Vejatz lo contengut

Gallo

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Infotaula de lengaGallo
Galo
Parlat enBandièra de França França
Locutors191.000 (2012)[1]
TipologiaSVO
Classificacion lingüistica
Lengas indoeuropèas
Estatut de conservacion
Menaçat

CRCritically endangered (En dangièr critic)
SESeverely endangered (En dangièr sevèr)
DEDevinitely endangered (En dangièr definitiu)
VUVulnerable (Vulnerable)
Segur

NENot Endangered (Non en dangièr)
ICHEL Red Book: Severely Endangered

Classada coma lenga grèvament menaçada (SE) per l'Atlàs de las lengas menaçadas dins lo mond

Còdis lingüistics
Glottologgall1275
Linguasphere51-AAA-hb Modifica el valor a Wikidata
Linguist Listfra-gal Modifica el valor a Wikidata
UNESCO355 Modifica el valor a Wikidata
IETFfr-gallo Modifica el valor a Wikidata
Endangered3412 Modifica el valor a Wikidata
Mapa

Lo gallo[2] o britoromanic (autonim: galo [ga'lɔ]) es una de las lengas pròprias de Bretanha, amb lo breton. L'estatut de "lenga" del gallo èra discutit: èra considerat siá coma una lenga romanica del grop de las lengas d'oïl, siá pus tradicionalament coma un dialècte del francés (en admetent que "francés" e "lenga d'oïl" son sinonims). L'Institut d'Estudis Gallos Maézoe lo considèra coma lenga diferenta del francés, e la lenga es estada reconeguda per la region de Bretanha dempuèi 2004 e coma lenga de França en 2008.

Se parla dins la mieitat orientala de Bretanha (la Nauta Bretanha). Las vilas mai importantas del domeni gallo son Rennes e Nantas, respectivament en gallo Resnn e Nantt.

Lo gallo es pròche del normand mas amb mai d'influéncias celticas e bretonas. Auèi es en grèu perilh d'extincion davant lo francés, pr'amor qu'a pauca literatura escricha, maldespièch que foguèt la lenga de la cort dels ducs de Bretanha fins a son incorporacion a França. Se coneis pauc d'ela, pr'amor qu'es estada pauc estudiada, levat de l'estudi de Paul Sébillot, e tanpauc es pas emplegada dins los mèdias de comunicacion, encara que darrièrament i a agut de temptativas de la far tornar a la vida vidanta, coma lo grop Les Amis du Parler Gallo, associacion fondada en 1976, qu'a engendrat puèi los movements Bertaèyn Galeizz e Maézoe.

Lo vocabulari del gallo, encara qu'aja agut plan d'influéncias del breton, contunha d'èsser basicament latin.

Demest las formas dialectadas es important lo mitaw, varianta parlada entre Léger e Vilaine (sa partida orientala), entre Nantas, Rennes, Châteaubriand e Redon.

Aira lingüistica

[modificar | Modificar lo còdi]
Mapa illustrant la reparticion geografica de las lengas d'oïl segon Marie-Rose Simoni Aurembou.

L'aira lingüistica del gallo es de mal definir. Mentre qu'a l'oèst la frontièra lingüistica bretona se distinga clarament pr'amor que se situa entre una lenga celtica e un parlar romanic, lo limit entre lo gallo e las autras lengas d'oïl es mens certana perque existís un continuum. Tradicionnalament, lo domeni d'oïl es sovent descopat en seguissent los limits de las regions istoricas, pasmens, aqueles limits coincidon pas totjorn amb las realitats lingüisticas[3]. D'unes autors s'apiejan sus las regions tradicionalas per definir l'aira del gallo, mas i apondon de nuanças. Atal, Walther von Wartburg, Hans-Erich Keller e Robert Geuljans, fan coïncidir per convencion lo domeni del gallo amb las frontièras departamentalas d'Ille et Vilaine e de Léger Atlantic, mas i apondon lo nòrd d'Anjau[4]. Hervé Abalain limita tanben lo gallo à la Nauta Bretanha, tot en l'estendent a la franja occidentala de Mayenne e del Maine e Léger[5]. En mai, plaça lo gallo, l'angevin, lo normand de la Bassa Normandia e de las illas Anglonormandas, atal coma los parlars de Mayenne e de Sarthe dins un meteis grop : las lengas d'oïl de l'oèst[6].

Lo parlar del sud del Léger Atlantic es lo peitavin.

Inscripcion publica en gallo dins lo mètro de Rennes
Inscripcion publica bilingüa, en gallo e en francés, dins lo mètro de Rennes
Occitan Gallo Francés
abelha (ab, aps) avètt abeille
cadièra (chadèira) chaérr chaise
formatge fórmaij fromage
sortida desort sortie
c(h)aire, tombar cheir choir, tomber
c(h)abra biq chèvre (informal: bique)
ostal (-au), maison ostèu maison (arcaïc: hostel)
labra, pòt lip lèvre
boc(h)a góll bouche ("gola": gueule)
numèro limerot numéro
pera peirr poire
escòla escoll école
esquiròl (-òu) chat-de-boéz écureuil, chat-de-bois
estela esteill étoile
orari orier horaire
fumar, tubar betunae fumer (arcaïc: pétuner)
uèi, anuèi anoet aujourd'hui
siblar sublae siffler

Dan qi qe tu sonj ? - En qui pensas ?

Je sae d'agrae o tai- Soi d'acòrdi amb tu

D'eyó qe t'es nasqi ? - Ont sès nascut ?

Pari qe n-i arae la presse séi Pelo ad'saïr? - I aurà plan de gents aqueste vèspre en cò de Pèire, pas 'rai?

Je sae periae a la pilleriy de pllase. - Soi invitat a la fèsta

Ôbrée Alie, grop de musica.

Movement associatiu

[modificar | Modificar lo còdi]
  • 1976 : Les Amis du Parler Gallo (après Bertaèyn Galeizz)
  • 1978 : Maézoe
  • 198? : Association des Enseignants de Gallo
  • 2003 : A-demórr
  • 2004 : Lez emóleriy au sórgarr
  1. "Enquête socio-linguistique : qui parle les langues de Bretagne aujourd'hui ?". Région Bretagne.
  2. Academia Occitana-Consistòri del Gai SaberGallo | Diccionari General de la Lenga Occitana, p. 340. 
  3. Chauveau 1989, p. 6
  4.  {{{títol}}}. ISBN 9782600028073. 
  5. Abalain 2007, p. 164
  6. Abalain 2007, p. 156

Ligams extèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]