Vènus d'Arle
La Vènus d'Arle es una escupltura romana de frema descubèrta dins la vila d'Arle. Es facha de maubre d'Imet e data de la fin dau sègle I avans lo Crist. Seriá una copia de l'Afrodita de Tèspies realizada per Praxiteles, e comandada per la cortesana Frine.[1]
Description
[modificar | Modificar lo còdi]
L'estatua, tractada en tres dimensions, escalprada dins un sol blòc de maubre blanc cendrat, de grans gròs, vendriá dau mont Imet près d'Atenas (per la part antica), presenta una frema mesurant 1,94 m (2,08 m ambe lo sòcle e una profondor de 65 cm)[2], doncas pus granda que lei fremas de l'epòca. A lo aut dau còs, puslèu prim, Nus duscas au bacin. Es dins una posicion « soplament ancada[3] ». La part inferiora es envolopada d'un mantèu drapat[4] que comença ais ancas, davala a plecs largs profondament cavats duscas ais pès, ven s'enrodar a l'entorn dau braç senèstre e torna caire long de la camba. Lo bòrd n'es fronsit per un efièch de franja (craspedon). Un pichòt tròç dau plec de costat manca. Le braç senèstre davala long dau còs. Es ondrat dins sa part auta d'un braçalet (spinther)[5] ambe cabochon incrustat (comportant un caston vuèg). La testa es sagelada au pitre per un jonch que tapa que sa rompedura iniciala aviá pas ambe lo pitre qu'un sol ponch de contacte. La cabeladura, enauçada en tinhon, es ceuclada d'un riban enrodat dos còps que la part pus frontala presenta tanben un caston vuèg en son centre superior. Leis aurelhas son pas traucadas. L'esquina, que presenta encara doas traças de mutilacion (espatla e omoplata), es tractada sobrament e presenta un trauc de rampon carrat au nivèu dei rens, sus lo borrelet dau drapat de darrièr. Lei pès son caussats de sandalas e en partit cobèrts per lo drapat. Un jonch plaçat au bòrd de la drapariá parteja orizontalament l'estatua en doas part, coma aquò se fasiá. En dessos dau genolh drech, se vei dins lo maubre un fiu remasticat que travèrsa tota l'estatua[6].
Dins son estat actuau, après adobament e divèrs apondons en maubre de Carrara per Girardon (cf. infra), l'abans braç s'enauça e la man ten un margue de miralh. Le braç drech es enauçat a la autor de l'espatla e la man presenta una poma. La testa se clina vèrs lo miralh (absent). Lo riban ceuclant la teste retomba sus cada espatla.
Descubèrta
[modificar | Modificar lo còdi]Descubèrta en 1651 pendent d'excavaments dins lo teatre roman d'Arle au pè de doas colonnas plaçadas au costat drech de la pòrta reiala (valva regia), la Vénus seriá eissida de la decoracion dau postscaenium[7], una paret granda, amb tres estatges de colonnas, situada darrièr lo pulpitum (l'estrada de scèna) qu'amagava lei coladissas dei teatres antics, apolidit per una importanta estatuària inspirada dei modèls grècs, en particular de dançairas, encadrant coma per lo celebrar, la representacion majestuosa d'August en Apollon.
L'impact de la descubèrta fuguèt tant important que lei consols de la vila d'Arle s'abrivèron de la crompar[8] abans de la metre a disposicion dau public. Fuguèt expausada pendant 30 ans dins aquesta vila, amont de l'escalièr d'onor de l'Ostau de vila. Mas la fama de la descubèrta faguèt que lèu lèu lo rei Loís XIV se la volguèt apropriar e los consols de la vila, comols de detas la li cediguèron en esperar en retorn un gèst reial que venguèt pas jamai.
Adobament
[modificar | Modificar lo còdi]
Conformament a la practica de l’epòca, l'esculptor François Girardon, collaborador de Le Brun, restaurèt puèi l'estatua a la demanda de Loís XIV, en 1683[9], per ondrar la galariá dei miralhs au castèu de Versalhas ont prenguèt plaça efectivament lo 18 d'abril de 1685[10]. En 1684, après aver reçebut l'autorizacion dau rei, Girardon restaurèt la tèsta (lo nas, lo còu e l'aurelha senèstra), lo davant de l'artelh gròs drech, lo pè drech e lo pedestau. Repren lo modelat dau bust e lo traçat dei plècs, suprimís leis apontèus que demoravan subre la fàcia extèrna de l'anca drecha, e de l'espatla drecha, mas subretot, Girardon apond lei braç, un braç drech levat e un abans-braç senèstre amb una part dau drapat que s'i restaca. I plaça dos atributs: la poma dins la man drecha (en referéncia a la victòria d'Afrodita au jutjament dau mont Ida) e lo miralh dins la man senèstra, censat rebatre sa bèutat suprèma.
Un còp adobada, la Vènus ondrèt lo castèu de Versalhas duscas 1797 (siá pendant 112 ans), data que fuguèt requisicionada per lo musèu dau Lovre e i es encara uèi, ont fa partit deis exposicions permanentas. Una copia (de gip) dins son estat iniciau — sense braç — se tròba a Arle, au dintre dau Musèu de l'Arle antic (dich " lo Musèu Blau ")[11]. Aquesta èra, dusca a son adobament en 1995, atribuïda a l'escultor Jean Péru qu'aviá efectivament realizat le premier molatge de l'originau, abans que parta per Versalha, e mai que ne'n faguèsse pas que tres au totau[12] e que n'i aguèt au mens set autras realizadas per d'artistas italians[13],[14]. La copia mèstre de Péru semblava aver subreviscut.
