Mitologia romana

La mitologia romana es l'ensems de las legendas e dels mites de la Roma antica.

D'origina indoeuropèa, la mitologia romana empruntèt amb los sègles de concepcions religiosas e culturalas dels païses que foguèron pauc a pauc integrats dins lo mond de Roman: Grècia, Egipte, Siria, eca.
Los Romans prenguèron e adaptèron aquelas mitologias per crear un ensems sincretic que se realiza dins la religion romana.

Mitologie grecromana

La majoritat de las divinitats del panteon roman prenguèron l'influéncia de la Grècia antica e de las divinitats localas (o « indigètas »), levat qualques excepcions, son sovent assimiladas a lors omològs grècs.

Roma avent mai sovent assimilat la cultura ellenistica, es a vegada malaisit de destriar las cresenças dels primièrs Romans. Pasmens, los dieus de Roma an de noms originals diferents de lors omològs grècs. Pasmens, l'estudi meninosa dels noms romans d'aqueles dieus e dels cultes associats permet a vegadas de tornar a la natura primièra d'aquelas ancianas divinitats, que la quita origina èra italica.

Mitologia especificament romana

Se se considèra a tòrt la mitologia romana coma negligibla al respècte de la mitologia grèga, es perque los mites romans pòrtan subretot sus l'istòria de Roma, alara que los mites grècs son axats suls dieus e los eròis. Mas malgrat l'abséncia de cosmogonia o de teogonia d'origina romana, la mitologia romana existís vertadièrament, per exemple mejans un nombre important de recits de fondacions de ciutats^[1]. De cercaires coma que Georges Dumézil e T. P. Wiseman insistisson tanben^[2] sul fach que las nocions de mite e d'Istòria son pas exclusivas l'una de l'autra dins la Roma antica, e es donc possible de parlar de mitologia romana, quitament se foguèt bastida en granda partida sus de recits concebuts coma istorics.

«Roma aguèt la seuna mitologia, e aquela mitologia nos es servada. Solament es que jamai foguèt fantasmagorica ni cosmica: foguèt nacionala e istorica.
Alara que Grècia e Índia devolopavan en imatges grandassas çò que cresián aver estat la genèsi e los temps del mond, los caós e las creacions, l'òbra e las aventuras dels dieus organizaires del "Tot", Roma pretendèt simplament contar, amb la simplicitat de compte rendut, los seus començaments e los seus periòdes, sa fondacion e los seus progreses, l'òbra e las aventuras dels reis que, çò cresiá, l'avián de contunh formada.»

«Mas aqueles recits, datats e situats dins una perspectiva pròche, n'èra pas mens en granda partida fictius e eritats del temps ont Roma existissiá pas encara, e ne jogavan pas mens lo mèsme ròtle que, pels Grècs e los Indians, los recits prodigioses: justificavan, autentificavan los rituals, las leis, las mòrs e totas las composantas de la societat romana, del caractèr e de l'ideal romans; distrasián tanben los filhs de la loba (e cal pas pas negligir aquel servici dels mites), tot en los confirmant dins lor estima d'eles mèsme e dins una bèla fisança dins lors destins.»

«Praticament, es dins los dos primièrs libres de Tit Livi que cal cercar l'equivalent de las teogonias e de las cosmogonias d'autres pòbles indoeuropèus. Atal legidas, totas aquelas legendas reialas recebon un demai d'interés.» — Georges Dumézil, Oraci e los Curiacis

Divinitats romanas

Las divinitats dels primièrs Romans (numina) desapareguèron lèu a causa de lor caractèr abstrach que s'opausa a l'antropomorfisme grèc. Malgrat l'influéncia ellenistica, de divinitats localas demorèron presentas, coma dins lo culte de Janus, de Saturn, de Quirin e lo culte privat de Vesta o dels dieus Lars.

Janus e Saturn

Janus es una de las solas divinitats dels primièrs Romans que demorèt. Prigondament ligat al mite de l'edat d'aur, Janus seriá lo rei latin avent aculhit Saturn alara que reinava sus tèrra. Après la modificacion del panteon roman, Janus gardèt una plaça mendre, aquela del dieu de las oberturas e de las pòrtas e de protector de Roma en temps de guèrra. Saturn, mai tard assimilat a Cronos, es tanben onorat pendent las Saturnalas.

