Greda

Bauces del Cap Blanc-Nez (Pas de Calais, França).

La greda es una ròca sedimentària calcària blanca marina de tipe biomicrita, de textura mudstone a packstone, de gran mai sovent prim, tibada, marcanta, porósa e permeabla, e pro pura contenent gaireben pas que de carbonat de calci CaCO₃ (90 % o mai) e un pauc d'argila. Formada dins las mars caudas e pauc prigondas, es constituida subretot per comol d'algas planctonicas (subretot de coccolithes), que s’apondon en quantitat variabla de fragments d'inocerams, d'equinodèrmes o de briozoaris, e tanben de foraminifèrs. Los comols màger de greda en Euròpa datan de Cretacèu, periòde geologic qu'an la meteissa etimologia.

La greda es un calcari sovent fòrça pur, pòt pasmens èsser marnosa (qunad lo taus d'argila atenh de tauses nauts), glauconiosa ( conten de la glauconia), dolomitica (se conten de recristallizacions de dolomita coma dins la greda de Vernon), o silex, etc. La greda conten mai sovent de nivèls de silex interstratificats. La tufa e de greda micacèu o sablenca de gran fin, de color blanca o crèma a vegada jaunenca, contenent de palhetas de mica blanca (muscovita).

Origina e formacion

Coquilha de Coccolithus pelagicus, una espècia actuala de coccolitoforid de l'Atlantica, las placas qu'aquesta coquilha es constituida son las coccolithes.

La greda se formèt dins de mars de prigondor mejana (300 m gairebe o mens, coma los plans continentals, los bacins sedimentaris), jol clima caud. Una intensa activitat del fitoplancton provoquèt la sedimentacion d'una fanga micritica (constituida de degalhs microscopics, entre 0,1 e 10 µm) d'esquelets calcics eissits de las mudas de microorganismes marins: son subretot de coccolithes, placas constituissent las coquilhas dels coccolitoforids, que constituisson la greda, mas tanben un pauc de foraminifèrs planctonics e dels espiculs d'espongas . S'i pòt tanben trobar unes macrofossils d'organismes marins coma pichonas coquilhas, mas tanben de clòscs d'orsins, de rostres de belemnita, d'amonitas e mai rarament de peissons e de reptils marins. La greda es un calcari a cimentacion moderada e qu'a pas subís de compression o deformacion fòrça importanta pendent de temps geologics après sa formacion. Las formacions de greda son conegudas sonque del Mesozoïc (a fartit de fa - 300 Ma) mas subretot al Cretacèu, epòca que son nom a la meteissa origina. La greda es coma totes los calcaris lo produch d'un ancian potz de carbòni geologic, e jòga tanben un ròtle important pel cicle del calci. Pedent lo Cretacèu superior (entre -100 e -65 milions d'annadas), d'importantas sisas de greda se pausèron sus l'actual Bacin parisenc qu'èra alara una mar interiora jol clima tropical.

Petrografia

La greda tipica correspond a un calcari mai sovent blanc, gaireben dens e compacte, porósa (10 a 40 % de porositat totala mas rarament mai d'1 % de porositat eficaç). Los fossils de granda talha entièrs o en degalhs (espiculs d' silicisponges, fragments de briozoars, prismes d'inocerams), forman una partida non negligible ont s'associan fòrça microfossils (ostracòds, foraminifèrs) e de nanofossils (Nannoconus, coccosfèrs e coccolits).

Mòstra pas normalament d'estratificacion evidenta, levat quand aquesta darrièra es marcada per de noduls de silex.

Al vejaire petrofisic, sa fòrta porositat (malhum dense de pòrs mai sovent d'1 a 5 µm) associat a une fèble permeabilitat fan que la greda constituís una ròca maire de primièra importança en tèrmes de font en aiga, mas tanben d'idrocarburs (gas, petròli), coma en Euròpa septentrionala e occidentala.

Utilizacions

Pèira de bastit

La greda foguèt expleitada a granda escala per produire de pèira de talha, utilizada dins la construccion de las vilas e monuments del nòrd d França, dins una granda partida dels Nauts de França e la mitat nord èst de la Normandia, e dempuèi l'epòca galoromana.

La greda es una ròca blanca, tibada, assez leugièra, amb un gran fin e omogenèu. Es fòrça aisida de trabalhar, de ressar e esculptar. Autoriza tanben fòrça fantasiá e permet las estructuras mai elaborarada e aerianas de l'art gotic d'aquesta regions. Son usatge serà anèt fins a las limitas de las possibilitats tecnicas. Los perrièrs an mai sovent causits los bancs mai durs e de bona qualitat per la construccion. Mae es una pèira mai sovent fragila e pauc resistenta fàcia a l'erosion, geladissa.

