Jan van Eyck

Jan van Eyck (nascut vèrs 1390 benlèu a Maaseik e mòrt a Brujas lo 9 de julhet de 1441) es un pintre nascut dins los territòris someses a l'autoritat del prince evesque de Lièja Joan de Bavièra (1390-1417), que ven son protector. Es celèbre per sos retrachs d’un realisme menimós. Sos quadres mai coneguts son Los esposes Arnolfini e la Verge del Cancelièr Rolin. Acabèt lo clèbre retaule de L'Anhèl mistic, començat pel fraire Hubert van Eyck. Es un dels primièrs artistas que signèron lors òbras.

Biografia

Originas e debuta a la cort d'Olanda

La data e lo luòc de naissença exactes del pintre demoran deconeguts. Segon los escrivans e istorians flamands Lucas D'Heere (1559) e Marcus van Vaernewijck (1568), Jan van Eyck seriá nascut a Maaseik, dins la region mosana, a l'epòca del Principat de Lièja e ara dins la Província de Limborg (Belgica). L'informacion es afortida pel fach que de tèxtes de la man del pintre son escrichs en dialècte mosan e pel fach qu'en 1449, la filha de Jan intra dins un convent de Maaseik. Seriá nascut vèrs 1390^[1].

Se conéis pauc sus sa familha. De Van Eyck son signalats pendent aquel periòde a Maastricht. Se conéis dos fraires: Hubert, pintre, installat a Brujas e qu'aviá començat sa la realizacion del retaule de L'Anhèl mistic a Gant, mòrt en 1426. Lambert, tanben pintre es mencionat dins un libre de compte del duc de Borgonha en 1431 e sens dobte l'autor d'un retrach de Jacquelina de Bavièra e qu'existís una copiá dessenhada. Poiriá tanben èsser ligat al pintre del Rei Rainier, tanben d'origina mosana e portant lo mèsme nom: Bartolomèu d'Eyck^[2]^,^[3].

Dins los ans 1422-1425, es emplegat a L'Aia, a la cort de Joan III de Bavièra, comte d'Olanda e de Zelanda, prince evesque elegir de Lièja dempuèi 1389, coma pintre de la cort e valet de cambra. En 1424, es designat jolnom de « Mayster Jan den Maelre », realiza la decoracion, amb son talhièr, del palais del Binnenhof, alara demrança desl comtes d'Olanda. Pas cap d'òbra de l'epòca de Jan van Eyck d'aquel periòde olandés o alara de copiás d'òbras perdudas. Es lo cas de L'Òme de l'ulhet de la Gemäldegalerie (Berlin), copiá anciana que conten los signes de l'òrdre de Sant Antòni, protector de l'ostal de Wittelsbach, familha de Joan de Bavièra, lo dessenh de la partida de pesca conservat al Lovre atribuit a un discípol e a vegada al quita mèstre, representant la cort olandobavaresa e unas miniaturas extrachas de las Òras de Milan Turin eissidas de son talhièr^[1].

Al servici del duc de Borgonha

Lo 6 de genièr de 1425, morrís lo prince evesque e Jan van Eyck quita sul pic L'Aia per rejòner Brujas. Le 19 de mai de 1425, una letra patenta lo bach pintre de cort e valet de cambre al servici de Felip lo Bon, duc de Borgonha^[4]. Sa mission es pas ligada a demorança a çò del duc que siá per las òdras ordinàrias o des decoracion per las fèstas, en encargat de missions excepcionalas e secrètas coma o mòstra los archius borguinhons a son encrech. Una renda annadièra fixa li es atribuida fins a sa mòrt. Deu per aquò demorar pròche del duc e muda a Lilla, demorança ducala abituala, ont es mencionat abans lo 2 d'agost de 1425^[1]^,^[5].

