Mortièr (aisina)

Morter de terralha esmaltada e piston de fusta.

Lo mortièr (var. mortèir, mortier, mortèr) es un instrument que s'utiliza fòrça sovent dins la cosina mediterranèa, per trissar e mesclar de produches e far de salsas coma l'alhòli, la maionesa, la romesco, etc.

Se compausa de doas pèças: lo quita mortièr; un vas de parets espessas e fòrtas, fach par exemple de terralha, pèira o fusta, sovent amb un o quatre pichonas prolongacions en forma de semicilindre concau per facilitar lo versament del contengut; e d'un autra lo piston o (var. trissador, trisson; pilon) , gaireben totjorn de fusta, que se pren amb la man per trissar lo contengut del vas.

Un mortièr se pòt tanben utilizar en farmacia, parfumariá, etc. per embrenicar d'espècias, medicaments, granas e d'autras causas.

Istòria

Mortièr indigèn american.

Lo mortièr foguèt inventat pendent lo periòde Naqada de l'anciana Egipte a vèrs 4000 AbC., e son usatge dins la gastronomia, medecina e alquimia data de temps immemorials dins fòrça culturas pel mond.

Dins las culturas mediterranèas de l'antiquitat s'emplegavan tanben d'autras mortièrs de bronze, de grandas dimensions, per trissar lo marbre o la calç, o per fabricar de conglomerants del bastiment, coma dins lo cas de l'estuc. En fach, encara ara, contunham de nomenar mortièr la mescla de calç, sable e aiga, emplegada per ligar las pèiras o d'autras materials del bastiment.

Lo mortièr se tròba documentat en qualques òbras de literatura anciana, coma lo "papir Ebers" egipcian, que data de l'an 1550 AbC e l'Ancian Testament (11:8 e de proverbis 27:22).

Usatges culinaris

Realizacion de salsa dins un mortièr

Dins la cultura mediterranès, lo mortièr es una aisina indispensabla a la cosina, ont s'utiliza sustot per esclafar d'alhs, picar o mòler de fruchs secs, presents dins fòrça plats coma alhòlis, maionesa, romesco, eca

Lo mortièr dins d'autras culturas

Mortièr Tipic estandard japonés.

Mortièr Mexican.

• Euròpa: Dins la cultura mediterranèa, lo mortièr es una aisina indispensabla a la cosina, ont s'utiliza sustot per esclafar d'alhs, picar o mòler de fruches secs, presents dins fòrça plats coma alhòlis, maionesas, romesco, eca...
  • En Occitània e en Itàlia s'utiliza per far la salsa dicha "al pisto" (pesto en Itàlia).
  • En Catalònhia se fa la salsa de xató, la salsa de calçots, la balandra, etc.
  • En Espanha s'utiliza tanben per far sopas fredas coma lo salmorejo o lo ajoblanco, salsas coma la ajoarriero e de preparacions coma la atascaburras.
• Orient Mejan:
  • En l'Orient Mejan s'emplegavan d'enòrmes morters de pèira, amb trisson fins a un mètre de nautor, per picar la carn utilizada per farcir de legums o per far boletas (kibbeh). S'utiliza tanben per far la pasta de céser (hummus) e d'aubergina (baba ganush).
• Africa:
  • En Africa centrala s'utiliza encara de mortièrs amb de grands pistons, que s'emplegan sovent amb las doas mans, per trissar de granas.
  • dins l'isla de la Reünion es un esturment indispensable dins la gastronomia que s'utiliza per la preparacion dels caris, un biais de cosinar  la carn, peis o d'espècias coma lo gengibre e la curcuma. Tant lo mortièr (kalou) coma lo piston son faches de la meteissa pèira.
• Asia:

  

  • Dins la gastronomia del Japon s'utilizan de grands mortièrs per preparar de pasta de ris nomenat mochi. Lo mortièr estandarditzat japonés se nomena suribachi e son piston, de fusta e normalizada, surikogi.
  • Dins la cosina de l'Índia e sud-èst asiatica lo mortièr es conegut coma lesung, tant lo mortièr coma lo pilon son de granit.
• America:
  • Diins la gastronomia de las tribús dels indians nadius dels Estats Units d'America s'emplegavan de mortièrs per mòldre lo milh e de fruchs secs.
  • Al Mexic s'utiliza per escrachar los avocats del guacamole. Lo mortièr tradicional mexican e son trisson son de basalt.

Usatges farmaceutics

Mortièr mossarab farmaceutic de bronze

Lo mortièr permet de trissar de diferents ingredients d'una prescripcion medicala, e es en fach una de las icònas mai comunas que s'assòcian a l'activitat farmaceutica. Dins unes cases, lo mortièr es un especific, conegut coma morter Wedgwood ("Wedgwood" es una marca de porcellana anglesa), de porcellana blanca e que s'utiliza dempuèi 1779.

En farmacia s'utiliza tanben simplament per polvorizar de pastilhas e que sián aital de mai rapida absorcion a l'encòp de las ingerir o inhalar.

Autres usatges

Dins lo passat, los mortièrs de grandas dimensions foguèron utilizats per formar de materials del bastiment e per l'elaboracion de la primièra arma de tir pas rectilinèa, alara qu'a l'ostal se podava emplegan de pocion e enguents magics o per sintetisar de substàncias addictivas illegalas. D'autres tipes de morter s'emplegan a l'elaboracion de produchs de veire.

Vejatz tanben

• Alhòli