György Ligeti

György Ligeti (1984)

György Ligeti es un compositor romanesc-ongrés naturalizat austriac, nascut en Romania a Diciosânmartin (Dicsöszentmárton en ongrés), ara Târnăveni lo 28 de mai de 1923 e mòrt lo 12 de junh de 2006 a Viena.

Biografia

Format al conservatòri de Cluj ( Kolozsvár en ongrés) en Transilvània, lo jòve Ligeti deguèt interrompre los estudis en 1943, a causa de las mesuras antisemitas presas pel regent Horthy (que l’armada tornèt ocupar la majora partida de l’ancian territòri d'Àustria-Ongria devolut a Romania pel Tractat de Trianon) e lo regim de las Croses flechadas. Tota la seuna familha despareguet en deportacion (levat la maire).

Aprèp la Segonda Guèrra Mondiala, s'anèt estudiar la musica e la composicion a l’Universitat de musica Franz-Liszt a Budapèst, abans de se refugiar a Viena. Aprèp aver entendut Gesang der Jünglinge de Karlheinz Stockhausen, o contactèt e integrèt l'estúdio de Colonha, ont encontrèt Pierre Boulez, Luciano Berio e Mauricio Kagel, amn que trabalhèt.

S'installèt a Viena en 1959 e obtenguèt la nacionalitat autriaca en 1967. Aprèp ensenhèt a Darmstadt e Estocòlme; venguèt titulari d'una cadièra de composicion al conservatòri d'Amborg en 1973.

En 2003, recebèt le Prèmi Kossuth.

Moriguèt lo 12 de junh de 2006 a Viena.

Las òbras

L’òbra de Ligeti es de las mai divèrsas, qu'anant de la pèça per piano sol a l’opèra, passant per la musica de cambre, l’orquèstra, la musica electronica e de formacions jamai utlizadas coma (Poèma sinfonic pour 100 metronòms), o pauc causidas dins la musica contempranèa coma l’òrgue e lo clavecin].

Las òbras del periòde ongrés de Ligeti, coma lo Primièr qüatuor de còrdas, son calrament inspiradas de Béla Bartók, mas an ja un constat iconoclasta qu'anarà s'afirnissent. Atal, las onze pèças de Musica ricercata son escrichas utilisant sonque doas notas per la primièra pèça (la segonda nota apareissent sonque a la darrièra mesura), puèi tres, e en seguida fins a la darrièra pèça qu'es dodecafonica. Malgrat aquela pèça, Ligeti demorará alunhat del dodecafonisme o de la musica seriala. Dins lo primièr qüatuor se tròba aquela progression matematica, perque los intervals utilizats aumentan de contunh a cada movement començant pel mièg-ton.

Dins lo Poèma sinfonic per 100 metronòms de 1962, lo clic-clac d'aqueles 100 es organzat pendent prèp de vint minutas per un interprèta que règle minuciosament los tempos e las partenças. Creèt un vertadièr escande pendent de la primièra representacion.

Ligeti afinèt aquela tecnica — ont la repeticion d’un mèsme son dins mai d’una voces a de velocitats gaireben identicas creant de defasatges anant lentament dins le temps — dins divèrsas òdras, coma dins los scherzos del Segond qüatuor de còrdas ( 1968 ), lo Concerto de cambra ( 1970 ) e dins las Tres pèças per dos pianos ( 1976 ). En mai d'aquela tecnica purament ritmica, Ramifications ( 1969 ) per doble orquèstra de còrdas trebola las linhas donant als orquèstras un diapason leugièrament diferent.

Aventuras e Nòvas aventuras constituisson un biais de teatre musical utilizant de tecnicas vocalas inabitualas (crit, gronhament, rire…).

Las òbras del darrièr periòde (concertos per piano, per violon, e los estudis), seguent atal lo vam de la musica contemporanèa, tornant mai o mens amb la tradicion en utilizant diatonisme, veire tonalitat, e Melodia, mas l’invencion e la facècia del compositor demoran intactas.

Al cinèma

Lo realisator Stanley Kubrick utilizèt mai d'un còp la musica de György Ligeti dins sos films, coma atmosfèras, Requiem, e Lux Æterna dins 2001, una odissèa de l'espaci (« lo monolit negre ») e Musica Ricercata dins Eyes Wide Shut (lo tème al piano, « coma un còp de ponhal dins lo còr d'Stalin », segon Ligeti). Kubrick tanben utilizèt Lontano de Ligeti dins The Shining.

Principalas òbras

• 1951 - 1953: Musica Ricercata, onze pèças per piano
• 1953: Sièis bagatèlas per quintet de vent (arenjament de sièis pèças de Musica Ricercata)
• 1951 - 1954: 1^èrQüatuors de còrdas, « metamorfòsis nocturnas »
• 1957: Glissandi, composicion electronica
• 1958: Artikulation, composicion electronica
• 1961: atmosfèra, per grand orquèstra
• 1962:
  • Volumina, per òrgue
  • Aventuras
  • Poèma sinfonic
• 1963 - 1965: Requiem
• 1966:
  • Concerto per violoncèl
  • Nòvas Aventuras
  • Lux Æterna
• 1967: Lontano, per orquèstra de còrdas e de vents
• 1968:
  • 2^nd qüatuor de còrdas
  • Continuum, per clavecin
• 1968 - 1969: Ramificacions, per doble orquèstra de còrdas
• 1969:
  • Estudi numèro 2 « colada  », per òrgue
  • Concerto de cambre
• 1971: Melodian, per orquèstra de cambre
• 1972:
  • Doble concerto, per fluta, clarin e orquèstra
  • Clocks and Clouds, per 12 voces de femnas e orquèstra
• 1974 - 1977: Lo Grand Macabre, opèra segon la pèça omonima de Michel de Ghelderode.
• 1976: Tres pèças per dos pianos (Monument, Selbstportrait, Bewegung)
• 1982: Trio per violon, còrn e piano
• 1983: Tres Fantasiá per còr a cappella segon Hölderlin
• 1985: Estudis per piano (primièr livre)
• 1985 - 1988: Concerto per piano
• 1988 - 1994: Estudis per piano (segond livre)
• 1994: Sonata per alto solet
• 1995 - 2001 : Estudis per piano (tresen livre)
• 1998 - 2003: Concerto per còrn e orquèstra amb quatre còrns obligats (Hamburger Konzert)
• 2000: Sippal, dobbal, nádihegedüvel, cicle de melodias sus de poèmas de Sándor Weöres, per mezzo-soprano e qüatuor de percussions

Prèmis

• Prèmi Polar Music

Bibliografia

• (fr)Pierre, Michel, György Ligeti, compositeur d'aujourd'hui, 2a ed. aument., Éditions Minerve, París, 1985
• (en) Marina Lobanova, György Ligeti : style, ideas, poetics; ed: Verlag Ernst;Berlin; 2002
• (fr) Joseph Delaplace; György Ligeti : un essai d'analyse et d'esthétique musicales; ed:Presses universitaires de Rennes; 2007
• (fr)Simon Gallot, György Ligeti et la musique populaire, Symétrie 2011

Lgams extèrnes

• (fr) Analis del Concerto de cambre de Ligeti
• (fr) Omenatge Ligeti