D'entre aquelas missions, es pagat lo 26 d'agost de 1426 per un peregrinatge e un viatge al luènh e secret, puèi lo 27 d'octobre per "unes viatges alunhats secrets". Poiriá èsser un viatge de reperatge e peregrinatge en Tèrra Santa pel duc. Unes quadres eissits de son talhièr, coma Las Tres Marias del tombèl de Rotterdam, i a de vistas topograficas precisas de la Jerusalèm de l'epòca. Obten per cada desplaçament de somas fòrça mai importantas que la renda annadièra. En julhet e agost de 1427, recep encara d'argent per de missions diplomaticas a l'estrangièr. Una benlèu a la cort d'Alfons V d'Aragon, a Valéncia pel demandar la man de sa neboda Isabèla d'Urgel per Felip lo Bon. Lo rei d'Aragon li compra mai tard d'òbras e li envia son pintre titulat, Lluís Dalmau, per que siá format près d'el entre 1431 e 1436. Entre lo 19 d'octobre de 1428 e lo 25 de decembre de 1429, es encara enviat en ambassada, la sola atestada per de tèxtes, mas aquel còp al Portugal, per negociar lo maridatge entre lo duc de Borgonha e Isabèl de Portugal près del paire d'aquela, Joan I de Portugal. Per l'ecasença, en genièr de 1429, realisa dos retrachs de la futura duquesa, al castèl d'Aviz, eviats del duc lo 12 de febrièr. Lo pintre fa sens dobte tanben un passatge per Espanha, benlèu a Compostèla, a Valhadolid a la cort de Joan II de Castelha e a Granada, près de Moamed VIII al Mutamassik^[5]^,^[6].

Pendent aquel periòde, Jan van Eyck tanben fa de desplaçaments personals. Foguèt invitat lo 18 d'octobre de 1427 per la Sant Luc a Tournai. La corporacion locala dels pintres i organiza un banquet en son onor. I encontra benlèu per l'escasença Robert Campin e Rogièr de la Pastura, futur Rogier van der Weyden, o encara Jacques Daret, totes membres d'aquela corporacion. Torna a Tournai lo 23 de març de 1428^[5]^,^[7].

Lo mèstre de talhièr a Brujas

En 1430, un document ducal fa pensar que Van Eyck demora de nòu a Brujas. Mai, Van Eyck consèrva de comandas privadas en parallèl de son trabalh pel duc. En 1432, acabèt a Gant lo retaule de L'Anhèl mistic començat pel fraire Hubert pel borgés Joost Vijdt. Aquel an, paguèt d'intesreses ipotecaris a la glèisa de Sant Donacian de Brujas per un ostal qu'aviá comprat: i installèt sens dobte son talhièr. I recep entre lo 17 julhet e lo 16 d'agost, la visita del borgmèstre e dels escabins de la vila que paga amb de pichonas gratificacions los comises^[5]^,^[8]^,^[9].

Realiza per la vila de comandas: reliza entre autre en 1435 la policromia de fòrça estatuas representant de comtes e comtesas de Flandra per la faciada de l'ostal de vila. Tanben realiza sas comandas privadas mai celèbras: lo retrach de Timotèus en 1432, son òbra mai anciana signada, L'Òme del turbant roge en 1433, Los Esposes Arnolfini en 1434 e La Verge del canonge Van der Paele entre 1434 e 1436^[10].

Vèrs 1433, lo mèstre se marida amb una "domaisela Margarida", qu'es benlèu d'origina nòbla e que realiza lo retrach en 1439, alara vielha de 33 ans. Lor primièr enfant nasquèt en 1434, lo duc n'es lo pairin e li dona 6 taças d'argent. Jan van Eyck contunha de trabalhar pel duc: vei sa renda annadièra e transformada en renda a vida en 1435 e aumentada, passant de 100 a 360 liuras par an. La cort dels comptes de Lilla refusa l'augment, e fàcia a la menaça de Van Eyck de renonciar a sa carga, lo duc defend son pintre per una letra venguda de Dijon en data del 2 de març: « nous le voulons entretenir pour certains grans ouvraiges, en quoy l'entendons occuper cy après et que nous trouverions point le pareil à nostre gré ni si excellent en son art et science »^[11]^[10].

