestions de digression, totas sulpic adoptadas; es el qu'aguèt l'idèa d'enviar Frankenstein a Londres per la creacion d'una companha, que provòca la comparason entre la Soïssa e las nacions dichas « autoritàrias », que retòca l'epilòg,Modèl:Etc^[25]. Pasmens, las variantas de la version de 1831 mòstran que Mary Shelley s'èra plan alunhada de son radicalisme d'adès: Victor i desciu sa creatura coma "un monument de l'ufan e de l'ignorança", qualifica sa manipulacion de vida artificiala d'« alunhada del sagrat » (unhallowed) e lo galvanisme de « transgression »^[26]. Max Duperray apond que Walton i evòca sas illusions enganairas d'explorator, çò que mòstra lo caractèr transgressiu el tanben de sas aventuras. Alara, la morala que pòrta lo libre apareis encara mai clarament que dins l'original^[27].

Acuèlh

Primièras criticas

Las primièras criticas del libre son favorablas, e lo plaçan dins la categoria del roman gotic. Abans sa parucion, aqueste corrent literari, que fòrça criticas jutjavan de gost marrit, veire francament risible, aviá pasmens reputacion: en conformitat amb losa avises d'Edmund Burke^[28], s'èra passat, sembla, la limite entre lo fantastic e lo ridicul^[29].

L'acuèlh de Frankenstein es al contrari plan positiu, la majoritat de las criticas fasent lo laus de son poder imaginatiu e melodramatic^[30]. Sol, lo Quarterly Review es vertadièrament ostil e denóncia çòòque qualifica de "teissut d'absurditat tant òrre que fastigós" tot en admetent qu'i aviá "quicòm de formidablament poderós dins lo vuèg desprovesit de sens de son cant e l'èrsa escura de sos imatges"^[31]. Walter Scott consacra un article al roman dins lo Blackwood's Edinburgh Magazine, ont se conclutz "lo fantastic pòt aver de meriti dins la mesura ont los personatges se compòrtan en èsser uman". Lausa tanben "l'umanizacion del mostre" al contacte de la familha De Lacey, çò qu'empacha pas de recomandar a l'autor d' "escruire quicòm de mai seriós lo còp que ven"^[32]^,^[33].

Segon Max Duperray, lo plaçant dins lo genre gotic, la critica de l'epòca pren pas compte de l'importança de l'acte de creacion de Victor Frankenstein, acte que fa d'ela, en mai d'un inventritz scientifica, un artista romantic, tipic de las turbuléncias trebolant la fin d'un sègle e capvirant dins la modernitat.

Dos autres comptes renduts de l'epòca, ont l'autora es identificada coma "la filha de William Godwin", se'n prenon al fach que Mary Shelley es una femna: lo British Critic deplora qu'aja podut obliar la "doçor inerent de son sèxe"^[34], e lo The Literary Panorama and National Register vei en Frankenstein "una palla imitacion dels romans de Sr Godwin [...] per la quita filha del clèbre romancièr"^[35].

Critica contemporanèa

Al sègle XX la critica contunha de jutjar favorablament aqueste roman. Dempuèi la mitat del sègle^[36], e pendent la darrièra decennias, lo roman foguèt pres pels vams psicanalitic e feminista. Ara, es vist coma una estapa entre la literatura gotica e lp Romantisme^[37].

Dins son obratge de 1981, Dança Macabra, Stephen King considèra que lo mostre de Frankenstein, tot coma Dracula e lo lop garon, representan los prototipes de la dralha de l'orror avent sasit tan la literatura que lo film. Se, çò pensa, lo roman es un verai drama shakespearenc, "son unitat classica es trencada sonque per l'incertitud de l'autor al subjècte de sa falha originala: se la cal trobar dins l'hubris de Victor usurpant un poder apartenent pas qu'a Dieu o dins son manca de responsabilitat après que li aja balhat la beluga de la vida?"^[38].

Analisis

Segon Francis Lacassin en 1991, Frankenstein se legís uèi "per malentendut"^[39]. aqueste malentendut risca de far descobrir al lector "puslèu qu'un mostre que la laidor provòca de reaccions esglasiantas e bramairas, un èsser misteriós que se manifèsta pauc"^[40]. Max Duperray apond que lo tèxte pòt en efièch pareisser "primari", los personatges "emparaulats", l'intriga "espelsats", e lo mostre "lagremós", alara que, jos aquesta primaritat aparenta, Frankenstein es "un nos complèxe de connotacions e de referéncias": es "al país de Rousseau", es a dire en Soïssa, que Mary Shelley ne redigís la version iniciala, "a l'encóp posuch de l'azard [...] e aqueste d'una necessitat istorica". Passan en efièch mejans aqueste raconte, d'en primièr pastiche de las istòrias per far paur, un buf de revòlta e una inquietuda al vejaire de sas consequéncias^[41]. L'universitari Siv Jansson evòca dins la prefàcia del 15 d'octobre de 1831 la mesa en scèna d' "una mesa al mond; un tèxte, un subjècte que s'implica dins una escritura, una interrogacion sus la creacion"^[42] :

Atal se vei le pes de l'istòria e aflora, pasmens discrètament, l'ànsia de la creacion ont se conjugan escritura e naissença. Lo parallelisme entre la fabricacion del mostre vivent e la composicion del roman s'impausa d'en primièr, mas l'interrogacion sus la substéncia, o l'esséncia de las causas, indica sul pic lo fil conductor a aqueste que l'acompnhan, en particular William Godwin son paire, l'autor de Caleb Williams e St Leon, ambedos preocupats pel secret de la vida^[43]. Aquestes romans dubrisson ja una perspectiva psicologica e i punta la question ontologica sus l'origina de las causas, doblada d'una question epistemologica: son les causas confòrmas a lor aparéncias?

Mai, la frequentacion intima de l'autor amb los grands poètas romantics fa pensar que partejèt lor desir d'emancipacion al respècte de la tirania sociala de la convencion e tanben al determinisme biologic^[44]. L'educacion ocupa lo còr del roman e aquesta noiritura espirituala ont la creatura accedís a la civilizacion pòt incitar de far de Frankenstein un roman de tèsi celebrant la promocion sociala per la lectura. encara, Max Duperray escriu que "la fòla ambicion romantica al vejaire del mond projècta Mary Shelley dins una ficcion del solipsisme: soloitud partejada del creator e de sa creatura; [...] esper desmesurat de s'afranquir [...] de real e de desvelar lo secretamb que fringa las rececasscientificas de l'epòca. Cadun dels narrators es abitat d'un mistèri qu'isola e l'embarra dins una claustrofobia monstruosament paradoxala que de contunha viatja fins als tèrmes. I a aquí coabitation d'un discors scientific e d'un autre, poetic, conjugant lor pretencion a rebutar las frontièras del saber^[45].

Alara, es ni dins lo sensacional, ni dins lo dramatic, veire lo melodramatic (lo roman es portat sus l'empont en 1823) que se situariá l'interés de Frankenstein, mas dins lo concèpte de monstruositat, l'animacion de l'inanimat, la transgression morala, "l'aventura faustiana laïcizada", la modernitat d'un mite ancian. Frankenstein se legiriá donc coma un tèxte plural, donant una "varietat dels nivèls d'interpretacion", segon los tèrmes de Muriel Spark^[46].

Estructura narrativa

brouillon de Frankenstein — Brolhon de *Frankenstein*.

Reduch al maxim, l'esquèma narratiu pareis a corsa de relais, cada participant se passant la marca cadun son torn: Walton escriu a sa sòrre; sus sa nau, l'equipatge apercep e reculhís un naufragat que se nega; quand a aqueste novèl vengut li torna los esperits, conta son istòria Walton, la creacion, lo mostre, la traïson, l'evasion, la reunion. Puèi lo raconte del mostre, contat per Victor, ocupa l'espaci diegetic, abans d'èsser relaiat per aqueste de Frankenstein, que torna venit lo testimòni de l'explorator qu'acaba sa letra. Alara, lo torn es acabat: aventurièr, sabent, mostre, sabent, aventurièr, Walton demorant lo narrator central, present al començament e a l'arribada, e portant l'ensemble per Sra Saville e la posteritat^[47].

De biais mai detalhat, Jean-Jacques Lecercle i descobrís una mena lineària amb una seria de viatges e de percaces, combinat a d'autre d'inversions e escambis de ròtles, lo tot orientat segon un sistèma de simetrias en miralh^[48]. "D'abans tant de complexitat, lo lector se pòt pausar la question de saber qui parla, qui ten l'autoritat autoriala, e tanben qui es l'ultim destianatari"^[49]? Walton, que de segur fa profession d'exactitud e subreviu pro per dire lo darrièr mot^{[N 3]}, mas sembla, pasmens se pas res se sap sens el, èssr aquí sonque en mediator de las autras voces? Sra Saville, sa benvolenta mas alunhada lectritz, que respond pas plan qu' "conesca [amb ela] pas cap de desunion e de disputa"« il ne connaisse [avec elle] aucune espèce de désunion et de dispute », a qui la correspondéncia arriba, que garda e quitament amaga, senon cossí l'istòria se pòt portar?

La critica literària Mary PooveyModèl:Lien obsèrva que l'estructura narrativa constituís, per l'autora del roman, un paravent rèire que s'amaga als uèis del public, s'exprimir tot en s'amagant, s'afirmar sens riscar lo rebut social a causa de son edat e de sa condicion feminina^[50].

Una seria de racontes en miralh

Tres racontes concentrics, donc, venent d'interlocutors plan semblables, se succedissent mentretant que se rebaton. Es Walton que pilota lo raconte, lo documenta e lo transmet: tres letras introductivas fasent compte de cinc meses de viatges, puèi un quatren que desencadena l'intriga. La seccion mediana, consacrada al mostre, ocupa a ela sola sièis capítols, d'en primièr explicatius del murtre del jove fraire de Victor, puèi objèctes de digressions encastrada las unas dins las autras contan las experiéncias viscuda après sa sortida del laboratòri. Atal, sos barrutlatges, sas rescondudas, puèi son agach portat sus una familha, los De Lacey, tan insistant e detalhat que l'episòdi venent un raconte gaireben autonòma, e ont, mai, se nisa aqueste d'una jova visitaira araba, Safie, que, a son torn, conta l'istòria de sa maire; successions de « ièu », donc, que totes, que Max Duperray nomena una "regression cap a las originas"^[51], ne tornan al mèsme même tèma: la creacion, puèi l'abandon.