Aquela copia, mostrada a l'epòca a l'ostau de vila d'Arle, foguèt degalhada a la Revolucion Francesa. Adobada, desapareguètt[15]. Òm cresiá de l'aver retrobada, mai sabem ara que la copia actualament expausada, descobèrta per azard per l'arquitècte en cap Jean Formigé dins lei graniers de l’escòla municipala de dessenh d'Arle en 1911 es pas qu'un tiratge de segonda seria (dich « subremolatge ») pus tardiu (datat dau sègle XVIIIen). Aqueste demòra pasmens un dei gips pus ancians de la Vènus d'Arle.
Celebracion dins la literatura
[modificar | Modificar lo còdi]
Aquesta Vènus es la patrona deis arlatencas que ne fuguèt un ideau de bèutat. Teodòr Aubanèu la celebrèt dins son poèma La Venus d'Arle publicat dins Li Fiho d’Avignoun [16] en 1885. Ne vaiçi un extrach en grafia mistralenca originala:
« ...O douço Venus d'Arle ! O fado de jouvènço !
Ta bèuta que clarejo en touto la Prouvènço,
Fai bello nòsti fiho e nòsti drole san !
Souto aquelo car bruno, o Venus ! i'a toun sang,
Sèmpre viéu, sèmpre caud. E nòsti chato alerto,
Vaqui perqué s'envan la peitrino duberto !
E nosti gai jouvènt, vaqui perqué soun fort
I lucho de l'amour, di brau e de la mort !...
E vaqui perqué t'ame, e ta bèuta m'engano,
E perqué iéu crestian, te cante, o grand pagano
Frederic Mistral ne fa l'evocacion mai d'un còp[17]. Per exemple aquestei vèrs trach de Mirèlha :
« Un voit de chato viroulavon,
E su'n refrin qu'ensèn quilavon,
En danso ardènto se giblavon
Autour d'un fio de marbre en guau disien Vénus
Canten Venus, la grand divesso
De quau prouvèn touto alegresso !
Canten Venus, la segnouresso,
La Maira de la terrò e dou pople arlaten lReferéncias
[modificar | Modificar lo còdi]
- ↑ The attribution, as a youthful work of Praxiteles, was advanced by Adolf Furtwängler, ''Meisterwerke der Griechischen Plastik (Berlin), 1893.
- ↑ Segon : Pierre Rosenberg, La Vénus d'Arles in Dictionnaire amoureux du Louvre, Plon, 2007 - Jean-Luc Martinez, Vénus d'Arles in catalogue de l'exposition Versailles et l'antique, 13 novembre 2012-17 mars 2013, Château de Versailles, Artlys, Paris, 2012, p. 36-37
- ↑ Formule employée par le Louvre dans sa notice
- ↑ Louis Jacquemin parle de « systide » (op. cit., p. 367) et Le Louvre évoque « l'himation » sur la fiche descriptive de la Vénus d'Arles [1]
- ↑ Louis Jacquemin précise que ce type de bracelet ne se trouve qu'en dessous de la saignée du bras, ce qui le distingue de l'épicarpe toujours placé autour du poignet (op. cit., p. 368)
- ↑ Selon Wilhelm Frœhner, Notice de la sculpture antique du Musée national du Louvre, Vol. 1, Charles de Mourgues frères, 1878, p. 180
- ↑ Jules Formigé, op. cit., p. 658
- ↑ Délibération du conseil de la ville du 26 juin 1651 pour le rachat de la Venus d'Arles à l'abbé Brun
- ↑ (Cf. R. Venture, « L’affaire de la Vénus », op. cit., pp. 44-45). Veire tanben subre lo site de la vila d'Arle L'affaire de la Vénus. )
- ↑ Journal du marquis de Dangeau, Firmin-Didot, 1854-1860, 19 vol.* [Clermont-Ferrand, Paleo, 2002, 1 vol. paru]). Cf. tanben, Thierry Sarmant, Les demeures du soleil. Louis XIV, Louvois, et la surintendance des bâtiments du Roi, Edicions Champ Vallon, 2003, pp. 223 et s.
- ↑ Dempuèi 1995. Èra aperavans expausada au Musèu Lapidari, ambe la testa d'Arle, dins la nau de l'anciana glèisa, de part e d'autre dau tombèu d'Ipolit. Cf. AN.-E Agard, « Le Musée Lapidaire d'Arles », Imprimerie générale du Sud-Ouest - J. Castanet, janvier 1924, p. 16 Lire en ligne
- ↑ Doas destinadas a estre presentadas dins lo cabinet bas e sus lo palier dau grand escalièr menant a la sala dau conselh de l'ostau de vila; lo darrièr foguèt ofèrt a Simon Lenfant, representant dau rei en Provença (A.-J. Rance, op. cit., 1890, p. 357 - D. Séréna-Allier, 2013, p. 43)
- ↑ Per exemple, lo saberut Claude Terrin ne ten una deguda a l'artista roman Scotto Darechi (D. Séréna-Allier, 2013, p. 17)
- ↑ Cf Correspondance Marius Jouveau - Frédéric Mistral / 1900 - 1913, Lettre du 30 octobre 1911 précitée
- ↑ Per exemple : Fernand Benoit, « Les Bouches-du-Rhône », Encyclopédie départementale, T. 14, 3e partie, Monographie communale : Marseille-Aix-Arles, Masson, 1935, p. 615 - Henri Lechat, Revue des Études anciennes, T. 17, 1915, p. 16 et s
- ↑ Per lo tèxte integrau : La Venus d'Arle in Li Fiho d'Avignoun
- ↑ Per exemple, dins son Discours i chatouno en 1904 - Bulletin de l'Association des Amis du Viel Arles, n° 38, Septembre 1980, p. 11