Trompeta
La trompeta qu'ei un instrument de la familha deus aerofòns e tanben instruments de coire, constituit per una embocadura ligada a un tube corbat qui ei acabat per un pavalhon.
La trompeta qu'ei un instrument qui coneish ua grana quantitat de variantas. Los modèls los mei emplegats que son las trompetas de pistons en Ut (la loa nòtas la mei grava produsida shens prémer cap piston qu'i ei lo do) e en Sib (un ton mei baish que la precedenta).
Partidas e entertien de la trompeta
[modificar | Modificar lo còdi]
La trompeta que's compausa d'ua embocadura on lo musician e produseish lo son dab los sons pòts e qui transmet la colomna d'aire dens lo canèr principau.
L'embocadura de la trompeta, coma la deu trombon, qu'a una perforacion interiora en forma de copa en U, çò que contribueish a bastir una sonoritat mei vibranta que la d'autes instruments, coma per exemple la trompa.
Lo tube de la trompeta, que pot estar de diferents aliatges (com per exemple de coire) e, levat de la partida deu pavalhon qui ei conica, qu'ei constituit per un tube cilindric, çò que balha a l'instrument son timbre e sa poténcia sonora caracteristica.
Los pistons en posicion quilhada que deishan passar directament l'aire dens lo canèr qui mia entau pavalhon e, se son baishats, que'u hèn seguir un camin un pauc mei long dens la loa colissa. La colissa deu tresau piston e egaument la colissa deu canèr principau que son provesits d'ua clau d'aiga qui's pòt aubrir entà vueitar la shaliva qui, autament, e s'apiela e deforma lo son en bèth empachar lo libre passatge de la colomna d'aiga.
Las divèrsas colissas que son greishadas entà poder estar mudadas ; deu lor costat, los pistons que son untats d'òli regularament entà eslissà's mei aisidament (autament, que poderèn tardar a quilhà's o resistir ad abaishà's çò qui genarè lo jòc). La colissa pricipau que permet d'acordar la trompeta en la bèth possar o tirar.
Certas trompetas que pòden passar d'un acòrd en Ut a un aute en Sib en tot cambiar las loas colissas que possedeishen donc en doble jòc (un jòc entà adobar la trompeta en Ut e un aute entau Sib).
Principi
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo son dens un instrument d'embocadura qu'ei produsit per l'aire qui obreish e barra successivaments los pòts. La frequència d'obertura e de barradura que depen de la vitessa (e donc de la pression) de l'aire.
Lo son atau produsit que trauca tota la longor deu tube de metau dinc au pavalhon. Totun, ua certa longor de pavalhon non permet pas de har sonar sonque un son grave d'ua frequéncia precisa e las soas armonicas mei agudas. Qu'ei lo principi de la trompeta naturau barròca, deu claron, de la trompeta de cavaleria qui non joga pas sonque nòtas d'ua medisha seria armonica e qui non poden pas jogar cap melodia complexe e sustot non poden pas realizar cap gama cromatica.
L'istòria de la trompeta qu'ei donc estada marcada per mantuns ensages d'adobar aquesta limitacion armonica de l'instrument. La trompeta modèrna, dab los sons pistons, qu'ei la resulta d'aquesta recèrca. Cada piston, quan ei abaishat, que mia l'aire a seguir un camin mei long e qu'aibaisha atau un pauc la frequècias deu son, en produsent atau ua nòta mei baisha. Tres pistons que son pro entà alavetz poder superpausar las diferentas serias armonicas prodisidas per las diferentas longors de tube obtiengudas en los combinant e en bèth podúser atau totas las nòtas de la gaams cromaticas.
Dens ua trompeta modèrna los pistons (o las paletas) que son numerotats de 1 a 3 (lo 1 qu'ei lo mei pròche de l'embocadura). Quan òm non prem pas nat, la trompeta que produseish un deus sons sons naturaus (un Do s'ei acodrada en Ut, un Sib, s'ei en Sib, un Re s'ei en Re eca). En bèth prémer lo purmèr piston o paleta òm baisha la nòta naturau d'un ton ; en prémer lo dusau, òm baisah d'un miei ton ; en prémer lo tresau òm baisha d'un ton e un miei ton (e donc en prémer lo 1 e lo 3 òm baisha de dus ton e un miei ton). Lo 4au pinston hornit dens un gran nombre de trompetas piccolo que baisha lo son d'ua quarta (sia de 5 miei tons) en bèth autrejar atau la possibilitat de baishar dens un registre pròche tanben de la trompeta en Ut.