Walton s'exprimís en una lenga castigada, un estil sostengut, un ritme e un frasejatge que, eles tanben, se transmeton als autres narrators. Remembra a sa sòrre qu'es amoresida de bèl lengatge e l'assura del bonaur que sentira al legir sa transcripcion fidèla del raconte de Victor, tan enlusissent "la clartat e la precision, puèi una granda facilitat d'expression, e una votz que la riquesa d'intonacions es una musica qu'emplís l'alma^[52]. Pas degun, pendent aquesta succession, fa pròba de singularitat expressiva, e semble qu'a cada passatge de relai, l'autor, Mary Shelley, s'alunha sempre mai, fins a, del mens en aparéncia, abandonar la responsabilitat narrativa sos delegats que, cadun a son torn, ocupan l'avant de l'empont, abans que las retnas se la tornan prene lo narrator màger.

En un parallelisme rigorós, en efièch, aquestes racontes se prefiguran l'un l'autre: l'entrepresa de Walton, auçarda e transgressiva d'esperela, anóncia los passatges à l'acte, puèi erràncias de Frankenstein per las tèrras de desolacion; lo primièr a otrapassat l'injonccion de son paire tot coma lo farà Victor, e lo mostre el tanben pagelarà los pics e las planas abans de semenar la terror e la desolacion. Coma la melopèa del còr antic, totes, patissent de la mèsma alienacion al vejaire de la cadena umana, se lamentan de lor solitud, Walton a partir de la segonda letra, Victor après son encontra amb el, lo mostre pendent de sa presa de paraula. Totes abocan tanben a comunicar, d'ont las catastròfas que se succesdisson e, sens dobte, los transferiments de contunh de la responsabilitat narrativa^[53].

Al còr del raconte, dins sa « matritz » (womb), coma l'escriu Gregory Schneider, demora lo mostre, çò que compren e revèla Walton dins sa darrièra letra:

La letra coma vector del raconte

Max Duperray escriu que la dinamica epistolara del roman l'estructura de diferents biais. Lo lector pren mai d'una masquetas, Sras Margaret Saville al luènh, Robert Walton ipnotizat, Victor Frankenstein, a l'encòp actor e joguina, lo mostre lèu de crénher retorician. D'autras letras se presentan fòrça per un testimonitage appropriat. Aquesta multiplicitat de correspondents implica una cèrta competicion al subjècte de l'autoritat narrativa: amb eles, lo roman fluctua entre multiplas versions de la mèsme istòria^[54].

Pasmens, lo modèl epistolar ven insufisent a rendre compte de tot: Walton se refugia dins lo jornal^{[N 4]}, e après aver salvat Victor de las gaga glaçadas, sas letra venon de confessions autobiograficas. Puèi, lo raconte del mostre se ronça dins l'espaci narratiu e l'ocupe en entièr. Quand Walton torna prena las retnas per conclure, las formalitats epistolaras desapareisson, coma se, escriu M. A. Favret, "lo roman epistolar demorava impoderós a s'acomodar de la dificultat que [lo mosra] representa^[55].

Segon Duperray, Frankenstein "inclutz mai d'un genre literari: epistolar, retoric, liric, sentimental, mesclant adreitament lo discors politic de l'epòca, aquestes de Godwin, Byron, Burke, a l'esterotipe gotic e a l'espopèa crestiana de la Bíblia, amb una tòca orientalista alara populara e que se vei dins Vathek de Beckford^[56].

Metafòra o parodia

Aquesta estructura en racontes encastrats, que fa naisser d'autres, que d'espereles pòrtan puèi libèran d'istòrias enfantant a lor torn, apareis coma una metofòra de la grossessa e de las jasilhas, tèma dominant del roman^[57]. Segon Dunn, lo còr en seriá l'idilli domestic dels De Lacey, modèl d'ideal domestic difusant après còp sa benvolença mejans las diferentas sisas narrativas^[58], ligadas a de nostalgias de pietat filhala, de sentiment frairal e de bonaur domestic qu'exprima Victor, al besonh d'armonia familhala que Walton cerca per letras interpausadas cap a sa sòrre, a la quista desesperada d'un ligam parental menat pel mostre. Pasmens, los De Lacey son d'exiliats vivent d'expedients, beneficiant de la generositat amagada del mostre, e lor bonaur representa una excepcion al sen d'una societat opressiva: lo bonaur seriá per Mary Shelley una retirada passiva luènh de la tiranniá d'un mond sens pitiat o se liura aquí a una parodia de la ficcion sentimentala^[59]. Gregory Schneider soslinha que lo metòde de narracion adoptada es al quite imatge de çò qu'aquesta narracion expausa, que considèra coma "lo sieu mostre, un èsser literari organic, complet, amb son ensemble de fòrças e de falhas".

Al subjècte de las flaquesas, Rand Miller remarca qu'es impossible d'establir une cronologia prima^[60]: pasmesn se l'istòria dich se debanar al sègle XVIII, i a fòrças anacronismes: Walton se referís al Planh del vielh marin de Coleridge que data de 1798, Frankenstein cita Mutability de Shelley, publicat en 1816, e Tintern Abbey de Wordsworth, comprés dins las Baladas liricas de 1798. N'i a d'autres, Leigh Hunt, Charles Lamb, Byron, autors contemporanèus de Mary Shelley se trapan plaçats dins un contèxte relatiu al sègle precedent. Aquò es un cas d'« asimetria temporala »^[61] que, apond Rand Miller, rebat la dualitat del tèxte facha d'illusion realista e d'angelisme (otherworldliness). E pendent lo percaç, temps e espaci s'embrolhan: Victor pretend èsser arribat Otra Marga en octobre e decembre ongan, tant que se trapa a l'ecòp, çò dich, "a l'interior e a l'exterior d'Anglatèrra".

La « figura en forma de uèit » (Muriel Spark)

A partir del capítol V, lo mostre pren lo ròtle de percaçaire e vaga dins las regions ont demora son creator, massacrant los sieus per manca de poder pas lo localizar; puèi, lo sabent viatge fins a las Orcadas ont es de nòu desemboscat. Muriel Spark presenta aquò coma de « uèit » (figure-of-eight)^[62] realizats per dos partenaris virtuòsas que se desplaçan dins de direccions opausdas mas se seguissent: lo tust se situa a l'interseccion de la doas boclas del uèit, quand Frankenstein se decidís a suprimar la creatura feme qu'assemblèt, puèi lo balet torna de mai. Alara los ròtles s'invèrsan, tot coma las velocitats de desplaçament, lo percaçaire venent lo percaçat e lo contrari, lo mostre alentissant alara que Victor accelèra sa cadéncia fins a la frenesia. E novèl avatar ironic, la « delectacion fanatica del percaç », coma la nomena Muriel Spark, se prenguèt de Victor, ara convencut, el que s'èra pres pel Creator, que Dieu lo causiguèt per anhientar la creatura qu'aviá creat^[63].

En soma, l'arquitectura narrativa del roman apareis coma un jòc entre çò probable e çò determinat, la libertat e lo destin^[64], tant d'impulsions contradictòrias per de personatges en fàcia de situacions incontrarotlablas, provocan la simpatia tot encorissent lo blaime, actors d'un drama espaventable secodit per d'interpretacions antagonistas: una oscillacion entre çò que Rand Miller nomena « l'evolucion e l'entropia »^[65].

Fonts del raconte

Los teoricians del sègle XVIII

Las fonts del raconte son multiples, comprenent a l'encòp dels elements biografics e çò que Max Duperray nomena "la nebolosa intellectuala e filisofica qu'enròda la genèsi"^[66].

Fonts subjectivas

Frankenstein, çòescrich, "es una istòria de familha [...] totes los personatges [se trapant] èsser parents per la naissença o per l'adopcion e fòrça [essent] tanben orfanèls".

Originas de Mary Shelley

portrait de Willian Godwin — William Godwin en 1802.

Selon Cathy Bernheim, l'ascendéncia de Mary Shelley es excepcionala: portant successivament diferents noms, erita cada còp d'una istòria de familha e grandís jol signe del radicalisme intellectual e del Romantisme literari: perseguida per la glòria ambigüa d'una maire de passion e de libertat, Mary Wollstonecraft, la primièra feminista anglesa, es abalida ear un paire, William Godwin, que, a la fin del sègle XVIII, es lo pensaire mai radical del país e lo cantoral en lusit de la Revolucion francesa; enfant, frequenta d'escrivans de tria, lo poèta Coleridge e l'essagista Charles Lamb; e s"enamora de P. B. Shelley que pratica un vertadièr misticisme de la rason^[67] e prefigura l'òme revoltat^[68].

Pasmens, "aqueste encastre espantant per una enfança d'exepcion guidada per d'esperit d'abansgarda"^[69] preludi a una existéncia tragica. En efièch, sa fe dins las idèas novatriças, per exemple aquela, godwiniana, de la perfectibilitat de las causas, provòca una volontat de liberacion immediata e lo passatge a l'acte, çò que fonda alara l'istòria de Frankenstein que "la metafòra de la crecion se passa a sa realizacion concrèta e pseudoscientifica", aquesta realizacion totala del desir buta la barralha del real e los imperatius de la lei. Coma Mary e Percy Bysshe Shelley, en buta, a lor primièra escapada, a la colèra dels paires, l'inflexible patriarca Timothy Shelley, volent evitar tota solhadura, e William Godwin se sentent otratjat per tan de derason, Walton, lo primièr narrator qu'encastra lo raconte, passa otra los interdits familhas per contunhar una fòla ambicion.

Tèma del dòl

Mary Shelley perdèt tres enfants, lo nenon que somia de reanimar en 1815, puèi Clara (nascuda en 1817) en setembre de 1818, e William (nascut en 1816) en junh de 1819^{[N 5]}. Es en 1816, pendent l'estiu seguent son primièr dòl que lo parelh que forma amb P. B. Shelley rejonh Byron las broas del Leman. Grop d'adolescents immaturs e revoltats, de « mostres », çò escrich dins son jornal^[70], totes son empregnats d'un sòmi de renaissença, de recomençament, que lo rèire fons demora morbid: ensag de suicidi al laudanum (capitada per Fanny Imlay), negada volontària de Harriet, garda dels enfants retirada a P. B. Shelley, puèi veusatge prematurat. Mary Shelley es "coma percaçada coma la fatlitat"^[71] e son primièr roman es marcat per un destin funèst e expiatòri, amb de desapareissons, de murtres en seria, de condamnacions infames, un suicidi. Frankenstein ven donc, segon la formulacion de Monette Vacquin, "lo primièr acte de contencion de la depression [...] Çò que Mary fa complir al mostre, crenh per ela mèsme; lo vuèj su cava a l'entorn de Victor, aqueste que perspectiva l'esglasi^[72]. De fach, coma lo notèt Jean-Jacques Lecercle, totes los personatges presentats dins la primièra fasa del roman son vodas a un destin tragic o a la solitud dins la segonda^[73].