Realiza totjorn d'òbra pel duc: participa a la decoracion de las demranças d'Hesdin en 1432, Brussèlas en 1433 e Lilla en 1434^[5]. Contunha totjorn a relizar de missions per el fins a sa mòrt: Foguèt inviat a Arràs en 1435, per la negociacion de la patz entre Borgonha, Angletèrra e França. En 1436, realiza pel darrièr còp « certains voyaiges loingtains es estranges marches »^[12], sens dobte en tèrra non crestiana, alara que Felip lo Bon desira menar una crosada. En ivèrn de 1440, los comptes borguinhons mòstran que lo pintre torna al duc '' de taulas e d'autres objèctes secrets" qu'aviá comprat per el. Jan van Eyck morriguèt lo 9 de julhet de 1441 e enterrat dins las clastras de la glèisa de Sant Donacian. Lo 21 de març de 1442, Lambert, son fraire, demanda e obten lo drech de transferir sa tomba dins la glèisa, près de la font baptismala^[10]^,^[13].

Tecnica del pintre

L’apòrt tecnic de Van Eyck a la pintura occidentala es capital. Aucèt la tecnica de la pintura a l'òli fins a la perfeccion (sens pasmens la crear). Lo ligant utilizat per Van Eyck èra a basa d'òli siccativa e d'un autre element que fasiá lo ligant consistissent, çò qu'èra una de las dificultats encontrada pels utilizators de la pintura d'òli. Aucèt la tecnica de la pintura a l'òli e lo realisme dels destalhs (coma le rendut de las matèrias) fins a un suc jama atengut amb el, la tecnica flamanda permetent tanben far net aqueles.

Òbras

L’òbra de Jan van Eyck, fòra del cap d'òbra excepcional qu'es lo retaule de l'Anhèl mistic, es compausat subretot de representacions de la veerge Maria e de retrachs. Van Eyck foguèt considerat coma fondator del retrach occidental. Sos modèls sont gaireben sempre presentats en bust: la cara, vista dels tres quarts, es virat cap a esquèrra, e los uèlhs fixan sovent l'espectator, çò qu'èra a l'epòca un novelum.

Lo retaule de L'Adoracion de l'Anhèl mistic

La paternitat de sas òbras de « Van Eyck » abans 1426 (mòrt d’Hubert) es discutada e l’atribucion a Hubert o a Jan es malaisida. Lo retaule de L'Anhèl mistic (1432, a la catedrala Sant Bavon, Gant), foguèt començat pel fraire e acabat per el en mai de 1432, sens que se sàpia exactament quina es la partida de cadun dels fraires.

Lo Retrach dels esposes Arnolfini

Los Esposes Arnolfini (1434, National Gallery de Londres) presenta en pé, dins un interior flamand, un ric marcand toscan establit a Brujas, Giovanni Arnolfini, e son esposa. Lo miralh convèxe al centre del quadre rebat los esposes e Van Eyck alara que los penhavan. Un miralh convèxe penjat e centrat sus la paret del fond e la signatura del pintre mòstran sa preséncia coma testig.

La Verge del cancelièr Rolin

La Viege del cancelièr Rolin o Verge d'Autun es un quadre que penguèt Van Eyck per Nicolas Rolin, cancelièr del duc de Borgonha. Es expausat dempuèi 1805 al Lovre. Lo quadre es un vòt, a tempera e òli sus fusta de 66 cm de naut e 62 cm de larg, e foguèt d'en primièr presentat dins la capèla Sant Sebastan de la glèisa d'Autun. Aquela òbra respècta los novelums introduchs pels primitius italians a la prerenaissença mesclant umanizacion dels personatges (lo cancelièr e la Verge an la mèsma talha), l'introduccion del païsatge e dels elements terrèstres dins una òbra sagrada, e la revelacion pincturala de la complexitat arquitecturala per una perspectiva coerenta.