Acordatge
[modificar | Modificar lo còdi]
La trompeta qu'ei un instrument sosmés a mantuns factors fisics (e mei que mei la temperatura qui dilata o contracta los metaus) e uman qui pòden har variar lo son acòrd. Per aquesta rason, la cau acodar cada còps qui se joga ; per aquò har, que's hè variar la longor deu tube en bèth tirar o possar la colissa principau e màger coneguda per aquesta rason dab lo nom de colissa d'acordatge).
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Trompetas que hon trobadas dens lo tombèu deu faraon Totankhamòn. Que sabem tanben que lo romans qu'emplegavan ua mena de trompeta aperada tuba. A l'Atge Mejan las trompetas qu'èran utilizadas dens l'armada entà comunicar. La tecnica que vadó cada còp mei complexe dinc au temps barròc per'mor que lo trompetistas que pujavan mei anar mei haut dens las nòtas agudas (mauaisidas de prodúser). La rason d'aquesta evolucion b'èra que la armonicas de l'instrument naturau (qu'ei a díser hèit d'un simple tube de metau shens cap aute mecanisme destinat e melhorar la soas possibilitats armonicas) be son mei pròchas dens los aguts, permetent atau de jogar melodia dab mei nòtas diferentas. Qu'ei atau que Johann Sebastian Bach qu'escrivó ua particion hèra aguda per la trompeta dens lo son segond concerto brandeborgés. Uei lo dia los concertos de l'èra barròca que son tostemps hèra mauaisits d'interpretar (e mei que mei dab ua trompeta naturau barròca) e que son generaument jogats sus ua trompeta piccolo, mei petita e mei practica entà prodúser nòtas suber agudas (a maugrat qu'aqueth instrument e sia reservat aus trompetistas d'un nivèu hèra avançat e mestresant las trompetas en Ut e en Sib).
Au sègle XVIII los factors de trompeta qu'avón l'idea de horadar l'instrument e de'u hornir claus qui permetèvan de tapoar lo horat qui volosse (un mecanisme pròche deu de la clarineta o deu saxofòn). La resulta que ho l'invencion de la trompeta de claus qui podèva jogar totas las nòtas mes au prètz d'ua perta importanta de la qualitat deu son. L'instrument que ho abandonat mes que permetó totun aus compositors d'escríver òbras mei elaboradas a la tessitura de la trompeta modèrna. L'exemple lo mei famós qu'ei lo concerto per trompeta de Joseph Haydn.
Fin finala, l'invencion, de cap a 1830, de la trompeta de pistons qu'acabè d'avalir totas las limitacions armonicas de l'instrument. Ua auta solucion, tanhenta deu piston que ho desenvolopada e qu'ei enqüera emplegada uei lo dia : la paleta qui, en lòc de pujar e de baishar com ac hè lo piston, be vira orizontaument.
Diferentas menas de trompetas
[modificar | Modificar lo còdi]
En Occident, las purmèras trompetas qu'èran trompetas naturaus e tanben de colissa, estant la colissa lo purmèrs ensags de compessar los limits de la trompeta naturau. Qu'ei atau que hon desvolopadas las trompetas barròcas, enqüèra emplegadas uei lo dia per interpretar mei autenticament la musica barròca o la musica sinfonica classica. La version modèrna de la trompeta naturau qu'ei la trompeta de cavaleria.
Enter la trompeta barròca e la trompeta modèrna ua temptativa a l'epòca classica que ho ensajada de prodúser un instrument capable de ralizar gama cromatica : que ho la trompeta de claus. Malurosament, per aquò har l'instrument qu'ei horadat çò qui'u hè pérder casi ton la brilhança deu son.