« Doas impulsions antagonistas » (Max Duperray)

Mary Poovey, segon lo jornal intima de Mary Shelley e un capítol escriu en 1838, nota qu'una contradiccion prigonda la marca coma autor fàcia a son mitan^[74]. Se ten a figuar dins una linhada de femnas escrivanas, cerca tanben dins l'expression artistica una identitat pròpra. Eissisa d'una granda familha literària ont cadun rivaliza de talent creatiu^{[N 6]}^,, fa de l'escritura un exutòri e una expression de se^[75].

Mas, pasmens se conscienta de l'ostilitat encontrada per las idèas de sa maire, las reliaza, transgressant l'òrdre establit, per sa fuga amb un radical godwinian, que lo mèstre de pensar, lo sieu paire, apròba pas aqueste ligam, çò "[pesa] sens dobte pesuc dins [son] univèrs mental". Mai, Frankenstein foguèt publicat de biais anonime, "[...] de crénher del comairatge e benlèu tanben per pas veire son òbra escartada per avança a causa qu'es una femna"^[76]. Atal la critica feminista soslinha que lo roman traís un cèrt conservatisme: narrators masculins, femnas reduchas a un ròtle secondari, vertuts domesticas exaltadas^[77].

Tèma del subconscient

Mary Shelley manifèsta pertot sa fei dins la coneissença pel sòmi, clau, per ela, d'una vertat segonda, determinant la seguida dels eveniments coma un oracle^[78]. De fach, Frankenstein es fondat sus un sòmi^{[N 7]}. Segon Jean de Palacio, mai qu'una forma de supersticion, aqueste respècte pel sens dels sòmis e la lectura de lors signes correspond prigondament a la personnalitat de l'autor^[79].

Se lo tèrme « sòmi » a dins lo roman mai d'un senses (sòmi d'una nuèch, somiadís despertat, meditacion sus la creacion), es una cabuçada dins l'irreal que procedís la fabricacion del mostre, l'expression « coma dins un sòmi » (as in a dream) tornant, coma un leitmotiv. De la metafòra, se passa enseguida dins lo sòmi dins lo quita sòmi coma, premonitòri, de cachavièlha, compensatòri, rebatissent sempre a aqueste, fondator, de Mary, presenta dins lo fòra tèxte de l'introduccion, e a aqueste de Victor après l'apareisson de la creatura (the wildest dream). Atal, l'onirisme ven essencial pel deschiframent d'aqueste conte situat au confluent de difrentas fonts: tendéncia visionària a la lectura dels signes, utilizacion de l'escritura coma revelacion, preséncia del genre gotic^[80], d'ont "la tension prigonda entre l'hubris e la revòlta, entre Prometèu e Faust, entre la natura e la societat^[81].

Fonts objectivas

Segon Muriel Spark, doas fòrças son a l'òbra per poder al material del roman, la fòrça subjectiva ligada al subrenatural e lo concèpte scientific de la reanimacion^[82]. Max Duperray apond qu'aqueste dobla còrda crida la comparason amb Lo Planh del vièlh marin de Coleridge, referéncia permanenta al subrenatural, que siá o imaginari, mas tanben aquesta de l'empirisme de Godwin.

Fascinacion per las sciéncias naturalas

Mary Shelley s'interessa plan a las sciéncias naturalas, que'n fa de contunh allusion dins lo libre: la quimia de Humphry Davy, la botanica d'Erasmus Darwin, la fisica de Galvani^[83]. Mai, la segonda prefàcia, escricha de sa man, evòca la possibilitat que lo galvanisme reanime un còrs mòrt, e la primièra, redigida per P. B. Shelley, insistís sus la "vertat que depend l'istòria sens los incovenients dels contes d'espèctre e de magia"^[84]. Max Duperray liga aquesta fe dins l'electricitat a la fascinacion per la natura, sas esglasiantas potencialitats, sas tempèstas e liuces. Se Frankenstein cal pas pasmens èsser considerat coma anonciant la sciéncia-ficcion, "los poders de crénher a l'òbra dins la recerca scientifica [permeton a Mary], segon l'esquèma miltomian, tornan far actiu lo vielh mite de l'surpacion de la divinitat coma agent de creacion".

Influéncia de l'òbra de John Milton

John Milton.
Tampa de la primièra edicion de Paradise Lost.
Satan dins Lo Paradís perdut (Gustave Doré).
Èva parlant a Adam dins Lo Paradís perdut (Gustave Doré).

La referéncia al mite de Prometèu que conten lo títol va de par amb l'epigraf eissit del Paradis Perdut: « Did I request thee, Maker, from my clay / To mould a man? Did I solicit thee? / From darkness to promote me? » (Te demandèri, Creator, amb mon argil / De motlar un òme? Te sollicitèri? / Dempuèi l'escur de me promòure?^[85]^,^{[N 8]}. L'epopèia de Milton fascinava l'ostal Godwin e Mary parla dins son jornal de l'influéncia que ne recebèt, subretot le tèma de "la tenacion de la coneissença e lo castig de l'alienacion" (« the temptation of knowledge and the punishment of estrangement »)^[86]. Mai, le poèma ven una de las lecturas preferida del monstre, e coma lo Dieu de Milton, Victor a l'ambicion de crear una novèla espècia, alara qu'ironicament, la creatura daissada sens sonhs se transforma en un segond Satan^[87], rebèl per desesper.

Lo poèma de Milton presenta lo tèma crestian de la Creacion, que conten en partida, en mai del mita fondator d'Icar, l'òme-ausèl desfach per l'òrdre fisic de l'univèrs^[88], la legenda prometèa du Titan victima de la colèra de Zèus, que los agrada als Romantics, subretot P. B. Shelley qui celèbra lo Prometèu desliurat^{[N 9]}, e remembrant tanben lo mite de Faust^[89] que la sed de la coneissença mena al blasfèma. En efièch, las referéncias moralas abondan per acompanhar lo procés de la fabricacion d'un èsser artificial, montat a partir de carns mòrtas exumadas de carnièrs, que s'umaniza fins desrevelhar la simpatiá e ven capable de contar lo desastre de son encontra amb lo mond ont foguèt largat.

Pasmens, l'esquèma crestian passa lo tèma de la creacion e, puslèu que de distribuir de ròtles plan definits, Mary Shelley fa d'un cèrt biais qu'aquestes dos personatges màger, Victor e sa creatura, se comparen o son de las menas dels personatges del Paradís perdut. Frankenstein se declara un novèl ángel descasut a l'encòp Adam e Ánge descasut, òme e Satan: « the apple was already easten and the angel's arm bared to drive me from all hope » (« la poma ja aviá estat chapada e lo braç de l'àngel desnudat pour me caçar de tot esper »)^[90], ou encara « like an archangel who aspired to omnipotence, I am chained in eternal hell » (coma l'arcàngel qu'aspirava a la totpoderosa, soi encadenat dins l'eternal infèrn »)^[91]. James Rieger ne tira la concluson que s'agís aquí d'una morala miltoniana segon que los èssers descasuts son "la lors ensags, la lor depravacion [...] la consciéncia se crea e se destruch"^[92]. Dins Frankenstein, l'infèrn de se torna dins las tèrras articas, mas inversat: aqueste còp, es la presa que ven lo predator e lo predator la presa.

Atal, l'influéncia miltoniana de Frankenstein se resumís a tres compausants: le concèpte faustian de l'embriaguesa mortifèra de la coneissença, la « novèla espècia » se metamorfosant dins un « novèl Satan » e l'interiorizacion de l'Infèrn^[93].

Lo Romantisme

Lo mostre conta son istòria e, subretot aquesta de de son despèrt a la consciéncia sociala fins a son encontra amb son creator dins los Alps. Per el afloran atal las fonts filosoficas et tota la dimension intellectuala pròpras a son istòria d'espant. De mena que, aquesta creatura, d'en primièr banhada d'innocéncia verge, representa lo quite tipe de « l'òme natural », son raconte recapitulant las diferentas estapas de sa pujada cap a la civilizacion^[94]. Alara, malgrat lo risc narratiu inerent a tota digression didactica, Mary Shelley posa abondosament dins son patrimòni cultural, subretot dins los racontes dels filosòfs del sègle XVIII e tanben dels sieus, son paire e son espos. Atal, se fa, per mostre interpausat, le pòrtavotz d'idèas manlevadas a Locke e Rousseau, puèi a Godwin e P. B. Shelley.

portrait de John Locke — John Locke per Sir Godfrey Kneller (1697).

L'Ensag sus l'entendement uman (Essay concerning Human Understanding) de John Locke (1632-1704)^{[N 10]}, publicat en 1689, foguèt completat en 1693 par Ensag sus l'educacion (Essay on Education). Lo fondament de tota idèa es l'experiéncia, es a dire "l'observacion de las causas exterioras e de las operacions intèrnas de l'esperit", o « sensacion » o « reflexion ».

La sensacion venet de la « qualitat », o « primària » (talha, mobilitat, nombre) o « segondària », atribuida per l'esperit segon la percepcion que n'a. Las idèas se presentant sovent en grop, l'esperit lor presupausa un substrat dich « substéncia » que l'origina demora desconeguda. Lo saber, intuitiu, es a dire dirècte, o « demonstratiu », o per l'intermediairi d'una autra idèa, consistís dins la percepcion de l'acòrdi o del desacòrdi entre las idèas. Atal, l'intuicion percep l'existéncia individuala, la demonstracion, aquesta de Dieu; que que siá, lo saber demora limitat al hic and nunc e ven impoderós a probar la necessitat de la coexisténcia de las idèas percebudas.

couverture de l'Émile de Rousseau — *Emili d De l'educacion*, edicion olandesa.

L'Emili, publicat en 1762 per Jean-Jacques Rousseau se presenta coma un tractat d'educacion dels jovents divisat en quatre libres: « Lo noirigat », « L'edat de la natura », « La pubertat », « L’edat adulta: lo maridatge, la familha, e l’educacion de las femnas »^[95].

fonda sa doctrina educativa sul retorn a la natura: nascut e abalit dins la campanha, noirís a la popa, liberat dels trocèls, l'òme recep una educacion que se fixa coma tòca per la liberacion per l'exemple del còr e de l'intelligéncia. L'instruccion se fa per l'observacion dels fenomèns naturals e de la solidaritat sociala. L'educacion morala, fondada sul respècte e l'estima de se, es confiada a l'estudi de l'istòria ancianan e de la vida dels òmes celèbres del passat, puèi pel viatge. La religion es d'òrdre natural e non revelada, amb una divinitat benvolenta regulant l'univèrs, una alma imortala, la justícia e la vertut innatas. La femna, ela, deu èsser abalida per servir e consolar l'òme, que li deu docilitat e somission.