List de las òbras atribuidas

Alemanha

Verge dins una glèisa (v. 1425), Berlin, Gemäldegalerie.
Retrach de Baudoin de Lannoy (1437), òli sus fusta, 26 × 19,5 cm, Berlin, Gemäldegalerie
Retrach de Giovanni Arnolfini (v. 1435), Berlin, Gemäldegalerie
Verge de Lucques (1436), Francfòrt- de Men, Städelsches Kunstinstitut
Triptic de Drèsda (v. 1437), Drèsda, Gemäldegalerie Alte Meister

Àustria

Retrach del cardenal Niccolò Albergati (1431-1432), Òli sus fusta, 35 × 29 cm, Viena, Kunsthistorisches Museum.
Retrach de Jean de Leeuw (1436), Viena, Kunsthistorisches Museum.

Belgica

La Verge del canonge Van der Paele (1434 ou 1436), Òli sus fusta, 122 × 157 cm, Brujas, Groeningemuseum.
Retrach de Margareta van Eyck, (1439), Òli sus fusta, 32,6 × 25,8 cm, Brujas, Groeningemuseum.
Retrach del Crist (1440), Brujas, Groeningemuseum.
L’Adoracion de l’anhèl mistic (v. 1432), Òli sus fusta, 375 × 320 cm, Gant, catedrala de Sant Bavon.
Santa Barba (1437), Anvèrs, Musèu reial de las bèlas arts,
Verge del font (1439), Anvèrs, Musèu reial de las bèlas arts.

Estats Units d'America

Lo Jutjament darrièr, (1420-1425), Òli sus fusta (transferit de la fusta), 56,5 × 19,7 cm, Nòva York, Metropolitan Museum of Art.
La Crucifixion, (1425-1430), òli sus fusta (transferit de la fusta), 56,5 × 19,7 cm, Nòva York, Metropolitan Museum of Art.
L'Annonciacion, (1435), òli sus fusta transferit sus tela, 90,2 x 34,1 cm, Washington, D.C., National Gallery of Art.
La Verge amb un chartrós, Nòva York, The Frick Colleccion.

França

La Verge del cancelièr Rolin (v. 1430 ou 1435-1436), òli sus fusta, 66 × 62 cm, París, Lovre.

Itàlia

La Passion de Jèsus Crist (?), Turin, Galerie Sabauda;

Romania

L'Òme del capairon blau, dich tanben Retrach d’un orfèbre (Òme amb un anèl) (v. 1430), Sibiu, musèu nacional Brukenthal.

Reialme Unit

Thymotheos (1432), Londres, National Gallery.
L'Òme del turbant roge, autoretrach ? (1433), Londres, National Gallery.
Los esposes Arnolfini (1434), Òli sus fusta, 81,8 × 59,7 cm, Londres, National Gallery.
Retrach de Margarida van Eyck
Retrach de Margarida van Eyck, esposa de l’artista (1439), Londres, National Gallery.
Madòna de Nicolas van der Maelbecke (inacabat, 1440-1441), Grand Bretanha, colleccion privada.

Lista de las òbras atribuidas al talièr

Veerge amb l'Enfant legissent dicha Verge d'Ince hall, après 1433, Melbourne, National Gallery of Victoria.
Diptic de la Verge amb l'Enfant e sant Joan, vèrs 1435, París, Lovre
La Font de vida, vèrs 1445, Madrid, musèu du Prado
Lo Crist en crotz amb la verge e sant Joan, vèrs 1455, Berlin, Gemäldegalerie
Sant Jeròni dins son estudi, 1442, Detroit Institute of Art

Jan van Eyck enluminaire

Un document datat de 1439 venet dels archius dels ducs de Borgonha sembla indicar que Jan van Eyck èra implicat dins la realizacion de manuscrits enluminats: ne recebèt d'argent per pagar los enluminaires brugés. Pasmens, la question se pausa totjorn de saber se Jan van Eyck participèt directament a la pintura de miniatures encara conservadas fins ara. Los istorians de l'art Paul Durrieu e Georges Hulin de Loo crèron descbrir la man d'Hubert van Eyck e de Jan dins l'apond de fòrça miniatures al manuscrit des Fòrça Bèlas Oras de Nòstra Dama dins la partida las Oras de Turin Milan (uèi en partida destruida). Los fraires son indetificats coma los Mètres G (7 miniatures) e H (6 miniatures). Mas aquela ipotèsi foguèt contestada. Serián de realizacions d'artistas inspirats per l'estil eyckian.^[14].