La trompeta mei emplegada (en jazz mei que mei) uei lo dia qu'ei la trompeta en Sib, qui ei un instrument de transposicion (çò qui significa que quan lo musician e legeish un Do sus la soa particion en clau de Do, qu'interpreta en vertat un Sib, çò qui l'obliga a léger ua particion transcripta hens ua auta tonalitat se vòu jogar dab un pianista o un violonista). La dusau trompeta mei emplegada qu'ei la trompeta en Ut (e sustot en musica classica, a maugrat que la trompeta en Sib be sia tanben emplegada). Aquesta trompeta, acordada un ton au dessus de la trompeta en Sib, qu'interpreta efectivament un Do quan lo musician legeish un Do sus la clau d'Ut. B'ei donc pas un instrument de transposicion.
Lo musician classic que pòt tanben utilizar trompetas en Re, en Mib e auta acòrd mei rar segond la comoditat de l'interpretacion deu repertòri mes dab un risque de confusion (puish qu'interpretar ua particion d'ua trompeta a ua auta que demanda un esfòrç de transposicion e de jogar d'ua aute biais entà interpretar la medisha melodia sus la medisha tonalitat).
Se las trompetas de piston e son las mei espandidas, òm tròba los lors equivalents dab paletas.
Ua trompeta baisha qu'existeish (qu'ei generaument jogada per un trombonista e dab ua embocadura de trombon e tanben ua trompeta de colissa modèrna (hèra pròcha donc deu trombon soprano).
Òm troba tanben trompetas de pòcha en Sib qui son arreplegadas entà estar mei cortas mes dab la medisha longor de canèr (que's pòden donc jogar com ua trompeta en Sib).
Au contre de la trompeta de pòcha la trompeta heraudica qu'ei tanben lo medish instrument mes desplegat per estar dreta e deu son mei estiglant e evocar romanticament la musica de cort. Qu'ei ua trompeta de ceremonia.
Fin finau, lo repertòri suber agut qu'ei unterpretat sus ua trompeta piccolo. Lo son jòc qu'ei destinat a un musician classic qui mestresa las trompetas en Sib e en Do (per'mor lo jòc agut e net qu'ei mens aisit que lo jòc medium).
Mei anecdoticament, lo compositor Giuseppe Verdi qu'estreè ua trompeta dreta de l'ebocardur dinc au pavalhon provesida d'un sol piston (adar que son genarument hèitas dab 3)entau son opera Aïda e, per'mor de la tematica egipciana deu livret aquesta trompeta qu'ei aperada trompeta egipciana. Aquesta qu'ei pròcha de la trompeta heraudica qui lo son canèr e vira lèu au ras de l'embocadura entà s'acabar per un long pavalhon dret.
Sordinas
[modificar | Modificar lo còdi]
Com tots los instruments de coires, lo trompetista que pòt tapoar lo pavalhon de l'instrument dab ua sordina. Aquò que's pòt har sia entà limitar l'intesitat deu son entà durant la practica sia entà prodúser ua mena particulara de son (çò qui ei sovent lo cas dens la musica contemporanèa, populara e dens lo jazz). Las sordinas oau-oau que son la mei emplegadas dens aqueste dusau cas ; que son provedidas era medishas d'un lor pavalhon de lo musician e pòt tapoar e destapoar dab la man en bèth prodúser ua son qui sembla a l'onomatopea oau-oau.
Lo medish principi que's pòt aplicar au quita pavalhon de la trompeta dab ua mena de sordina qui marcha com un capèth qu'òm obreish e qu'òm barra dab la man en bèth negar e liberar successivament lo son de l'instrument.
Entà la practica ua trompeta qui tapoa simplament l'instrument qu'ei desconselhada per'mor que deforma lo son en bèth estujar las imperfeccions de l'eslhève ; en mei d'aquò, en encoratjar a jogar mei hòrt, qu'ei en contradiccion dab l'enjòc màger de l'estudi de la tecnica de la trompeta : la recèrca d'ua subtila facilitat dens l'emission d'un son doç shens non pas forçar dab los pòt en dens l'intesitat deu son.
Entà la practica e entau eslhèves, Yamaha qu'a donc desvolopat ua sordina aperada Silent Brass ("coire silenciós") hèra potenta qui nega lo son exteriorament mes qui'u restitueish au mejan d'un micro dens un casque audio qui'u torna a las aurelhas de l'eslhève.