Los primièrs capítols del raconte del mostre presentan d'elements manlevats a Locke e Rousseau. Dos grandas estapias se destrian: lo despert a la consciéncia cognitiva e la pujada a consciéncia morala. La primièra sse realiza pas a pas, l'accès a sovenir, çò qu'implica una pensada prealabla a l'acquisicion del lengatge, l'aprendissatge de las sensacions e de las percepcions, lutz, plaser, causa e, efièch,Modèl:Etc^[96]; la segonda se raliza d'en primièr negativament fàcia a « la barbaria umana », puèi positivament mercé a la familha De Lacey, provesissent de beutat (musica), de doçor (la filha del lar), permetent la compreneson de las relacions familhalas e tanben de la diferéncia entre las classas de la societat; ven fin finala l'aprendissatge de la lectura (Werther, Plutarc, Milton, Volney) e de l'escritura^[97].

Pasmens, Mary Shelley s'esfòrça de dissociar l'impression qu'a Victor de sa creatura d'aquesta que vol far espelir pel lector: se lo primièr se convenc que lo mostre es l'incarnacion del mal, aparten al segond de comprene qu'aquesta marridesa li es pas innata mas lo resultat del contacte amb la societat, lo mespres, lo rebut provocant sa metamorfòsi en èsser venjaire e murtrièr. Aquí, Mary Shelley demora fidèla als ensenhaments de Locke qu'aviálegit en 1815, de Rousseau, tanben mencionat dins son jornal, e de William Godwin^[98]. Lo plaid per l'obtencion d'una companha remanda al Paradís perdut de Milton: pasmens se Mary Shelley fa pas cap d'allusions a de besonhs sexuals, la realizacion d'aqueste èsser feme pel mèsme creator (genitor d'un biais) implica una possibla relacion incestuosa, çò qu'apond a la violéncia facha a la maire-natura e fa mai greu lo blasfèma^,^{[N 11]}.

La Revolucion francesa e los Romantics

Tan Godwin que Wordsworth èran convencuts que la Revolucion francesa dubrissiá una novèla èra d'esper: levada del despotisme, la sociatat podava alara se renovar per la rason universala, lo novèl òrdre se fondant suls dreches de l'Òme. Mai la prefàcia de las Baladas liricas, redigidas per l'edition de 1798 per Wordsworth prevei l'aveniment d'un òme novèl. L'eròi de Mary Shelley, Frankenstein, agís en conformitat amb aqueste principi, preocupat dempuèi lo començament de crear una version perfiècha de l'èsser uman e, coma Walton, lo primièr narrator, aqueste explorator idealista, se vei en eròis prometèu desfisant lo legislator perdut dins la tradicion e la reaccion. Al subjècte, Mary seguís son espos qui, dins son panflet A Defence of Poetry soslinha lo ròtle primordial de l'art e descriu l'artista coma "lo legislator del mond^[99].

Tematica

Se Frankenstein pòt apareisser coma una òbra literària fabricada amb d'autres escrichs, procés qu'unes criticas nomenan « bibliogenèsi », s'es acompanhat de referéncias crosadas a la literatura de l'epòca e inspirat per la poesia romantica, se fin finala demora escrich al biais gotic, lo resultat, coma las òbras de Victor, diferís plan d'aquestes modèls^[100].

Son tèma màger es aquel de la transgression, a l'encòp prometèa dins l'acte de creacion e estetica per son cult del sublim, mai, de criticas i veson, mas a tort que lo sublim, luènh d'i servir d'ornament, n'es lo ròtle foncional, sonqu'un raconte de viatge amb una intriga (a travelogue with a plot)^[101]. Mai, l'associacion del sublim a la terror lo liga al roman gotic, qu'atenh amb el sa culminacion e capvira dins un al delà literari^[102].

Mite de Prometèu

Mary Shelley d'en primièr insistís sus la renovacion de la vielha legenda de Prometèu, qu'ela l'aviá conegut subretot legissent Ovidi, mai que la quista del saber interdit es centrala a la poesia romantica, subretot per Byron e Shelley^[103]. Max Duperray nota que lo sens del nom "Prometèu" ("aqueste de sosca"), ven sul pic ironic qu'es justament la qualitat que manca a Victor, creator inconscient de las implicacions moralas de son acte e dels besonhs sentits per sa creatura^[104]. Son istòria es aquesta d'una progressiva destruccion, coma se, al biais romantic, corteja la tortura de se: passa la lei naturala en deschifrant lo secret de l'univèrs, e sa creacion, resultat pasmens tecnicament fruchós de sas recercas, anienta sa familha e sos amics, tot l'alienant de sos fraires.

Lo tractament que Mary Shelley li faguèt subir seguís a l'encòp lo mite grèc, lo panaire de fuòc, e d'autres lo mite latin, lo creator d'un òme, çò que lo mena, escrich Jean-Jacques Lecercle, a una certa ambiguïtat dins sa sanccion de las quistas respectivas de Walton e de Victor. "Lo contraste es pas entre aquestas doas figuras, çò escrich, mas a l'interior de caduna d'elas"^[105]. Atal, d'en primièr al vejaire scientific, cadun passa una limita de l'interdit, l'un geograficament s'obstinant a forçar un passatge cap al Nòrd, l'autre d'en primièr moralament fasent afront al tabó de la beluga de vida, puèi socialament al vejaire lo desastre del resultat. Pasmens, la primièra leiçon que sembla tirar Mary Shelley es que se lo paravent de las bonas intencions demora impoderós a amagar lo desir de glòria personala, demora pas mens que lo projècte animant los dos aventurièrs garda sa noblesa, quitament se sa realizacion lo es pas pus^[106].

portrait de Edmund Burke — Edmund Burke.

Inerent a l'idèa prometèa se fa jorn tanben dins lo libre un questionament estetic fondat sus la nocion de sublim, tal coma foguèt expausat per Edmund Burke en 1756^[107]. Segon Burke, sublim e terror son ligats e naisson de l'escur, de la grandor, del vast, breu de l'estabosiment (astonishment)^[108]. Atal, quand Frankenstein comença son funest viatge dins los Alps, descriu sa contemplacion del Mont Blanc dins una lenga extatica remembrant la poesia shelleyeneca^[109]: "lo bruch del riu [...], poténcia pròcha de l'omnipoténcia, [...] beutat singulara [...], qu'intensifiquèron fins al sublim los Alps grandioses" o "la sublimitat e la magnificéncia d'aquestas scenas m'emplís d'extasi fins al sublim"^[110]. "Al contrari dels efièchs scenics sensacionals d'una Sra Radcliffe, escriu Rieger, las immensitats articas de Mary Shelley possedisson una desolacion que los romancièrs gotics se risquèron rarament"^[111].

La nocion de sublim s'installa progressivament dins Frankenstein: d'en primièr associada a une magnificéncia e una doçor eritadas de Rousseau e tanben P. B. Shelley^{[N 12]}^,^[112], se focalisa enseguida sus la grandor e l'inquietud que provòca la tempèsta, alara vertadièr leitmotiv del roman. L'exterior genèra lèu son reson interior: "Al fons de mon èsser, sentiái passar lo buf de l'insurreccion e del revolum", s'exclama lo jove Victor après aver vist lo liuç raiar los grands arbres^[113].

Fin finala, en mai del grandiòse dels pics e dels vabres^{[N 13]}^,^[114], coma l'explica Lecercle, al contrari del classic que privilegia la beutat, per son òrre fisic puèi moral, la creatura que crea Victor acaba per generar d'esperse lo sublim: "I seràn reconeguts, çò escrich, son univèrs abitual: auratges, glacièrs, sornièras. S'i reconeis tanben son caractèr: coleric, mas tanben portat cap a la malenconiá"^[115].

I a aquí, de segur semenat de Romantisme^{[N 14]}, de fórt resons del genre gotic^[116].

Influéncia gotica

Mary Shelley aviá una granda curiositat per l'estranh^{[N 15]}, lo demoniac o lo subrenatural^[117] ; alara, es naturalament que contunhèt la dralha sensacionalista de la literatura dicha « frenetica »^[118]. Donc eritèt d'una panoplia de sornièras, d'auratges, de liuces de luna, totes nimbats d'un meravelhós d'esséncia magica, amb per interprètas "de monjas clausatrada, d'armaduras gigantas, d'espèctres encadenadas, de femnas sens tèstas", brèu, una "maquinariá per far paur, dessenhent una tipigrafia d'esglasi" (fear).

Substitucion de la terror per l'òrre

L'un dels debats de l'epòca portant sus la plaça del mal e del ben dins l'esperit uman, e alara sus la natura d'una estetica de la terror, causís per oposicion l'« orror »^[119], implicant mai lo lector dins las prigondors transgressivas dels eròis. Alara, se fond dins lo novèl vam del gotic qu'illustran ja un dels visitaire de la Villa Diodati, M. G. Lewis, amb Lo Monge, e l'aristocrata Beckford amb Vathek. S'agís ara d'interiorizar l'espant^[120], e alara, Frankenstein "testimònia d'una maturacion del gent gotic"^[121], çò que Muriel Spark descriu coma a l'encòp "una cima e un arrèst de mòrt, los mistèris essent resolguts pel questionament racional"^[122] e, apond Francis Lacassin, lo subrenatural interpreta " de biais materialista"^[123].

Mai, la factura del roman, amb per encastre del raconte un escambi epistolar « de bona lei »^[124], se trapa plan luènh del roman dich esglasiant. Sèm entre gents de bona companhia, Sra Saville legís las letras de son fraire (Walton) dins son salon ric de Londres; los aujòls de Victor son de notables de la vila de Genèva, los De Lacey dels païsans puslèu rafinats, pastats de vertuts domesticas^[125]. Frankenstein, privilegiant lo seriós del racional a las divagacions de l'imaginari, obesit a de reflèxes de conducha inculcats per son educacion. Pas res d'estonant, donc, que sa creatura siá tanben dotada d'una curiositat scientifica pròcha de l'afan cultural e se despèrta per l'intellècte a las beutats del mond. En soma, totes aquestes personatges vivon dins los libres, obratges de viatge coma Walton, de filosofia per Victor, de literatura subretot pel mostre^[126]. Vibrant a las beutats de la natura, atendrits pel « bonaür terrèstre », entosiasmats pel grandiós de las cimas, an fe dins las "vertuts reparatriças de l'òdre natural".

Dins aqueste òrdre borgés, l'excès ven suspècte, la prèissa nociva, la frenesia reprensibla. Atal se vei dessenhar a l'amagat un procés ironic latent qu'an per tòca de minar l'eloquéncia lirica dels personatges, subretot las aviadas de Victor. Lo passatge just un pauc marcat al « grotèsc » (ludicrous) per excès ven coma un castig literari que Mary Shelley infligís a son personatge; per el, lo sòmi ven l'existéncia reala e, alara, après la mòrt d'Elizabeth, es sonque pendent lo sòm que pòt « gostar la jòia » : l'autor sembla avertir lo lector contra l'engana de las aparéncias. Alara, las intrigas del mostre venon una vertadièra leiçon per l'exemple, exemple a contrario de las consequéncias d'un acte deseimat, donc perturbator e transgressiu^[127].