Quirin

Dieu arcaïc, Quirin es d'en primièr lo protector dels ciutadans romans (los Quirits) e, associat a Jupitèr e Mart, fa partit de la triada primitiva de la mitologia romana. Será mai tard assimilat a Romul divinizat.

Faun

Protector dels tropèls contra los lops (d'ont son autre nom Lupercus), es onorat pendent las Lupercalas fins a 496. Enseguida es evocat los faunes, pluralitat que fa resson als satirs grècs e Faun es assimilat a Pan.

Culte del fogal

Gaireben totas la divinitats dels primièrs Romans ligadas al fogal demoran dins lo culte roman : los Romans onoran los Lars e los Penats, e tanben los aujòls mòrts (manes). Segon la legenda, los Penats originals vendián de Tròia. Es Enèu que, fugissent amb son paire Anquises sus l'espatla e son filh Iul per la man, las auriá portat. A Tròia, aurián agut, lo meteis ròtle qu'aquel que lor èra desvolut a Roma. Lo culte public de Vesta, mai tard assimilat a Estia, es tanben eritièr de las cresenças ancianas (la maire de Romul e Rème es una vestala).

Mites romans

Roma possedís los seus mites, sovent ligats a sa fondacion e a son istòria. Assimilará enseguida los mites grècs mas garderá los seus mites fondators al centre de sa cultura.

Mite de l'edat d'aur

Article detalhat: Edat d'aur.

Lo periòde de l'edat d'aur, tanben nomenat "reialme de Saturn" es lo periòde pendent que Saturn, destronat per son filh, foguèt acuelhit en Itàlia pel rei Janus amb que partejava lo poder. Aquel periòde foguèt marcat per una prosperitat e una equitat absoluda: los òmes vivent de culhida sens aver de trabalhar, coneissent pas la guèrra e vivent en armonia amb los dieus e la natura. Los cultes de Saturn e de Janus venon d'aquela legenda. Lo mite de las raças es eritat de la cultura grèga.

L'Eneïda

Lo mite d'Enèu fa partit de las legendas de la fondacion de Roma. Descriu lo vitge d'Enèu dempuèi sa fugida de Tròia fins a son arrivada dins lo Laci. Comandat per August a Virgili, l'Eneïda a subretot per tòca de mostrar lo caractèr divin de Roma e l'ascendéncia divina de la gens Julia (que n'èra August). La legenda dona tanben a Roma una revenge sus Grècia mostrant que Tròia foguèt pas desfacha mas qu'al contrari, los subrevivents fondèron una ciutat poderosa capabla de l'avalir. Aquela perspectiva de propaganda daissa pensar que Virgili tornèt la legenda per satisfar las demandas d'August, mas l'epopèa s'apièja d'en primièr sus la tradicion que donariá coma aujòls al pòble roman Enèu e los darrièrs Troïans.

Romul e Rème

Article detalhat: Romul e Rème.

Aquela legenda, benlèu mai celèbra de la mitologia romana e contada mai d'un còps pels autors latins, es a l'origina de las institucions romanas: lo murtre de Rème per Romul mòstra la predominança de la patria suls ligams de la sang, lo barri (pomoerium) de Roma traçat per Romul, demorará sacrat (levat pels trionfes). La legenda dona tanben una origina divina a Roma, Mart èra lo paire dels bessons.

Las legendas de l'istòria de Roma

Las nombrosas legendas a l'entorn de l'istòria de Roma refortís tanben las institucions romanas. son contadas als joves romans e constituisson la sola literatura enfantina de l'epòca. D'unes se gausisson de la uirtus latina (vertut e coratge), son los exempla; d'autres explican la fondacion de Roma, son los mites fondators. Se pòt citar d'entre los mai celèbres aqueles del raubament de las Sabinas, de Tarpèia (pena de mòrt pels traïdors), da Clelia, d'Oraci Cocles e de Muci Scaevola, de Lucrècia (fin de la reialtat a Roma) e aquel del combat dels Oracis e dels Curiacis.

