Pichona Edat glaciària
La Pichona Edat glaciària (PAG) es un periòde climatic freg arribat en Euròpa e America del Nòrd al començament del sègle XIV e la fin del sègle XIX[1] gaireben. Se caracteriza per de periòdes d'avançadas puèi de maxims successius de glacièrs, que correspondon de minims de temperaturas mejanas plan marcats. Succedís a l'optim climatic medieval (OCM), periòde mai caud. Pasmens, es contemporanèa a una seria plan mai longa d'ivèrns fregs, entre lo sègles XIII e XX. La Pichona Edat glaciària foguèt d'en primièr considerat coma un fenomèn global, mas una coneissença melhora de l'optim climatic medieval es venguda temperar aquesta afirmacion.
Aqueste tèrme foguèt introduch de biais informal en 1939 pel geològ François E. Matthes per designar lo periòde qu'acabava de viure a la fin del sègle XIX[2].
Origina e persisténcia
[modificar | Modificar lo còdi]
Paramètres de Milankovitch
[modificar | Modificar lo còdi]Lo forçatge orbital degut als cicles de l'orbita terrèstra a l'entorn del Solelh, pendent los dos mila ans darrièrs, provoquèt una tendéncia al refregiment dins l'emisfèri Nòrd de long tèrme que contunhèt pendent lo periòde medieval e la pichona Edat glaciària. La velocitat de refregiment de l'Artic es d'unes 0,02 gra Celsius per sègle. Aquesta tendéncia auriá podut èsser menada a contunhar dins l'avenir condusent a una veraia edat galciària, mas los registres de temperatura a partir del sègle XX mòstran una inversion subte d'aquesta tendéncia, amb una auçada de temperaturas mondialas atribuidas als gases a efièch de sèrra.
Activitat volcanica
[modificar | Modificar lo còdi]De teorias foguèron avançadas per explicar l'existéncia e subretot la persisténcia de la Pichona Edat glaciària. La primièra, fondada sus las descobèrtas realizadas en estratigrafia, liga la Pichona Edat glaciària de las annadas 1800 a l'erupcion fòrça violenta de mai d'un volcans, coma lo Tambora. Es en efièch conegut que los aerosòls largats per cèrt tipe de volcan pòdon far diminuir fòrça l'eficacitat del rai solar. Lo començament de la Pichona Edat glaciària al sègle XIII poiriá èsser, en partida, ligat a un fenomèn d'ivèrn volcanic[3].
En 2013, una equipa scientifica francesa dirigida per Franck Lavigne estima, al vejaire los elements analizats, qu'aqueste periòde de refregiment auriá estat causat per l'activitat volcanica del volcan indonesian Samalas que seriá dintrat en erupcion en 1257 dins una explosion qualificada de mega-colossala[4],[5].
Diminucion de l'activitat solara
[modificar | Modificar lo còdi]Una segonda explicacion, sens pasmens venir contra, seriá de trobar dins l'efièch de l'activitat du Solelh. Sembla qu'auriá estat pro fèble pendent una bona partida del periòde de la Pichona Edat glaciària. Pendent lo periòde 1645-1715, a la mitat de la Pichona Edat glaciària, i aguèt un periòde de fèbla activitat solara coneguda jol nom de minim de Maunder. Lo minim de Spörer foguèt tanben identificat amb un periòde de refregiment significatiu entre 1460 e 1550. D'autres indicators de la fèbla activitat solara pendent aqueste periòde son los nivèls d'isotòps del carbòni 14 e del berilli 10.
Deriba nòrd-Atlantica
[modificar | Modificar lo còdi]Una alteracion del corrent del Golf es a vegada evocada coma causa possibla de la Pichona Edat glaciària. Aqueste ipotèsi es pasmens pas provada.
Question de las bòrnas temporalas
[modificar | Modificar lo còdi]Pas cap de data precisa fa l'unanimitat per marcar lo començament de la Pichona Edat glaciària : d'eveniments, mai o mens ancians, son citats coma fasent potencialament partit, abans la data del primièr minim climatic provat. A partir del sègle XIII, la banquisa de l'Atlantica nòrd s'espandís cap al sud, e tanben los glacièrs de la Groenlàndia. En 1315 començon tres ans de chavanas, punt de partença d'un periòde meteorologic movementat que dura fins al sègle XIX. L'avançada dels glacièrs es provat dins mai d'unas regions del mond pendent aquestes cinc sègles, mas una reconstitucion de lors progressions a partir de mesuras de terrenc mòstra que son fin finala demrats limitadas entre 1600 e 1850. es subretot la retirada dels glacièrs al sègle XX qui serà espectaculara.
Unes grands eveniments climatics pòdon donc èsser mostrats coma de punts de marca d'una Pichona Edat glaciària espandit del sègle XIII a la mitat del XX:
- 1250: començament l'espandiment de la calòta glaciària en Atlantic;
- 1300: los estius fins alara cauds acaban de l'èsser de biais net;
- 1315: precipitacions fòrta e granda famina de 1315-1317;
- 1550: començament teoric de l'espandiment mondial dels glaces;
- 1650: primièr minim climatic.
La fin de la Pichona Edat glaciària es fixada a la mitat del sègle XIX.
Caracteristicas e impactes
[modificar | Modificar lo còdi]La Pichona Edat glaciària correspond concrètament a un leugièr refregiment climatic, de l'òrdre de mens d'1°C. Aquesta diminucion pòt pareisser flac, mas èra sufisent per provocar dels ivèrns rigoroses e alentir las activitats umanas: per exemple la produccion agricòla, subretot al sègle XVII. D'archius istorics o comercials, de pinturas de l'epòca testimònia d'ivèrns rufes e ennevats. En Savòia, quitament s'organiza de processions dins l'esper d'arrestat l'avançada dels glaces. Lo paroxisme de freg es atenh entre los ans 1570 e 1730.