L'ironia fondatritz del tèxte

Aquò es l'argument desvelopat per George Levine dins sa lectura de la tradicion realista de Frankenstein: las convencions del lengatge gotic son utilizadas, mas per fondar melhor l'ironia fondatritz del tèxte: a l'oposat de Melmoth, Frankenstein a pas fach de pacte amb lo Diable^[128]. Son acte ten d'un vam generós (lo quita mostre ne conven), e es possedit pel desir obsessional del sabent que "que s'acarnís a crear coma mai tard s'acarnirà a destruire"^[129].

Atal, aqueste roman conjuga lo realisme amb l'estetica del sublim per aquestes que Max Duperray nomena "fàcia a fàcia amb lo mostre"^[130] qu'aficha sa semantica de l'agach (monstare) e los dangièrs que l'acompanhan: engana de las aparéncias, conviccion kanciana que la beutat es simbòl de ben e la laidor fisica, ipso facto, son invèrs. E l'eloquéncia - aquesta aparéncia dels mots - ven suspècta, a la mesura de la retorica romantica noirissent lo sublim, d'onr, çò conclutz, "l'autre sens de "mostre", monstrum, lo signe, la profesia, la mesa en garda", pas pus veïcul de la realitat mas dintrada en matèria de l'irrepresentable: lo mostre es d'esperse un avís, signe dels dieus, repròchi en viu.

Lo motiu del doble

Frankenstein illustra, segon Masao Miyoshi, la tradicion romantica de la personalitat divisada (the divided self)^[131].

L'ambivaléncia constitutiva

Mèsme pels siues, Mary Shelley demorèt puslèu misteriosa. Lòrd Dillion, per exemple, soslinha la diferéncia existent entre sos escrichs e son biais d'èsser: "A la legir, çò escrich, se la jutjariá entosiasta, pro indiscrèta e quitament extravaganta"; alara que dins sa vida de femna, èra "destibada, calma e fòrça plan femenina^[132]. Simple escart entre l'art e la vida o puslèu, segon Mary Poovey, una "division de se" (self-division)^[133]? Filha de dos celèbres rebèls romantics, esposa un tresen, se vegèt, d"empuèi joventa, encoratjada a "s'inscriure sul registre de glòria", de se probar d'esperela per son imaginacion e sa pluma. Çò fasent, renoncièt pas a se conformar al modèl prevalent de la femna se consacra a sa familha, amagada e non carrierista. D'ont aquesta forma d'ambivaléncia, veire d'ambiguïtat caracterizant son expression. Atal, la prefàcia a Frankenstein de 1818 critica l'imaginacion egoïsta avent donat la vida a une mostruositat òrra, segur, mas atrasenta. En 1831, pasmens, aplica aqueste mèsme jutjament a la siena transgression, tot en apondant que tot artista es victime d'un implacable destin, çò qu'auça de tant l'expression artistica d'una femna e la nautor d'un mite^[134].

Aqueste ambivaléncia constitutiva, se dramatizant en de scènas, confrontacions o quadres, s'encontran tot lo long del tèxte.

Al capítol VII, Victor s'exclama al subjècte del mòstre: "Vesiái, dins aqueste èsser qu'aviái desencadenat al mièg dels òmes, dotat de la volontat e de la poténcia de realizar de projècte òrres, coma l'acte qu'acabava de complir, que lo mièu vampire, lo mièu fantasma liberat de la tomba". Atal, quand lo mostre agís, e el, çò reconeis, qu'es copable: se lo sabent temerari qu'aviá estat es lèu escartat, son ombra lo seguís ont qu'ane, a l'imatge del demòni s'agafant al vièlh marin dins lo poèma de Coleridge^[135]. Pareis aquí una simpatia amagada entre lo creator e sa creatura, mas qu'escarta al plen jorn dins lo langui del mostre a la mòrt del sabent.

Los imatges de naissença, d'eritièr e de mòrt de l'ascendant que semena lo tèxte seguís la dralha regressiva de Victor que, negant la partida escura de son èsser, rebuta son doble monstrós, a contrari de Prospero reconeissent Caliban^[136]^,^{[N 16]}. Segon George Levine, aqueste motiu del Doppelgänger^{[N 17]}, variacion sul tèma de l'alienacion identitari, s'espandís al delà de Frankenstein, per exemple a Elizabeth e Justine que s'accusan de crimes non comeses. Atal "lo trèble se roncèt sus l'autonomia de la personas al benefici del nos edipèu sostendent lo roman^[137].

« Edip o la maire macabra? » (Claire Kahane)

Creant dins la dolor, Victor usurpa lo ròtle de la femna que, absenta de l'esfèra sociala e dels sentiments, "n'es pas mens lo subjècte imaginari que problematiza lo raconte"^[138]. Se sostrai progressivament a l'òrdre diurn que li conven pas, aqueste de son paire, patriarca defensor de la lei, que condamna, incarcèra e executa, per se refugiar dins lo regime nocturn ont las leis de la reproduccion esapan a l'esquèma de las successions. Es una retrirada regressiva, ont domina lo secret desir de conferir la vida e ont regna l'òrdre mairal^[139]. Mai, a Walton, Frankenstein evòca aqueste secret, l'impossible de dire, "aqueste de la naissença dels enfants, çò que'n se pòt pas parlar, que sonque se pòt somiar dins l'isolament d'un univèrs matricial, coma aqueste d'un laboratòri".

Es un sòmi de Frankenstein de sugur plen de sens: alara que son trabalh es complit, i baisa Elizabeth, sa sòrra adoptiva e futura esposa, que, dins l'estrencha, se muda en còrs de la maire mòrta. L'ambicion de possedar lo formidable secret de l'univèrs e de crear la vida serà associada a l'espectacle de la maire perduda? Segon la formulacion de Max Duperray, "l'acte creator [...] pòt se legir coma concomitant de la desapareisson de la maire, gaireben compensatòri". Segon J. M. Hill, l'introspeccion que practica, d'en primièr lucid mas lèu maladiu, torna montar lo mecanisme fatal avent menat del bonaür familhal al drama, de la lutz a la sornièra; e ne ven al maridatge del paire que, en l'esposant, salvèt una orfanèla, esquèma tornant amb Elizabeth^[140]. D'ont una contradiccion flagrant del raconta, orror nascuda d'intencions tocantas, crime perpetrat al nom de grands sentiments, desir autodestrusit dins sa realizacion^[141].

Coma lo remebra Claire Kahane, se le lector masculin vei puslèu l'intriga edipiana e l'aflorament incestuós, "la critica feminista articula lo tèxte sul ròtle de la dança macabra, preséncia espectrala que lo còrs ven sinimime del secret ont se confondan maire e filha dins lo rebat en miralh"^[142]. La terror gotica d'aqueste roman seriá aquela de la procreacion?

L'inscripcion dins l'òrdre del lengatge

Lo mostre aficha de contunh son desir de s'inscriure dins l'òrdre del lengatge, lo sol que dispausa impunidament. Alara, contunha l'ambicion de son creator alter ego, coma totes los narrators del raconte que pòdon "dissecar, analizar, donar de nom"^[143]. Cadun d'eles apartenon a la cadena signifianta a que lo mostre aspira e per realizar son desir, aquerís la « sciéncia divina »^[144] e sos primiers mots designan los ligams familhals. Pasmesn, soslinha Peter Brooks, "son inciacion linguistica [...] li apren sens deca que lo lengatge es del costat de la cultura e non d'aquel de la natura [...], descobèrta vitala, que lo costat de la natura es irremediablament marcat per l'abscéncia, lo mostruós" ^[145].

Atal, lo roman se separa dels atenduts rousseauistas d'una natura edenica^[146]. Puslèu fòrça demoniaca e amorala, es en ela que Frankenstein trapa los ingredients « naturals » de son ambicion « contra natura ». Coma l'escriu Max Duperray, "los objèctes son là, mas es lor mesa en relacion que fa problèma, lor interrelacion e lo sistèma de significacion qu'aquò implica".

La nonresolucion del tèxte

David Collins utiliza dos dels tres òrdres lacanians, l'imaginari e lo simbolic: lo primièr correspond a l'estadi primari del desvelopament, aquel, especular, del miralh, ont lo subjècte se vei illusòriament coma autre; lo segond, ulterior, decriu l'estadi ont accedís al sistèma simbolic organizant la relacion amb altrú, es a dire lo lengatge^[147]. Victor, segon el, se situa entre aqueste òrdre segond qu'incarna la societat patriarcala que n'es eissit - es son costat diurne –, e lo primièr que l'embarra dins la solitud de la nuèch e l'escarta dels estudis sul lengatge, çò qu'explica al capítol II. Causís de s'abissa dins l'esoterisme de las sciéncias magicas, "per ont vòl tornar trobar lo pòl mairal perdut [...] tornant crear la maire per l'artifici de còrs reconstituit"^[148]. Atal, Victor fabricariá lo mostre en reaccion contra l'òrdre simbolic, mas aqueste darrièr refusa sa condamnacion a l'òrdre imaginari: per el, l'exili ven ontologic^[149].

Al subjècte, ni la metafòra del paradís perdut, ni lo subrenatural gotic, ni l'esperit de progrès, nimai lo vam revolucionri pòdon dessenhar la natura del roman. Situat, segon Rosemary Jackson, entre l'estranh e lo familièr, fa del mal, non un absolut, mas un fracàs de las ambicions umanas: futilitat dels sòmis racionalistas, inanitat de la subrenatura romantica; demora a contemplar sonque "lo ièu coma autre, grotèsca metafòra desfacha de gratificacion"^[150]. E, apond Max Duperray, utilizant la formulacion de Rand Miller, "la ficcion inaugurala de l'òme novèl s'abissa dins una entropia, l'indiferenciacion del pòl, la confusion entre l'òme e lo mostre, prefigurant la ficcion terminala, un roman de l'apocalipsi, lo Darrirèr Òme (The Last Man)"^[151]^,^{[N 18]}.

Adaptacions

Lo roman de Mary Shelley foguèt adaptat de biais multiples, al teatre, al ballet, en benda dessenhada, o sota forma de videojòcs. Mas es subretot al cinèma e a la television que l'istòria de Frankenstein es representada, dins de grossas produccions coma dins de serias B.

Teatre e literatura

Lo trionfe de Frankenstein li val d'èsser adaptat al teatre a partir de 1823 per Richard Brinsley Peake, dins la pèça Presumption or the Fate of Frankenstein. En 1927, Peggy Webling signa una novèla version teatrala, simplament titulada Frankenstein. Aquestas pèças, qu'empòrtan de grands succès dins lor temps, contribuiguèron a inspirar los films adaptats mai o mens fidèls al roman. Lo tèxte del libre de Mary Shelley faguèt l'objècte de mai d'una centena d'adaptacions al teatre^[152].