Los dieus romans

Los dieus e divessas presentats coma "equivalents" d'un dieu grèc o son pas que per sincretisme, e avián de per abans de caractèrs pròpris e sovent plan diferents de lors omològs grècs. Pasmens, l'influéncia de la cultura grèga faguèt que fòrça dieus romans, que la figura originala nos es ara malaisida de percebre, prenguèron los atributs dels dieus grècs e venguèron lors omològs exactament.^[3].

Abondanci (Abundantia, ae): personnificacion de l'abondança
Angita: divessa de la Garison e de la Mascariá;
Annona (Annona, ae): personificacion;
Aurora: divessa de l'aurora;
Bacus: dieu de la vinah, de la fèsta (las Bacanalas) e de l'embriaguesa (transliteracion d'un epitet del dieu grèc Dionís);
Bellona: divessa de la guèrra;
Bonus Eventus: personificacion del bonastre;
Cerbèr: protector de la pòrta dels Infèrs ;
Ceres: divessa de las sasons e de l'agricultura (equivalenta de Demetèr pels Grècs);
Clemença (Clementia, ae): personificacion;
Concòrdia (Concordia, ae): personificacion;
Constança (Constantia, ae): personnification;
Cupidon: dieu de l'amor (equivalent d'Eròs pels Grècs);
Cibèla: divessa de la Feconditat (divinitat d'origina frigiana) ;
Diana: divessa de la caça e de la Luna (equivalenta d'Artèmis pels Grècs);
Discòrdia: divessa maire de totes los flagèls (equivalenta d'Eris pels Grècs);
Equitat (Aequitas, Aequitatis): personificacion de l'equitat
Esculap: dieu de la medecina (equivalent d'Asclèpi pels Grècs);
Eternitat (Aeternitas, Aeternitatis): personificacion divina de l'eternitat
Los Fauns: miègdieus campèstres e forestièrs, associats al culte de Bacus;
Faun: dieu dels pastres d'Arcadia, divinitat de la feconditat, puèi incarnacion de l'Univèrs;
Fama: divessa de la renomada et dels comairatges;
Feconditat (Fecunditas, Fecunditatis): personificacion;
Felicitat (Felicitas, Felicitatis): personificacion de la jòia;
Fidelitat (Fides): personificacion;
Fortuna (Fortuna, ae): personificacion de l'astre;
Gèni (Genius): personificacion dels gènis e dels esperits;
Ilaritat (Hilaritas, Hilaritatis): personificacion de l'alegria ;
Onos: personificacion de l'onor;
Indulgéncia (Indulgentia, ae): personificacion;
Iris: personnificacion de l'Arc de Sant Martin;
Janus: dieu dels passatges;
Junon: reina dels dieus, protectritz de las femnas maridadas (equivalenta d'Era pels Grècs);
Jupitèr: rei dels dieus e dieu del cèl (equivalent de Zèus pels Grecs);
Justícia (Justitia, ae) : personificacion;
Juventas : divessa de la joventut;
Leticia (Laetitia, ae) : personificacion de la jòia e del bonaur;
Laton: Maire de Fèbus e de Diana (equivalenta de Leto pels Grècs)
Liberalitat: personificacion de la libertat e de la generositat;
Libertat (Libertas, Libertatis) : personificacion de la libertat;
Libitina: divessa de las funeralhas;
Luna: divessa de la Luna, associada a Diana (equivalenta de Selenèa pels Grècs);
Lupercus: dieu dels troupèls;
Mart: dieu de la guèrra, del combat (equivalent d'Arès chez les Grecs);
Mater Matuta: divessa marina benfasenta;
Mercuri: messatgièr dels dieus (equivalent d'Ermès pels Grècs);
Minèrva: divessa de las tecnicas, dels combats justes e de la saviesa (equivalent d'Atena pels Grecs);
Moneda (Moneta, ae): personificacion;
Neptun: dieu de las mars e dels oceans (equivalent de Poseïdon pels Grecs);
Nobilitat (Nobilitas, Nobilitatis) : personificacion;
Òps: personification de la riquesa e de l'abondança;
Òrc: dieu o messatgièr de la Mòrt;
Patience (Patentia, ae) : personnification ;
Pax (Pax, Pacis) : personnification ;
Fèbus: dieu del cant, de la musica, de la poesia, de la purificacion, de la garison; de la lutz e del solelh (equivalent d'Apollon pels Grècs);
Pietat (Pietas, Pietatis): personificacion;
Pluton: dieu dels Infèrns (equivalent d'Adés pels Greès);
Mutinus Mutunus o Priap: dieu protector dels vergièrs e dels vinhals, personificacion de la virilitat;
Proserpina: reina dels Infèrns (equivalenta de Persefòna pels Grècs);
Providéncia (Providentia, ae): personificacion;
Pudicícia (Pudicitia, ae): personificacion de la modestia e de la castetat;
Quirin: forma divinizada de Romul ;
Salus: divessa de la santat;
Saturn: rei dels Titans (equivalent de Cronòs pels Grècs);
Securitat (Securitas, Securitatis): personificacion;
Sol: ancian dieu solelh, equivalent d'Elios ;
Sòmn: dieu del sòm (equivalent d'ipnos pes Grècs);
Spes: personificacion de l'esper;
Silvan: dieu de la sèlva dins la mitologia romana;
Tellas: personificacio la Tèrra en formacion. Es l'aujòla mairala dels dieus e dels monstres;
Terminus: dieu de las frontièras;
Tèrra: divessa maire, personificacion de la Tèrra (equivalent grèc Gaía);
Trivia: divessa de la mascariá (equivalent roman d'Ecata) ;
Uberitat o Ubertat: personification de la fertilitat;
Uranus: personificacion del Cèl (equivalent d'Oranos pels Grècs);
Vènus: divessa de la beutat e de l'amor; Vènus Victrix sa declinason "victoriosa" (equivalenta d'Afrodita pels Grècs);
Vesta: divessa protectritz del fogal (equivalenta d'Estia pels Grècs);
Victòria (Victoria, ae): personificacion, divessa de la oténcia de las armadas romanas;
Virt: personificacion de la vertut e du coratge;
Vulcan: dieu del fuòc e del fèrrz, fabre dels dieus (equivalent d'Efast pels Grècs).

