Federalisme

Lo federalisme supausa un sistèma de govèrn de dos gras. La federacion es formada de divèrs estats o províncias que gausisson d'una autonomia que lor permet de reglar coma o entendon de questions coma lo dreit civil, l'educacion, la santat publica.

Lis Estats federats an mai o mens d'autonomia segon li país : atau, en Canadà - estat federau despuèi 1867 -, las dètz províncias an pas que li dreits que lor son expressament reconeguts per la Constitucion federala; quand ditz pas res, la competéncia reven a la federacion. Is Estats Units, al contrari, li cinquanta estats an toti li poders sonca li que son nomadament atribuits per la Constitucion a l'Estat federau.

Lis Estats membres an sovent d'institucions similaras a las de l'Estat federau. Atau, en Canadà, cada província es governada segon lo sistèma parlamentari, mas lo Parlament a pas qu'una chambra, d'a part en Quebèc. Is Estats Units, cada estat es organizat segon lo regim presidenciau.

Lis Estats federats son totjorn representats al nivèl federau per una segonda chambra parlamentària, que a sovent lo nom de Senat. Dins aquel Senat, lis Estats son representats o d'un biais egau coma is Estats Units, onde i a dos senators per estat, o d'un biais inegau coma en Canadà (i a vint-e-quatre senators per Ontàrio e Quebèc, dètz, sièis o quatre per las autras províncias). I a tanben dins lis Estats federaus una Cort suprèma (de nòu jutges en Canadà e is Estats Units), que règla li problèmas pausats per l'interpretacion de la constitucion dins lei relacions entre la federacion e lis estats.

I a d'estats federaus sobre toti li continents (Alemanha, Belgica, Mexic, Cameron, Índia). Mas un es ben particular: la Confederacion Elvetica, reire-confederacion devenguda federacion.

Li cantons an una larja autonomia. Amai, lo federalisme soïsse, gràcias a un territòri pro pichon, pòt utilizar la democracia dirècta o mieja dirècta. Dins li cantons, i a un quite dreit de revocacion populara dis elegits: atau, lo parlament cantonau pòt èsser dissolgut per votacion a la demanda de 12 000 ciutadans a Bèrna e 5000 a Lucèrna, e lo Govèrn Federau pòt èsser destituit per lo pòble a la demanda de quauques milierats de personas dins quatre cantons. Aquessi dreits, pasmens, son quasiment pas jamai utilizats.

Darrièra particularitat del regim soís: mentre que l'Assemblada Federala noma e revòca li membres del Conselh Federau, organ executiu, aqueste pòt pas dissòudre l'Assemblada. Aquò es un regim d'assemblada onde lo Parlament es mèstre de la situacion.

Un aute tipe de federalisme apareguèt ambe la reforma constitucionala en Belgica, en ginier de 1989: un Estat federau fondat sobre lo compartiment dei competéncias e dei ressorsas d'un reire Estat centralizat. L'Estat federau s'opausa a la confederacion d'Estats onde li membres an pas nosat entre guessi que de ligams plan tèunes (a l'origina, Soïssa foguèt una confederacion) e a l'Estat unitari coma França. Es entremieg aquessas doas formas extrèmas d'Estats, e pòt nàisser de l'evolucion d'una d'aquessas doas formas.