Las adaptacions pel ballet foguèron creadas, coma en 1986 amb Frankenstein, the modern Prometheus per Wayne Eagling a Covent Garden^[153], e en 2007 amb Frankenstein per Guilhermo Botelho al Grand Théâtre de Genève.

En literatura, foguèron escrichs de variacions a l'entorn del mite, coma Jean-Claude Carrière (autor de sièis romans Frankenstein censats èsser la seguida d'aquel de Mary Shelley) o Brian Aldiss, autor en 1973 del roman de sciéncia-ficcion Frankenstein desliurat, que mescla los personatges de Frankenstein o lo Prometèu modèrne amb una istòria de viatge dins lo temps.

Cinèma e television

La primièra adaptacion del roman al cinèma es realizada en 1910 par J. Searle Dawley. Es pasmens amb lo film sortit en 1931, adaptat de la pèça de Peggy Webling^[154] e realizat per James Whale per Universal Pictures amb Boris Karloff dins lo ròtle de la creatura, que lo roman de Mary Shelley dona naissença a una vertadièra vena cinematographica. Le maquilhatge creat per Jack Pierce demora celèbre, e tanben unes aspèctes del film que marcan tant lo public per venir d'estereotipes de l'espant. En 1935, James Whale fa una seguida, La Promesa de Frankenstein (The Bride of Frankenstein), sovent considerat coma un grand classic du genre, superior a son precedent^[155]. Aqueste segond film, tot en s'escartant encara mai del roman que lo precedent, fa tanben omenatge a sa genèsi literària en fasent apareisser, dins un prològ, los esposes Shelley e lord Byron. Boris Karloff encara pren son ròtle en 1939 dins un tresen film, Lo Filh de Frankenstein. Lo mostre (interpretat per d'autres actors, coma Lon Chaney Jr. e Bela Lugosi) apareis dins d'autres produccions de la Universal, fins a que lo vam s'acaba dins los ans 1940

A la fin de la decennia seguenta, l'studio Hammer fa una novèla seria de films, que la vedèta es pas pus lo mostre mas lo doctor Frankenstein, jogat per Peter Cushing e presentat coma un sabent baug. Lo mite de Frankenstein, vengut l'un dels arquetipes del cinèma d'orror, es utilizat dins fòrça films de cinèma e de television. En 1994, Kenneth Branagh raealiza Frankenstein (el meteis jogant Victor Frankenstein e Robert De Niro es lo mostre) qu'aqueste còp adapta directament lo roman de Mary Shelley (son títol original es Mary Shelley's Frankenstein). Se pòt tanben citar la miniseria televizada Frankenstein (2004) o lo film Doctor Frankenstein (2015). Mai de cent films s'inspiran de biais mai o mens dirècte del roman de Mary Shelley (o dels films de James Whale) qu'adaptan l'istòria o simplament utilizan los personatges^[156].

Mas, une confusion se faguèt amb lo temps dins la ment del public entre Victor Frankenstein e lo mostre que creèt. La mespresa, que data de la pèça de Peggy Webling, contunha amb los films de James Whale, e La Promesa de Frankenstein, ont lo mostre e lo sabent an ambedos una "promesa": la creatura, qu'a a l'origina pas de nom, sovent tend a èsser nomenada Frankenstein, e dins una òbras s'utiliza lo nom de Frankenstein quitament se lo personatge de Victor Frankenstein i figura pas.

D'autres adaptacions faguèron encontrar la creatura e d'autres personatges de ficcion, coma Dracula, veire Sherlock Holmes. La tendéncia comença en 1943 ambn Frankenstein encontra lo lop garon. D"entre las varicions a l'entorn de Frankenstein, i a Frankenstein vs. Baragon (que mèscla lo mite de Frankenstein amb lo genre dels mostres gigants japoneses) realizat en 1965 per Ishirō Honda, Dracula, prisonièr de Frankenstein (Drácula contra Frankenstein) e Las Experiéncias eroticas de Frankenstein (La Maldición de Frankenstein) ambedos realizats per Jesús Franco en 1972, La Resurreccion de Frankenstein (adaptacion de Frankenstein desliurat) de Roger Corman en 1990, Van Helsing de Stephen Sommers en 2004, etc.

De films comics o parodics an tanben per subjècte Frankenstein (e/o sa creatura) coma Abbott e Costello encontran Frankenstein (Abbott & Costello Meet Frankenstein) de Charles Barton en 1948 o Frankenstein Junior (Young Frankenstein) de Mel Brooks en 1974.

I a tanben Gotic (Gothic) de Ken Russell, sorti en 1986, e Un estiu trevat (Haunted summer) de Ivan Passer, sortit en 1988, dos films que s'inspiran non pas del roman mas de sa genèsi, contan la demorança dels Shelley e de los amics sus las broas del lac Leman.

Benda dessenhada

D'autors de benda dessenha tanben utilizèron las istòrias e los personatges de Frankenstein, que sián europèus, asiatics o americans. Tanben utilizan los grands tèmas dins un atota novèla istòria. L'Italian Guido Crepax signa en 2002 un Frankenstein qu'adapta dirèctament lo roman de Mary Shelley^[157].

Annèxas

Bibliografia

ligam=|alt=Document utilisé pour la rédaction de l’article|30x30px Modèl:Plume Textes utilisés pour rédiger l'article.

Tèxte

{{{títol}}}. , introduction et notes de Dr Siv Jansson, Université de Greenwich
{{{títol}}}. .ligam=|alt=Document utilisé pour la rédaction de l’article|30x30px Modèl:Plume

Obratges generals

{{{títol}}}. , réédition Londres, Williams and Norgate, 1951.
{{{títol}}}. .Modèl:Plume
{{{títol}}}. .
{{{títol}}}. .
{{{títol}}}. .
(fr) {{{títol}}}.
{{{títol}}}. .
{{{títol}}}. .
{{{títol}}}.
{{{títol}}}. .
{{{títol}}}. .
{{{títol}}}. Modèl:Plume
{{{títol}}}. .
(fr) {{{títol}}}. , p. 83-102.Modèl:Plume
{{{títol}}}. , Modèl:Lire en ligne.
{{{títol}}}. , chapitre 11 sur Frankenstein.
{{{títol}}}. , Modèl:Lire en ligne.
(fr) {{{títol}}}. ISBN 2-87686-028-7. .

Obratges e articles especifics

(fr) {{{títol}}}. , p. 10-13.
Rieger, « Dr. Polidori and the Genesis of Frankenstein », Studies in English Literature 1500-1900, Houston, Rice University MS-46, n^o 3,‎ ivèrn 1963, p. 461-472. Modèl:Plume
(en) Pollin, « Philosophical and Literary Sources of Frankenstein », Comparative Literature, vol. 17, n^o 2,‎ prima 1965, p. 97-108.
(en) Hume, « Gothic versus Romantic », PMLA, Los Angeles, Modern Language Association, vol. 84, n^o 2,‎ mars 1969, p. 282-290
(fr) trad. dans Romantisme noir, Paris, L'Herne, p. 37-51.
(en) Cude, « Mary Shelley's Modern Prometheus », The Dalhousie Review, Dalhousie, Dalhousie University,‎ 1969, p. 212-225.
{{{títol}}}. .
Dunn, « Narrative Distance in Frankenstein », Studies in the Novel, n^o 6,‎ 1974, p. 408-417. Modèl:Plume
Rubenstein, « "My Accurs'd Origin" », Studies in Romanticism, n^o 15,‎ prima 1976, p. 165-94. Modèl:Plume
(fr) {{{títol}}}. ISBN 2-208-03031-1. .
(fr) {{{títol}}}. , p. 244-252.
{{{títol}}}. .
{{{títol}}}. .
{{{títol}}}. .
{{{títol}}}. ISBN 0226675289. Modèl:Plume
{{{títol}}}. , p. 1-63.
(fr) {{{títol}}}. ISBN 2-13-041872-4.
Miller, « The Being and Becoming of Frankenstein », SubStance, University of Wisconsin Press, vol. 18, n^o 60 (vol. 18, Modèl:N.) « Writing the Real »,‎ 1989, p. 60-74. Modèl:Plume
{{{títol}}}. .
(fr) {{{títol}}}. , p. 29-51.Modèl:Plume
{{{títol}}}. .
Levine, « Frankenstein and the Tradition of Realism », Novel, n^o 7,‎ davalada 1973, p. 14-30. Modèl:Plume
(fr) {{{títol}}}. , collection : Littérature comparée, p. 3-16.
(fr) {{{títol}}}. .
(fr) (en) {{{títol}}}. Modèl:Plume
(fr) (en) {{{títol}}}. Modèl:Plume
{{{títol}}}. ISBN 0192838652. .
{{{títol}}}. ISBN 2-13-053550-X. .
{{{títol}}}. ISBN 978-2-84734-812-5. .
{{{títol}}}. .
{{{títol}}}. ISBN 0-521-25831-6. .
{{{títol}}}. ISBN 978-2-8124-4605-4. , Modèl:Lire en ligne, Modèl:Lire en ligne.

Ligams extèrnes

|----- | valign="middle" colspan="2" class="" style="padding: 0 0.5em; text-align: center; vertical-align: middle; font-size: 1em; line-height: 1em; height: 25px; font-weight: bold; background-color: #E0DBB6; color: #000000;" | Identificants

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Frankenstein o lo Prometèu modèrne.

www.frankensteinfilms.com - Frankenstein : films et roman et jeux (en anglais)
Lire en anglais Frankenstein, or the Modern Prometheus sur wikisource (en)
Lire en français Frankenstein, éditions Diogène Ebooks libres et gratuits (fr)
De l'âge d'or à Prométhée : le choix mythique entre le bonheur naturel et le progrès technique
(fr) Frankenstein ou le Prométhée moderne, version audio