Notas e referéncias

↑ (fr)Jacqueline Fabre-Serris (1998), p.7.
↑ (fr)Georges Dumézil, Horace et les Curiaces ; T. P. Wiseman, The Myths of Rome, pagina de presentacion al començament del volume p.10-12}}.
↑ [1]

Vejatz tanben

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Mitologia romana.

Bibliografia

Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC)
(fr)Georges Dumézil, Horace et les Curiaces, Paris, 1942.
(fr)Jacqueline Fabre-Serris, Mythologie et littérature à Rome, Lausanne, Payot, 1998.
(fr)Pierre Grimal, Le dieu Janus et les origines de Rome, 112 p., Berg international, Collection Faits et Représentations, 1999, ISBN 978-2-911289-17-0
(fr)Joël Schmidt, Dieux, déesses, héros de la Rome antique, 136 p., Éditions Molière, 2003, ISBN 978-2-84791-005-6
(en) T. P. Wiseman, The Myths of Rome, Exeter, University of Exeter Press, 2004.

Articles connèxes

Ligams extèrnes

(fr)site de Philippe Remacle : traductions et œuvres latines originales, dont de nombreux textes traitant de mythologie.
(fr)LIMC-France (LIMC) : corpus numérique d'objets antiques portant des figurations mythologiques gréco-romaines et étrusques.
(fr)Les divinités sur les monnaies de l'Empire romain

[1] (fr)Jacqueline Fabre-Serris (1998), p.7.

[2] (fr)Georges Dumézil, Horace et les Curiaces ; T. P. Wiseman, The Myths of Rome, pagina de presentacion al començament del volume p.10-12}}.

[3] [1]

[1]

[2]

[3]