Emisfèri nòrd
[modificar | Modificar lo còdi]
La Pichona Edat glaciària foguèt subretot descrich e comentat en Euròpa e en America del Nòrd, pasmens se d'autras regions del mond avián estat concernidas. A la mitat del sègle XVII, los glacièrs dels Alps soïsses avançan rapidament, engolissent de bòrdas e vilatges. En Angletèrra, la Tamèsi gèla (pel primièr còp en 1607, pel darrièr en 1814); quitament se los amenatjaments urbans, de ponts per exemple, an podut favorizar lo fenomèn alentissent le flus de las aiga, la frequéncia de l'eveniment es un bon exemple de la persisténcia del refregiment en Euròpa. Tanben, los canals e rius dels Païses Basses venon de blòt de glaç pendent mai d'un ivèrns. Pendent l'ivèrn de 1780, la zona fluviala de Nòca York (New York Harbor) se solidica: se pòt caminar entre Manhattan e Staten Island; los ligams de comèrci per via maritima son blocats.
Totes aqueles ivèrns fòrça rigoroses tòcan mai o mens directament e violentament la vida de las populacions.
Emisfèr sud
[modificar | Modificar lo còdi]Los analisis d'elements de calòta coralliana levats al sud-èst de la Nòva Caledònia mòstra que la Pichona Edat glaciària existiguèt tanben, dins lo Pacific sud-oèst tropical amb un refregiment mejan pròche d’un gra Celsius. Mòstran tanben que lo fenomèn El Niño auriá pasmens subit pas cap variacion de fòrça o de frequéncia, quitament pendent lo periòde mai freg[7].
Elements istorics e culturals
[modificar | Modificar lo còdi]La Pichona Edat glaciària aguèt un impacte real e long sus la populacion, la fauna e la flora de fòrça païses, subretot en Euròpa e en America del Nòrd. Es, per exemple, invocat per explicar la desapareisson de la colonia norvegiana de la Groenlàndia. Unes ivèrns son demorat tristament celèbres pel nombre de mòrts censats a causa del freg intens e de las faminas. Atal, jol règne de Loís XIV, las annadas 1693 e 1694 veson morir entre 1,5 e 2 milions de subjèctes franceses[8].
La Pichona Edat glaciària e las arts
[modificar | Modificar lo còdi]
La Pichona Edat glaciària s'encontra de segur en pintura, subretot dins los quadres de païsatges. Un exemple celèbre se vei amb Pieter Brueghel lo Vièlh e son filh Pieter Brueghel lo Jove, pintres flamands de la Renaissença. La pintura europèa es pro rica d'illustracions dels efièchs de la Pichona Edat glaciària sus la vida videnta, que siá en vila o dins las primièras vals abitadas.
Dins son obratge Weather (1981), William James Burroughs analiza la representacion picturala de l'ivèrn. Constata que la majora partida de las pinturas tractant aqueste tèma foguèron produchas entre 1565 e 1665, çò que correspond a un declin climatic registrat dins los glaces a partir de 1550. Fòrça pauc de representacions ivernalas existisson abans. Es benlèu que l'ivèrn plan rufe de 1565 aja inspirat fòrça artistas e lo nombre de représentacions originalas e qu'aquela « mòda » mermèron a la favor de la pujada de las temperaturas e del fach que lo tèma aja estat ja pro tractat. Se pòt notar que totas las pinturas de Bruegel l'Ancian ont la nèu es sovent un element central foguèron realizadas en 1565. Son filh avent fach fòrça copias d'òbras de son paire, es malaisit de far de conclusons sul climat de 1570 a 1600 a partir d'aquestas solas pinturas. Los tèmas de la Pichona Edat glaciària apareisson dins la pintura danesa après l'ivèrn de 1608. Entre 1627 e 1640, la produccion merma, çò que correspond a un caufament leugièr de las temperaturas. Mas, lo declin final de las pinturas tractant de l'ivèrn coïncidís pas amb una melhoracion franca de las condicions climaticas: Burroughs avança donc que l'efièch lo vam aviá passat.
Nòtas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Françoise Labalette, « Les terribles ravages du "grand hyver" » in Historia, mars 2009, no 759, p. 47.
- ↑ .
- ↑ Miller, G. H. et alii, « Abrupt onset of the Little Ice Age triggered by volcanism and sustained by sea-ice/ocean feedbacks », Geophys. Res. Lett., 39, 2012, L02708, doi:10.1029/2011GL050168 Résumé en ligne.
- ↑ (en) Lavigne, F. et al., 2013, « Source of the great A.D. 1257 mystery eruption unveiled, Samalas volcano, Rinjani Volcanic Complex, Indonesia », PNAS, [en ligne].
- ↑ Petit Âge glaciaire : le puissant volcan en cause a été identifié.
- ↑ Évolution du glacier des Bossons..
- ↑ El Ninõ insensible au Petit Âge glaciaire ?.
- ↑ Marcel Lachiver, Les années de misère : la famine au temps du Grand Roi : 1680-1720, Paris, Fayard, 1991 ISBN: 2-2130-2799-4.
fonts
[modificar | Modificar lo còdi]Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | Modificar lo còdi]Webografia
[modificar | Modificar lo còdi]- Emmanuel Le Roy Ladurie : Histoire du climat depuis l'an 1.000.