Nòtas

Referéncias

↑ .
↑ Margaret Drablle, The Oxford Comanion to English Literature, Londres, Guild Publishing London, 1985, p. 323.
↑ .
↑ .
↑ .
↑ Max Duperray 1994, p. 1.
↑ Lecercle 1994, p. 15, Modèl:Lire en ligne
↑ Mad Science: Giovanni Aldini, Corpse Reanimator, The Huffington Post, 16 mai 2012
↑ {{{títol}}}. .
↑ Douthwaite e Daniel Richter, « The Frankenstein of the French Revolution: Nogaret’s Automaton Tale of 1790 », European Romantic Review, vol. 20, n^o 3,‎ 2009, p. 381–411 (DOI 10.1080/10509580902986369).
↑ {{{títol}}}.
↑ Max Duperray 1994, p. 2.
↑ Neil Cornwell 1990, p. 72.
↑ Max Duperray 1994, p. 3.
↑ Thomas Medwin, Conversations of Lord Byron, Londres, Henry Colburn, 1824.
↑ .
↑ Max Duperray 1994, p. 4.
↑ Margaret Drabble 1985, p. 894.
↑ Modèl:Référence incomplète.
↑ {{{títol}}}. ISBN 0801859751. LCCN 98016237.
↑ (en)D. L. Macdonald and Kathleen Scherf, « A Note on the Text », ''Frankenstein'', Modèl:2nd-en ed., Peterborough: Broadview Press, 1999
↑ {{{títol}}}. ISBN 9780813532004.
↑ Max Duperray 1994, p. 5.
↑ .
↑ James Rieger 1963, p. XVIII.
↑ Chris Baldick, Frankenstein's Shadow: Myth, Monstrosity, and Nineteenth-Century Writings, Oxford, Clarendon Press, 1987, p. 61.
↑ Max Duperray 1994, p. 6.
↑ Edmund Burke, A Philosophical Enquiry into the Origin of Our Ideas of the Sublime and Beautiful, 1757 (première traduction française par l'abbé Des François, en 1765, sous le titre Recherche philosophique sur l'origine de nos idées du sublime et du beau).
↑ Samuel Taylor Coleridge, « Compte rendu de Le Moine de Matthew Gregory Lewis », Critical Review, Modèl:2nd-en Series, 19 février 1797, p. 194-200.
↑
↑ Quarterly Review, 18 janvier 1814.
↑ Sir Walter Scott, compte rendu de Frankenstein, Blackwood's Edinburgh Magazine, p. 379.
↑ .
↑ British Critic, 1818, p. 408.
↑ The Literary Panorama and National Register, 1818, p. 414.
↑
↑ .
↑ {{{títol}}}. ISBN 978-0896961005. .
↑ Francis Lacassin 1991, p. 34.
↑ 1979, p. 18.
↑ Max Duperray 1994, p. 22.
↑ Mary Shelley 1992, p. 8
↑ Max Duperray 1994, p. 23.
↑ Max Duperray 1994, p. 23-24.
↑ Max Duperray 1994, p. 24.
↑ Muriel Spark 1951, p. 161.
↑ .
↑ Jean-Jacques Lecercle 1988, p. 83-84.
↑ Max Duperray 1994, p. 55-56.
↑ Mary Poovey 1985, p. 131.
↑ Max Duperray 1994, p. 49.
↑ Frankenstein ou le Prométhée moderne, trad. et introduction de Germain d'Hangest 1922, p. non paginé, Lettre IV du 13 août 17.
↑ Max Duperray 1994, p. 50.
↑ Max Duperray 1994, p. 56.
↑ M. A. Favret, « The Letters of Frankenstein », Genre, 20, Modèl:Numéro, 1987, p. 12.
↑ Max Duperray 1994, p. 58.
↑ Marc Rubinstein, « My Accursed Origin: the Search for the Mother in Frankenstein, Studies in Romanticism, 15, 1976, p. 97-115.
↑ Dunn 1974, p. 414.
↑ Max Duperray 1994, p. 59.
↑ Rand Miller 1989, p. 60-73.
↑ Max Duperray 1994, p. 53.
↑ .
↑ Muriel Spark 1951, p. 162-163.
↑ Max Duperray 1994, p. 54.
↑ Rand Miller 1989, p. 24.
↑ Max Duperray 1994, p. 7.
↑ Cathy Bernheim 1988, p. 36.
↑ Monette Vacquin 1989, p. 151.
↑ Max Duperray 1994, p. 9.
↑ Cathy Bernheim 1988, p. 48.
↑ Max Duperray 1994, p. 11.
↑ Monette Vacquin 1989, p. 81.
↑ Jean-Jacques Lecercle 1988, p. 23.
↑ Mary Poovey 1985, p. 115-116.
↑ Max Duperray 1994, p. 12.
↑ Max Duperray 1994, p. 13.
↑ Johanna M. Smith, Frankenstein, a Case Study in Contemporary Criticism, Boston, Bedford Books of St. Martin's Press, 1992.
↑ Max Duperray 1994, p. 17.
↑ Jean de Palacio 1969, p. 107.
↑ Max Duperray 1994, p. 18.
↑ Jean-Jacques Lecercle 1988, p. 24.
↑ Muriel Spark 1951, p. 166.
↑ Max Duperray 1994, p. 19.
↑ Percy Bysshe Shelley, Préface de Frankenstein, 1818.
↑ John Milton, Paradise Lost, Livre X, vers 743–745.
↑ Max Duperray 1994, p. 20.
↑ Robert Ferrieux 1994, p. 44.
↑ Geneviève Férone, Jean-Didier Vincent, Bienvenue en Transhumanie : Sur l'homme de demain, Paris, Grasset, 2011, 304 pages, Modèl:2e, chapitre 1.
↑ Essaka Joshua, Mary Shelley: Frankenstein, Humanities-Ebooks, 2008, 77 p.
↑ Mary Shelley, Frankenstein, chapitre XXII.
↑ Mary Shelley, Frankenstein, chapitre XXIV.
↑ James Rieger 1963, p. XXXIII
↑ Max Duperray 1994, p. 21.
↑ Robert Ferrieux 1994, p. 43.
↑ .
↑ Robert Ferrieux 1994, p. 44-45.
↑ Robert Ferrieux 1994, p. 46.
↑ Robert Ferrieux 1994, p. 47.
↑ .
↑ Max Duperray 1994, p. 29.
↑ Stephen Boyd, Frankenstein: Study Notes (York Notes), Londres, Longman, 1985, 72 pages, [ (ISBN 0582792630)/13: 978-0582792630].
↑ Robert Ferrieux 1994, p. 31.
↑ Max Duperray 1994, p. 30.
↑ Max Duperray 1994, p. 31.
↑ Jean-Jacques Lecercle 1988, p. 41.
↑ Max Duperray 1994, p. 32.
↑ Edmund Burke, Recherche philosophique sur l'origine de nos idées du sublime et du beau, traduction française par l'abbé Des François, 1765.
↑ Max Duperray 1994, p. 34.
↑ Percy Bysshe Shelley, Mont Blanc: Lines Written in the Vale of Chamouni, 1816, vers 52-54 : Modèl:Citation étrangère.
↑ Mary Shelley, Frankenstein, chapitre X.
↑ James Rieger 1963, p. XXVI.
↑ Rousseau, Julie ou la Nouvelle Héloïse, Lettre XXIII.
↑ Max Duperray 1994, p. 36.
↑ Frankenstein ou le Prométhée moderne, trad. et introduction de Germain d'Hangest 1922, p. non paginé.
↑ Jean-Jacques Lecercle 1988, p. 45-46.
↑ Jean-Jacques Lecercle 1988, p. 46.
↑ Max Duperray 1994, p. 1 et 38.
↑ Max Duperray 1994, p. 39.
↑ Robert Ferrieux 1994, p. 32.
↑ Robert Ferrieux 1994, p. 34.
↑ Max Duperray 1994, p. 40.
↑ Muriel Spark 1951, p. 154.
↑ Francis Lacassin 1991, p. 41.
↑ Max Duperray 1994, p. 42
↑ Robert Ferrieux 1994, p. 36.
↑ Max Duperray 1994, p. 43.
↑ Robert Ferrieux 1994, p. 37.
↑ George Levine 1973, p. 17.
↑ Max Duperray 1994, p. 45.
↑ Max Duperray 1994, p. 46.
↑ Masao Miyoshi, The Divided Self, New York, New York University Press, 1969, p. XIV.
↑ Cité par Robert Ferrieux 1994, p. 42.
↑ {{{títol}}}. , p. 332-347.
↑ .
↑ Max Duperray 1994, p. 62.
↑ Max Duperray 1994, p. 63.
↑ George Levine 1973, p. 21.
↑ Max Duperray 1994, p. 65.
↑ Max Duperray 1994, p. 67
↑ J. M. Hill, « Frankenstein and the Physiognomy of Desire », American Imago, N° 5, 32, 1975, p. 344.
↑ Max Duperray 1994, p. 70.
↑ Claire Kahane, « Gothic Mirrors and Feminine Identity », Centennial Review 24, N°. 1, hiver 1980, p. 45-46.
↑ Frankenstein ou le Prométhée moderne, trad. et introduction de Germain d'Hangest 1922, p. non paginé., chapitre II
↑ Frankenstein ou le Prométhée moderne, trad. et introduction de Germain d'Hangest 1922, p. non paginé., chapitre IIi
↑ Peter Brooks, « Godlike Science, Unallowed Arts: Language and Monstrosity in Frankenstein », New Literary History, N° 9, 1978, p. 594.
↑ Max Duperray 1994, p. 73.
↑ David Collins in Johanna Smith, Frankenstein: A Case Study in Contemporary Criticism, Boston, Bedford Books of St Martin's Press, 1992.
↑ Max Duperray 1994, p. 75.
↑ Max Duperray 1994, p. 76.
↑ Rosemary Jackson, « Fantasy, the Literature of Subversion », New Accents, Londres et New York, Methuen, 1981, chapitre IV : « Gothic Tales and Novels ».
↑ Max Duperray 1994, p. 78.
↑ {{{títol}}}.
↑ {{{títol}}}. ISBN 9780720121179.
↑ The metamorphosis of Shelley’s Frankenstein, The Telegraphe, 24 février 2011
↑ (en)
↑ Esther Schor (sous la direction de), The Cambridge Companion to Mary Shelley, Princeton University, 2003, page 81
↑ Le Comte Dracula et Frankenstein servis par l’élégance fantastique de Guido Crepax, Actua BD, 3 juin 2014

Error de citacion : La balisa <ref> existís per un grop nomenat « N », mas cap de balisa <references group="N"/> correspondenta pas trobada

[1] .

[2] Margaret Drablle, The Oxford Comanion to English Literature, Londres, Guild Publishing London, 1985, p. 323.

[Cliffs-3] .

[Gradesaver-4] .

[6] .

[Max_Duperray-1-7] Max Duperray 1994, p. 1.

[8] Lecercle 1994, p. 15, Modèl:Lire en ligne

[9] Mad Science: Giovanni Aldini, Corpse Reanimator, The Huffington Post, 16 mai 2012

[10] {{{títol}}}. .

[11] Douthwaite e Daniel Richter, « The Frankenstein of the French Revolution: Nogaret’s Automaton Tale of 1790 », European Romantic Review, vol. 20, n^o 3,‎ 2009, p. 381–411 (DOI 10.1080/10509580902986369).

[12] {{{títol}}}.

[Max_Duperray-2-13] Max Duperray 1994, p. 2.

[14] Neil Cornwell 1990, p. 72.

[Max_Duperray-3-15] Max Duperray 1994, p. 3.

[17] Thomas Medwin, Conversations of Lord Byron, Londres, Henry Colburn, 1824.

[18] .

[19] Max Duperray 1994, p. 4.