Miniaturas de las Oras de Milan Turin del caractèr eyckian
Naissença de sant Joan Baptista
La Messa dels mòrts
Preguieria d'un sobeiran a la broa de la mar.

Notas e referéncias

↑ ^1,0 ^1,1 et ^1,2 Borchert, p. 8
↑ Borchert, p. 10-11
↑ Tout l'œuvre peint, p. 86
↑ Alain Erlande-Brandenburg, Le sacre de l'artiste, Fayard,‎ 2000, p. 143
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 et ^5,4 Dictionnaire des peintres belges
↑ Borchert, p. 8-9
↑ Tout l'œuvre peint, p. 83
↑ Tout l'œuvre peint, p. 83
↑ Borchert, p.10
↑ ^10,0 ^10,1 et ^10,2 Tout l'œuvre peint, p. 84
↑ Volèm l'entretener per unes grands obratges, per que espreram que se n'ocupa al por venir e que trobariam pas lo parelh al nòstre grat nimai tant excellent dins son art e sciéncia
↑ unes viatges alunhats cap a d'estrannhas marchas
↑ Borchert, p. 11-12
↑ Dominique Deneffe, « La Miniature eyckienne », dans Bernard Bousmanne et Thierry Delcourt, Miniatures flamandes : 1404-1482, Bibliothèque nationale de France/Bibliothèque royale de Belgique,‎ 2012, 464 p.

Vejatz tanben

Bibliografia

Till-Holger Bochert, Jan van Eyck, éd. Taschen, Cologne, 2008, 96 p.
(en) L. Baldass, Jan van Eyck, Londres, 1952.
R. Brignetti & G. Faggin, Tout l’œuvre peint des frères Van Eyck, Flammarion, Paris, 1969, rééd. 1988, 104 p.
Albert Châtelet, Jean van Eyck enlumineur, Presses universitaires de Strasbourg, 1993.
E. Dhanens, Hubert et Jan van Eyck, Albin Michel, Paris, 1980.
(es) C. Peman y Pemartin, Juan Van Eyck y España, Cadix, 1969.
C. Sterling, « Jan Van Eyck avant 1432 », dans Revue de l'art, n^o 33, 1976, p. 7–82.
(en) C. Harbison, Jan Van Eyck : the Play of Realism, Londres, 1991.

Ligams extèrnes

(en) Basa de donada de la òbras de Jan van Eyck e de son talhièr sul site del Centre d'estudi dels primitius flamands de l'IRPA (Brussèlas).
BALaT (Belgian Art Links and Tools)

[B8-1] 1,0 ^1,1 et ^1,2 Borchert, p. 8

[2] Borchert, p. 10-11

[3] Tout l'œuvre peint, p. 86

[4] Alain Erlande-Brandenburg, Le sacre de l'artiste, Fayard,‎ 2000, p. 143

[Dico-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 et ^5,4 Dictionnaire des peintres belges

[6] Borchert, p. 8-9

[7] Tout l'œuvre peint, p. 83

[OP83-8] Tout l'œuvre peint, p. 83

[9] Borchert, p.10

[OP84-10] 10,0 ^10,1 et ^10,2 Tout l'œuvre peint, p. 84

[11] Volèm l'entretener per unes grands obratges, per que espreram que se n'ocupa al por venir e que trobariam pas lo parelh al nòstre grat nimai tant excellent dins son art e sciéncia

[12] unes viatges alunhats cap a d'estrannhas marchas

[13] Borchert, p. 11-12

[14] Dominique Deneffe, « La Miniature eyckienne », dans Bernard Bousmanne et Thierry Delcourt, Miniatures flamandes : 1404-1482, Bibliothèque nationale de France/Bibliothèque royale de Belgique,‎ 2012, 464 p.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]