Oliver Cromwell
.png)
Oliver Cromwell (25 d'abriu de 1599 - 3 de setembre de 1658) foguèt un generau e un òme politic anglés que participèt ai Guèrras dei Tres Reiaumes (1642-1652]) dins lo camp dau Parlament e a la formacion dau Commonwealth d'Angletèrra. Ne'n venguèt lo Lord Protector de 1653 a sa mòrt.
Protestant puritan, foguèt elegit au Parlament per la vila de Cambridge e formèt una tropa de cavalariá durant la Premiera Guèrra Civila Anglesa (1642-1646). Comandant competent, venguèt rapidament cap de l'armada parlementària còntra lei partisans dau rèi Carles Ièr (1625-1649). Venceire de la batalha decisiva de Naseby en 1645, eliminèt lei rèstas dei partisans dau rèi de 1645 a 1653 e participèt a la formacion d'un govèrn republican dich Commonwealth d'Angletèrra e ne'n venguèt lo cap fins a sa mòrt. En fòra d'Anglatèrra, esquichèt tanben leis aliats escocés e irlandés de Carles Ièr. Leis Escòcians, pòble protestant, poguèron negociar una patz permetent la participacion dau país ais institucions dau Commonwealth. En revènge, leis Irlandés catolics deguèron acceptar de condicions fòrça duras que favorizèron la colonizacion de l'illa per leis Anglés.
A sa mòrt, foguèt remplaçat per son fiu Ricard Cromwell qu'abdiquèt rapidament au profiech dau generau George Monck. Aqueu darrier favorizèt la restauracion de la monarquia.
Religion
[modificar | Modificar lo còdi]Sa letra a Henry Downhall en 1626 indica qu’èra dejà influenciat pel puritanisme radical. Mes i a de pròvas que Cromwell traversèc una crisi personala de la fin de las annadas 1620 al debut de las annadas 1630 : estèc tractat per trébols fisics e emocionals.
Dins una letra a sa cosina en 1638, parla de son revelh espiritual ditz qu’es estat «le pus gran dels pecaires».
Aquesta letra indica que segon el, la refòrma protestanta èra pas anada pro luenh, qu’una granda part d’Anglatèrra viviá encara dins le pecat e que la glèisa se deviá desbarassar de las practicas e de las credenças catolicas.
En 1634, essagèc d’emigrar dins la colonia americana de Connecticut mes capitèc pas.
En 1657, encoratgèc las comunautats judivas dels Païses Basses a tornar en Anglatèrra, que n’èran estadas caçadas 350 ans abans, pendent le rènhe d’Edward Ièr. Esperava qu’aquestas comunautats ajudarián a rebastir Anglatèrra après las guèrras civilas e pensavan que se convertirián al crestianisme, çò qu’entrainariá la segonda venguda de Jèsus Crist.
Dins las annadas 1650, sons discorses en tant que Lord Protector justificavan sovent sas accions politicas per de citacions de la Bíblia.
En tant que puritan, Cromwell èra ostil a la populacion d’Irlanda qu’èra majoritariamant catolica. Èra tanben fòrça ostil a la glèisa catolica en general. En efèit, considerava que le catolicisme contestava l’importança de la Bíblia en favor de l’importança del papa e de la glèisa e considerava les catolics com persecutors dels protestants dins tota Euròpa.
Controvèrsa a prepaus de la campanha d'Irlanda
[modificar | Modificar lo còdi]Segon cèrtes istorians, Cromwell èra oposat als massacres de populacions civilas e disiá que se comportava brutalament solament dambe las personas armadas.
D’autres istorians citan les rapòrts que Cromwell envièc a Londres, en particular aqueth del 27 de setembre de 1649 ont rapòrta que son armada tuèc «3 000 militars» mes tanben «fòrça abitants».
D’istorians debaten tanben per saber si la campanha d’Irlanda que menèc se pòt qualificar de netejatge etnic.