[Drabble-894-20] Margaret Drabble 1985, p. 894.

[21] Modèl:Référence incomplète.

[22] {{{títol}}}. ISBN 0801859751. LCCN 98016237.

[23] (en)D. L. Macdonald and Kathleen Scherf, « A Note on the Text », ''Frankenstein'', Modèl:2nd-en ed., Peterborough: Broadview Press, 1999

[24] {{{títol}}}. ISBN 9780813532004.

[Max_Duperray-5-25] Max Duperray 1994, p. 5.

[26] .

[27] James Rieger 1963, p. XVIII.

[28] Chris Baldick, Frankenstein's Shadow: Myth, Monstrosity, and Nineteenth-Century Writings, Oxford, Clarendon Press, 1987, p. 61.

[29] Max Duperray 1994, p. 6.

[30] Edmund Burke, A Philosophical Enquiry into the Origin of Our Ideas of the Sublime and Beautiful, 1757 (première traduction française par l'abbé Des François, en 1765, sous le titre Recherche philosophique sur l'origine de nos idées du sublime et du beau).

[31] Samuel Taylor Coleridge, « Compte rendu de Le Moine de Matthew Gregory Lewis », Critical Review, Modèl:2nd-en Series, 19 février 1797, p. 194-200.

[32] ↑

[33] Quarterly Review, 18 janvier 1814.

[34] Sir Walter Scott, compte rendu de Frankenstein, Blackwood's Edinburgh Magazine, p. 379.

[35] .

[36] British Critic, 1818, p. 408.

[37] The Literary Panorama and National Register, 1818, p. 414.

[38] ↑

[39] .

[40] {{{títol}}}. ISBN 978-0896961005. .

[F._Lacassin-34-41] Francis Lacassin 1991, p. 34.

[Frankenstein_trad_hangest-42] 1979, p. 18.

[Max_Duperray-22-43] Max Duperray 1994, p. 22.

[44] Mary Shelley 1992, p. 8

[Max_Duperray-23-45] Max Duperray 1994, p. 23.

[MD_23-24-46] Max Duperray 1994, p. 23-24.

[Max_Duperray-24-47] Max Duperray 1994, p. 24.

[48] Muriel Spark 1951, p. 161.

[Gregory_Schneider-49] .

[Jean-Jacques_Lecercle-83-84-50] Jean-Jacques Lecercle 1988, p. 83-84.

[Max_Duperray-55-56-51] Max Duperray 1994, p. 55-56.

[MP-131-53] Mary Poovey 1985, p. 131.

[54] Max Duperray 1994, p. 49.

[55] Frankenstein ou le Prométhée moderne, trad. et introduction de Germain d'Hangest 1922, p. non paginé, Lettre IV du 13 août 17.

[56] Max Duperray 1994, p. 50.

[57] Max Duperray 1994, p. 56.

[59] M. A. Favret, « The Letters of Frankenstein », Genre, 20, Modèl:Numéro, 1987, p. 12.

[60] Max Duperray 1994, p. 58.

[61] Marc Rubinstein, « My Accursed Origin: the Search for the Mother in Frankenstein, Studies in Romanticism, 15, 1976, p. 97-115.

[62] Dunn 1974, p. 414.

[63] Max Duperray 1994, p. 59.

[Rand_Miller-60-73-64] Rand Miller 1989, p. 60-73.

[Max_Duperray-53-65] Max Duperray 1994, p. 53.

[66] .

[67] Muriel Spark 1951, p. 162-163.

[68] Max Duperray 1994, p. 54.

[Rand_Miller-69] Rand Miller 1989, p. 24.

[Max_Duperray-7-70] Max Duperray 1994, p. 7.

[71] Cathy Bernheim 1988, p. 36.

[72] Monette Vacquin 1989, p. 151.

[Max_Duperray-9-73] Max Duperray 1994, p. 9.

[75] Cathy Bernheim 1988, p. 48.

[Max_Duperray-11-76] Max Duperray 1994, p. 11.

[77] Monette Vacquin 1989, p. 81.

[78] Jean-Jacques Lecercle 1988, p. 23.

[Mary_Poovey-115-116-79] Mary Poovey 1985, p. 115-116.

[81] Max Duperray 1994, p. 12.

[82] Max Duperray 1994, p. 13.

[83] Johanna M. Smith, Frankenstein, a Case Study in Contemporary Criticism, Boston, Bedford Books of St. Martin's Press, 1992.

[Max_Duperray-17-84] Max Duperray 1994, p. 17.

[86] Jean de Palacio 1969, p. 107.

[Max_Duperray-18-87] Max Duperray 1994, p. 18.

[Lecercle-24-88] Jean-Jacques Lecercle 1988, p. 24.

[89] Muriel Spark 1951, p. 166.

[Max_Duperray-19-90] Max Duperray 1994, p. 19.

[91] Percy Bysshe Shelley, Préface de Frankenstein, 1818.

[92] John Milton, Paradise Lost, Livre X, vers 743–745.

[Max_Duperray-20-94] Max Duperray 1994, p. 20.

[95] Robert Ferrieux 1994, p. 44.

[96] Geneviève Férone, Jean-Didier Vincent, Bienvenue en Transhumanie : Sur l'homme de demain, Paris, Grasset, 2011, 304 pages, Modèl:2e, chapitre 1.

[Essaka-98] Essaka Joshua, Mary Shelley: Frankenstein, Humanities-Ebooks, 2008, 77 p.

[99] Mary Shelley, Frankenstein, chapitre XXII.

[100] Mary Shelley, Frankenstein, chapitre XXIV.

[101] James Rieger 1963, p. XXXIII

[Max_Duperray-21-102] Max Duperray 1994, p. 21.

[Robert_Ferrieux-43-103] Robert Ferrieux 1994, p. 43.

[105] .

[106] Robert Ferrieux 1994, p. 44-45.

[107] Robert Ferrieux 1994, p. 46.

[Robert_Ferrieux-47-108] Robert Ferrieux 1994, p. 47.

[110] .

[111] Max Duperray 1994, p. 29.

[112] Stephen Boyd, Frankenstein: Study Notes (York Notes), Londres, Longman, 1985, 72 pages, [ (ISBN 0582792630)/13: 978-0582792630].

[113] Robert Ferrieux 1994, p. 31.

[114] Max Duperray 1994, p. 30.

[Max_Duperray-31-115] Max Duperray 1994, p. 31.

[116] Jean-Jacques Lecercle 1988, p. 41.

[Max_Duperay-32-117] Max Duperray 1994, p. 32.

[118] Edmund Burke, Recherche philosophique sur l'origine de nos idées du sublime et du beau, traduction française par l'abbé Des François, 1765.

[119] Max Duperray 1994, p. 34.

[120] Percy Bysshe Shelley, Mont Blanc: Lines Written in the Vale of Chamouni, 1816, vers 52-54 : Modèl:Citation étrangère.

[121] Mary Shelley, Frankenstein, chapitre X.

[122] James Rieger 1963, p. XXVI.

[124] Rousseau, Julie ou la Nouvelle Héloïse, Lettre XXIII.

[Max_Duperray-36-125] Max Duperray 1994, p. 36.

[127] Frankenstein ou le Prométhée moderne, trad. et introduction de Germain d'Hangest 1922, p. non paginé.

[128] Jean-Jacques Lecercle 1988, p. 45-46.

[130] Jean-Jacques Lecercle 1988, p. 46.

[132] Max Duperray 1994, p. 1 et 38.

[Max_Duperray-39-133] Max Duperray 1994, p. 39.

[134] Robert Ferrieux 1994, p. 32.

[135] Robert Ferrieux 1994, p. 34.

[Max_Duperray-40-136] Max Duperray 1994, p. 40.

[137] Muriel Spark 1951, p. 154.

[F._Lacassin-41-138] Francis Lacassin 1991, p. 41.

[Max_Duperray-42-139] Max Duperray 1994, p. 42

[Robert_Ferrieux-36-140] Robert Ferrieux 1994, p. 36.

[Max_Duperay-43-141] Max Duperray 1994, p. 43.

[142] Robert Ferrieux 1994, p. 37.

[143] George Levine 1973, p. 17.

[144] Max Duperray 1994, p. 45.

[Max_Duperray-46-145] Max Duperray 1994, p. 46.

[146] Masao Miyoshi, The Divided Self, New York, New York University Press, 1969, p. XIV.

[147] Cité par Robert Ferrieux 1994, p. 42.

[148] {{{títol}}}. , p. 332-347.

[149] .

[150] Max Duperray 1994, p. 62.

[151] Max Duperray 1994, p. 63.

[154] George Levine 1973, p. 21.

[155] Max Duperray 1994, p. 65.

[Max_Duperray-67-156] Max Duperray 1994, p. 67

[157] J. M. Hill, « Frankenstein and the Physiognomy of Desire », American Imago, N° 5, 32, 1975, p. 344.

[Max_Duperray-70-158] Max Duperray 1994, p. 70.

[159] Claire Kahane, « Gothic Mirrors and Feminine Identity », Centennial Review 24, N°. 1, hiver 1980, p. 45-46.

[160] Frankenstein ou le Prométhée moderne, trad. et introduction de Germain d'Hangest 1922, p. non paginé., chapitre II

[161] Frankenstein ou le Prométhée moderne, trad. et introduction de Germain d'Hangest 1922, p. non paginé., chapitre IIi

[162] Peter Brooks, « Godlike Science, Unallowed Arts: Language and Monstrosity in Frankenstein », New Literary History, N° 9, 1978, p. 594.

[Max_Duperay-73-163] Max Duperray 1994, p. 73.

[164] David Collins in Johanna Smith, Frankenstein: A Case Study in Contemporary Criticism, Boston, Bedford Books of St Martin's Press, 1992.

[Max_Duprray-75-165] Max Duperray 1994, p. 75.

[166] Max Duperray 1994, p. 76.

[167] Rosemary Jackson, « Fantasy, the Literature of Subversion », New Accents, Londres et New York, Methuen, 1981, chapitre IV : « Gothic Tales and Novels ».

[168] Max Duperray 1994, p. 78.

[170] {{{títol}}}.

[171] {{{títol}}}. ISBN 9780720121179.

[172] The metamorphosis of Shelley’s Frankenstein, The Telegraphe, 24 février 2011

[173] (en)

[174] Esther Schor (sous la direction de), The Cambridge Companion to Mary Shelley, Princeton University, 2003, page 81

[175] Le Comte Dracula et Frankenstein servis par l’élégance fantastique de Guido Crepax, Actua BD, 3 juin 2014

[1]

[2]

[3]

[4]

[N 1]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[N 2]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[N 3]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[N 4]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[N 5]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[N 6]

[75]

[76]

[77]

[78]

[N 7]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[N 8]

[86]

[87]

[88]

[N 9]

[89]

[90]

[91]