Extensions tecnicas
[modificar | Modificar lo còdi]Lo musician que pòt articular sons particulars au mejan deus pòts e de la lenga. La lenga que permet de copar lo briu de l'aire e, atau, d'articular atacas en bèth marcar lo medish moviment qui produseish un son "Ta" dens lo lengatge articulat. Aquò que s'apèra un còp de lenga. Entà poder marcar ua succession mei rapida d'atacas, lo musician que pòt emplegar un doble còp de lenga en bèth prononciar ua seria de "Ta-Ka, Ta-Ka". Entà anar enqüèra mei lèu, que's pòt passar au triple còp de lenga : lo "Ta-Ta-ka, Ta-Ta-Ka".
Ua auta mena de son que pòt estar produsida en bèth rollar ua R (com lo son de la doble "r" de l'occitan occidentau).
Nòtas mei baishas que lo registre de l'instrument que pòden estar produsidas dab los pòts e l'aire. Qu'an un timbre estranh emplegat a còps dens la musica contemporanèa (e dens lo metòde de James Stamp qui preten encoratjar l'eslhève ad anar cercà's l'aisença tecnica en "bohant baish"). Aquestas nòtas que son aperadas nòtas pedalas.
L'articulacion deu son que deisha ua marge entà la microtonalitat (lo trompetista que pòt variar dens ua petita mesura la frequéncia d'ua medisha nòta - e quitament la jogar un pauc faussa ! -). Aquesta variacion que permet tanben de prodúser un vibrato.
Un aute ehèit particular que pòt estar produsit en tot prémer parciaument los pistons.
Los trilhs que son produsits au mejan deus pistons. Totun, las trompetas naturaus (e donc las trompetas barròcas) non pòden pas prodúser sonque trilhs labiau dab los pòts. Dens aqueste cas lo trilh qu'ei produsit pas sonque au mejan de l'aire e deus pòts en bèth alternar duas nòtas d'ua medisha seria armonica.
Trompetistas famós
[modificar | Modificar lo còdi]
- Entà designar lo musician amator e popular qui jòga la trompeta que's pòt emplegar la paraula trompetaire (mes despectivament trompetejaire) mes entau musician seriós, professionau e academic que's ditz trompetista. Enter los trompetistas mei famós que's pòden mentàver lo seguents :
Trompetistas barròcs e classics (interpretes de trompetas barròcas e/o de claus)
[modificar | Modificar lo còdi]Cesare Bendinelli, Johann Christoph Pezel, Gottfried Reiche, Anton Weidinger
Trompetistas e cornetistas modèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]Jean-Baptiste Arban, Maurici André, Bernard Soustrot, Eric Aubier, Håkan Hardenberger, Guy Touvron, Wynton Marsalis, Louis Armstrong, Miles Davis, Dizzy Gillespie, Arturo Sandoval, Alison Balsom
La trompeta per Joan de Cabanas
[modificar | Modificar lo còdi]Enter los sons enigmas, l'escrivan provençau Joan de Cabana que presenta la trompeta dab l'ambigüetat seguenta :
Boca sus boca e lenga que fretilha
senti mon instint que petilha
e que vòu possar en avant
causa qu'anima còrs uman
Quand parli n'articuli ren
cependent mei vassaus m'entendon
e quand leis apeli m'entendon
per faire ce que lei conven.
Repertòri de la trompeta
[modificar | Modificar lo còdi]- Te Deum de Marc-Antoine Charpentier
- Concerto per duas trompetas d'Antonio Vivaldi
- Concerto brandeborgés numèro 2 e la cantata Jesus jòia deus òmis de Johann Sebastian Bach
- Music for the Royal Fireworks de Georg Friedrich Händel
- Trumpet volontary de Jeremiah Clarke
- Concerto per trompeta en Re major de Leopold Mozart
- Concerto per trompeta en Mib major de Joseph Haydn
- Concerto per trompeta de Michael Haydn
- Concerto per trompeta en Mib major de Johann Nepomuk Hummel
- Marcha trionfala de Aïda de Giuseppe Verdi (teoricament compausat entà trompetas egipcianas).
- Tema e variacion sus lo Carnavau de Venècia de Jean-Baptiste Arban
- Concerto per trompeta d'Alexandre Arotonian
- La strada de Nino Rota
