Diagrama de Hertzsprung-Russell
Lo diagrama de Hertzsprung-Russell, sovent dich diagrama HR es un grafic representant la luminositat deis estèlas en foncion de sa temperatura de superficia. Imaginat entre 1911 e 1913 per Ejnar Hertzsprung (1873-1967) e Henry Norris Russell (1877-1957), permetèt d'estudiar lei populacions d'estèlas e d'establir la teoria actuala de l'evolucion estellara e de visualizar aisament lei concèptes de :
- sequéncia principala qu'es l'endrech onte se tròba la màger part deis estèlas. Correspond a una diagonala anant dau canton superior senèstre au canton inferior drech. Leis estèlas situadas dins aquela zòna evolucionan pauc e consuman lei resèrvas d'idrogèn de son nuclèu.
- la zòna deis estèlas gigantas qu'es situada au dessüs de la sequéncia principala. Correspond a una concentration d'estèlas en fin de vida que son a consumar l'idrogèn contengut dins sei jaç extèrnes ò l'èli de son nuclèu. Aquò entraïna una gròssa dilatacion de l'estèla e donc una demenicion de sa temperatura e una aumentacion de sa luminositat. Lei gigantas se desplaçan vèrs lo canton superior drech avans de se transformar en nebulosas planetàrias e en nanas blancas.
- lei nanas blancas que se situan dins la partida inferiora senèstra dau grafic. Son formadas dau nuclèu afondrat d'una estèla giganta. An una luminositat febla en causa de sa talha pichona mai una temperatura de superficia generalament auta.
- lei gigantas luminósas e lei supergigantas ocupan la partida superiora dau grafic. Son d'estèlas relativament raras que se desplaçan generalament dau canton superior senèstre au canton superior drech.