Rugbi de XIII
Lo rugbi de XIII (rugby league dins los païses anglòfons) es un espòrt collectiu jogat entre doas esquipas de tretze jogaires que pòdon utilizar las mans per portar la pauma ovala. Es un dels dos còdes màgers del rugbi creat après una escission amb lo rugbi de XV en 1895.
Aquel espòrt es popular en Austràlia, en Anglatèrra, dins los Païses Catalans, en Nòva Zelanda, en Occitània e en Papoa-Nòva Guinèa. Dins los Païses Catalans es popular solament als Pirenèus Orientals: los Dragons Catalans (Perpinhan) jògan en Super Liga anglesa.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]En Anglatèrra, los clubs de rugbi (de 15) del Nòrd que volián pagar los jorns de trabalh perduts pels jogaires amators deguèron crear, en 1895, la Northern Rugby Football Union. Aquela associacion introdusiguèt lo professionalisme tre 1898 e transformèt las rèulas a cha pauc: en 1906 se passèt a 13 jogaires. En 1922, la NRFU se cambièt lo nom en Rugby Football League çò que li balhèt son apellacion actuala en anglés. Una escission identica arribèt en Austràlia en 1907 amb la creacion de la New South Wales Rugby Football League.
En França, e subretot dins los païses occitans e catalans, lo rugbi de XIII s'espandiguèt a partir de 1933. Se creèt en 1934 la Liga Francesa de Rugbi de 13, que la meteissa annada se debanèt la primièra partida internacionala e se comencèt lo primièr campionat. La violéncia e la marrida qualitat del rugbi de 15 d'aquela passa faguèt qu'abans la seconda guèrra mondiala lo rugbi de 13 èra vengut mai popular que lo de 15. Pasmens de rancuras e de manipòlis faguèron que lo regim de Vichèi enebiguèt lo rugbi de 13 e forcèt l'integracion dels clubs de 13 dins los de 15.
A la Liberacion, lo rugbi de 13 reprenguèt son independéncia mas amb l'empacha legala d'utilizar lo nom de rubgi. La liga venguèt en 1948 la Federacion Francesa de Jòc de 13. Reprenguèt lo nom de rugbi a 13 en 1993. Après un periòde de bèlas capitadas (de la virada legendària en Austràlia en 1955 entrò la finala perduda de la Copa del Monde en 1968), lo rugbi de 13 coneguèt una longa davalada deguda a l'inconsisténcia de las politicas de la federacion. Es ara un espòrt relativament confidencial, gaire presat pel mèdias generals e esportius, malgrat la preséncia dels Dragons catalans dins la Super League essencialament anglesa e la tenguda, a l'escasença de la darrièra Copa del Monde, en 2013, d'unas partidas en França.
Competicions
[modificar | Modificar lo còdi]Seleccions nacionalas
[modificar | Modificar lo còdi]En 1954 se creèt la Copa del Monde de Rugbi de XIII, que la 15ena edicion, en 2017 foguèt ganhada per Austràlia que ten lo recòrd amb 11 victòrias (3 per Granda Bretanha e 1 per Nòva Zelanda). L'edicion venenta prevista en 2021 se farà finalament en 2022 en Anglatèrra.
La Copa del Monde Femenina de Rugbi de XIII foguèt creada en 2000. Après 3 victòrias de Nòva Zelanda, Austràlia se ganhèt la copa en 2013.
La Copa del Monde de Rugbi League en Fautuèlh foguèt creada en 2008. Anglatèrra se ganhèt la primièra, e França la segonda en 2013.
L'equipa de França de rugbi de XIII es formada d'una majoritat de jogaires occitans e catalans.
Clubs
[modificar | Modificar lo còdi]La competicion màger es la NRL que se debana en Austràlia e Nòva Zelanda. Agropa 16 clubs que 15 son australians e lo 16en neozelandés. En 2014 lo carcassonés Romieg Casty rejonh los Syndney Roosters.
En Euròpa, la competicion mai coneguda es la Super League qu'agropa 14 clubs (12 anglés, lo Tolosa Olimpic XIII e los Dragons Catalans de Perpinhan).
Los clubs occitans mai fòrts participan a la liga Elèit de la Federacion Francesa de Rugbi de XIII. En 2014, es lo Tolosa Olimpic XIII que se ganha lo títol.
Variantas
[modificar | Modificar lo còdi]Se pòt tanben jogar lo Rugbi League a 7 o a 9 jogaires. Quitament dins de competicions oficialas francesas, en manca de jogaires, se pòt decidir de jogar a 9.
I a d'autras variantas:
- lo Rugbi de 13 Tòca (Touch Rugby)
- lo Rugbi de 13 dobèrt (Open XIII)
- lo Rugbi de 13 de platja
- lo Rugby de 13 en fautuèlh
- lo Rugbi de 13 Tag
- lo Rugbi de 13 Master