Foguèt utilizada a l'Edat Mejana per l'arquitectura romana. Mas subretot dins l'arquitectura gotica que la greda coneisserà sas oras de glòria arquitecturala. Los monuments mai notables son las catedralas de Beauvais e d'Amians. La "pèita de Vernon" foguèt expleitada fins Roan, París e Chartres ont foguèron utilizadas per las esculpturas mai finas del gotic flamejant. La "pèira d'Avesnes", de las peirièras sosterranhas a l'entorn d'Avesnes-le-Sec, exportada cap a las Flandras e los Païsses Basses dempuèi l'Edat Mejana, subretot per l'escultura arquitecturala decorativa, s'accordant plan amb la brica. La greda èra encara utilizada per l'arquitectura de la Renaissença e dels periòdes barròc e classic d'aquestas regions, coma los ostals de la vila e monuments d'Arràs, de Lilla, e Cambrai.

Mas jutjada tròp fragila e alterable, la greda utilizada coma pèira de bastit passa d'usatge quand lo desvelopament del transpòrt ferroviari e fluvial permetrà d'importar massissament lo calcari lutecian dins aquesta regions

• 
  Glèisa Saint-Maclou de Roan, una de las nombrosas glèisas de Roan bastidas de greda.
• 
  La faciada sud de la catedrala d'Amians, mai grande catedrala de França.
• 
  Lo còr de la catedrala de Beauvais, amb la nauta vòlta d'ogiva del mond, tota de greda extracha pròche de la vila.
• 
  Timpan del portal de l'abadiala de Saint Riquier.
• 
  La rosassa de la Santa Capèla de Pariís talhada dins de la pèira de Vernon, coneguda per sa finesa.
• 
  Lo castèl Gaillard des Andelys, amb los bauces de greda del val de Sèine.
• 
  Faciadas a Arras, de gresa (estractura e esculturas), grès (planpè e arcadas) e brica (emplissatge dels murs).
• 
  Lilla, imòbles bourgeses d'estils local del sègle XVII.
• 
  Naurelèu de la faciada de la capèla dels Jesuistas de Cambrai, sègle XVII
• 
  Un exemple de l'utilizacion de la greda importada, la "pèira d'Avesnes" a Léau, Belgica.

Dins lo bacin del Léger, dins lo sud del Bacin parisenc, es la tufa blanca del Léger que foguèt fòrça utilizada per l'arquitectura. Es una varietat de greda, datant tanben del Cretacèu superior. Mas a la diferéncia de la greda veraia la tufa conten de sable e subretot de palhetas de mica blanca. A la meteissa qualitats de trabalh. La tufa foguèt utilizada amb brio per la construccion dels monuments e de las vilas d'aquestas regions, coma per exemple los castèls del Lèger, que son gaireben totes de tufa.

• 
  Fenèstra amb mascaron esculptat d'un ostal classic de Saumur.
• 
  Lo castèl de Chambord, bastit de tufa de Léger.
• 
  Vòlta angevina de la sala dels malauts de l'ancian espital Saint-Jean d'Angers, de tufa de Léger.
• 
  L'ostal Goüin de Tors, sègle XV, tipic de la Renaissença de Léger.
• 
  Chapitèls romans (restaurats) de l'abadiá de Fontevraud.

Autras utilizacions

Coma fòrça pèire de calcaris, la greda foguèt intensivament explaitada per alimentar los forns de calç, e es encara utiliza per la fabricacion du ciment. La puretat de la greda o una mescla mai o mens importanta d'argila la fa pro bona per aquestas utilizacions.

La greda e la marna son tanben un dels mai importants amendaments agricòls, es un apòrt alcalin pels camps per melhorar las tèrras tròp acidas. Mai, de bancs de greda son fosfatats e son dons tanben d'engrais.

La greda pura des peirièras de Meudon foguèt utilizada a la fabricacion du blanc de Meudon. La greda pura du cretacèu es utilizada coma material de pintura. Se presenta en bastonets o en parallelepipèds. Son mai sovent aplicadas dirèctament sul papièr. Las gredas grisas son sovent utilizadas per d'esquissas, alara que las greda coloradas permeon un trabalh pròche dels pastèls a l'òli.

La greda s'utliza tanben pel bilhard per empachar que limpede lo tèrme de la coa  sus la bilha tustada, permetent atal de lo donar d'efièch.

Dins lo nòrd França e en Belgica las peïstorics cavèron la greda per ne levar de gros noduls de silex negre per realizar d'aisinas talhadas caracteristicas del Paleolitic mas tanben de Neolitic

Fin finala, la greda coma ròca porósa abriga lo jaç de la greda, un dels mai grands jaces freatics (aquifèr) d'Euròpa.

Materials semblant a de greda

• 
  Gredas d'escòla nòvas, a basa de greda, mas tanben de gip.
• 
  Gredas d'escòla en França.
• 
  Gredas d'escòla en Alemanha.

La greda polverizada e solidificada èra uitizada jos forma de bastons per escriure suls tablèus d'escòla. Ara, las gredas utilizadas per l'ensenhament son facha gip qu'es una ròca salina, mai tendre e omogèn, apondat de pigments per las gredas de color.

La "greda" dels sartres es a basa de talc (mineral).