Galò

Galò
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas

Parlat en	França
Regions	Bretanha
Parlat per	? personas
Classament pel nombre de locutors	?^ena
Tipologia	SVO
Familha lingüistica	lengas indoeuropèas > lengas romanicas > galloromanic > lenga d'oïl (galò)
Estatut oficial

Lo galò o britoromanic (nom autoctòn: galo [ga'lɔ]) es una de las lengas pròprias de Bretanha, amb lo breton. L'estatut de "lenga" del galò èra discutit: èra considerat siá coma una lenga romanica del grop de las lengas d'oïl, siá pus tradicionalament coma un dialècte del francés (en admetent alavetz que "francés" e "lenga d'oïl" son sinonims). L'Institut d'Estudis Galò Maézoe lo considèra coma lenga diferenta del francés, e la lenga es estada reconeguda per la region de Bretanha dempuèi 2004 e coma lenga de França en 2008.

Se parla dins la mieitat orientala de Bretanha (la Nauta Bretanha). Las vilas mai importantas del domeni galò son Rennes e Nantas, respectivament en galò Resnn e Nantt.

Lo galò es pròche del normand mas amb mai d'influéncias celticas e bretonas. Auèi es en grèu perilh d'extincion davant lo francés, pr'amor qu'a pauca literatura escricha, maldespièch que foguèt la lenga de la cort dels ducs de Bretanha fins a son incorporacion a França. Se coneis pauc d'ela, pr'amor qu'es estada pauc estudiada, levat de l'estudi de Paul Sébillot, e tanpauc es pas emplegada dins los mèdias de comunicacion, encara que darrièrament i a agut de temptativas de la far tornar a la vida vidanta, coma lo grop Les Amis du Parler Gallo, associacion fondada en 1976, qu'a engendrat puèi los movements Bertaèyn Galeizz e Maézoe.

Lo vocabulari del galò, encara qu'aja agut plan d'influéncias del breton, contunha d'èsser basicament latin.

Demest las formas dialectadas es important lo mitaw, varianta parlada entre Léger e Vilaine (sa partida orientala), entre Nantas, Rennes, Châteaubriand e Redon.

Aira lingüistica[modificar | modificar la font]

Mapa illustrant la reparticion geografica de las lengas d'oïl segon Marie-Rose Simoni Aurembou.

L'aira lingüistica del galò es de mal definir. Mentre qu'a l'oèst la frontièra lingüistica bretona se distinga clarament pr'amor que se situa entre una lenga celtica e un parlar romanic, lo limit entre lo galò e las autras lengas d'oïl es mens certana perque existís un continuum. Tradicionnalament, lo domeni d'oïl es sovent descopat en seguissent los limits de las regions istoricas, pasmens, aqueles limits coincidon pas totjorn amb las realitats lingüisticas^{[A 1]}. D'unes autors s'apiejan sus las regions tradicionalas per definir l'aira del galò, mas i apondon de nuanças. Atal, Walther von Wartburg, Hans-Erich Keller e Robert Geuljans, fan coïncidir per convencion lo domeni del galò amb las frontièras departamentalas d'Ille et Vilaine e de Léger Atlantic, mas i apondon lo nòrd d'Anjau^[1]. Hervé Abalain limita tanben lo galò à la Nauta Bretanha, tot en l'estendent a la franja occidentala de Mayenne e del Maine e Léger^{[E 1]}. En mai, plaça lo galò, l'angevin, lo normand de la Bassa Normandia e de las illas Anglonormandas, atal coma los parlars de Mayenne e de Sarthe dins un meteis grop : las lengas d'oïl de l'oèst^{[E 2]}.

Lo parlar del sud del Léger Atlantic es lo peitavin.

Exemples[modificar | modificar la font]

Inscripcion publica en galò dins lo mètro de Rennes

Inscripcion publica bilingüa, en galò e en francés, dins lo mètro de Rennes

Occitan	Galò	Francés
abelha (ab, aps)	avètt	abeille
cadièra (chadèira)	chaérr	chaise
formatge	fórmaij	fromage
sortida	desort	sortie
c(h)aire, tombar	cheir	choir, tomber
c(h)abra	biq	chèvre (informal: bique)
ostal (-au), maison	ostèu	maison (arcaïc: hostel)
labra, pòt	lip	lèvre
boc(h)a	góll	bouche ("gola": gueule)
numèro	limerot	numéro
pera	peirr	poire
escòla	escoll	école
esquiròl (-òu)	chat-de-boéz	écureuil, chat-de-bois
estela	esteill	étoile
orari	orier	horaire
fumar, tubar	betunae	fumer (arcaïc: pétuner)
uèi, anuèi	anoet	aujourd'hui
siblar	sublae	siffler

Dan qi qe tu sonj ? - En qui pensas ?

Je sae d'agrae o tai- Soi d'acòrdi amb tu

D'eyó qe t'es nasqi ? - Ont sès nascut ?

Pari qe n-i arae la presse séi Pelo ad'saïr? - I aurà plan de gents aqueste vèspre en cò de Pèire, pas 'rai?

Je sae periae a la pilleriy de pllase. - Soi invitat a la fèsta

Artistas[modificar | modificar la font]

Ôbrée Alie

Movement associatiu[modificar | modificar la font]

1976 : Les Amis du Parler Gallo (après Bertaèyn Galeizz)
1978 : Maézoe
198? : Association des Enseignants de Gallo
2003 : A-demórr
2004 : Lez emóleriy au sórgarr

Referéncias[modificar | modificar la font]

↑ Walther Wartburg, Hans-Erich Keller et Robert Geuljans, Bibliographie des dictionnaires patois galloromans : 1550-1967, Librairie Droz, coll. « Publications Romanes et Françaises », 1969 (ISBN 9782600028073), p. 28

Ligams extèrnes[modificar | modificar la font]

Error de citacion : La balisa <ref> existís per un grop nomenat « A », mas cap de balisa <references group="A"/> correspondenta pas trobada
Error de citacion : La balisa <ref> existís per un grop nomenat « E », mas cap de balisa <references group="E"/> correspondenta pas trobada

[2] Walther Wartburg, Hans-Erich Keller et Robert Geuljans, Bibliographie des dictionnaires patois galloromans : 1550-1967, Librairie Droz, coll. « Publications Romanes et Françaises », 1969 (ISBN 9782600028073), p. 28

[A 1]

[1]

[E 1]

[E 2]