Creacion

La Creacion es l'acte amb que una divinitat forma lo mond, l'univèrs o la vida. Constituís la cresença basica de las principalas religions e mitologias. A l'epòca modèrna de teorias scientificas ensagèron d'integrar la creacion dins lors explicacions (creacionisme). Supausa una cosmogonia basada sus una fòrça surenaturala o intelligenta, qu'exclusís l'azar.

La creacion dins las grandas religions monoteïstas

Article detalhat: Creacion segon la Genèsi.

Lo judaïsme e lo cristianisme creson que lo mond surgiguèt jos l'òrdre de Dieu, cossí es explicat dins la Genèsi. D'unes defendon la lectura literala de la Bíblia, e d'autres penson que lo recit punta lo fach que tot existís per la volontat divina (que Dieu seriá la causa primièra de l'existéncia) e que l'èsser uman es la fin del procés de creacion essent la creatura mai perfècta (fecha a l'imatge e a la semblança de Dieu, dotat d'una amna).

La Creacion se divisís en jornada, que per d'uns son una metafora de l'evolucion. Atal, lo primièr jorn Dieu separèt la lutz de las tenèbras (permetent de forma grafica l'existéncia del temps amb lo passatge del jorn e de la nuèch, alara qu'El es eternal per definicion). Lo segond separèt las aigas primordialas, fasent qu'existisson un cèl e una mar (es a dire, lo concèpte d'espaci). Lo tresen jorn jonguèt las aigas inferioras per permetre l'apareisson del firm, on creisson los vegetals. Lo quartren creèt los astres principals, alara que lo cinquen creèt los primèrs animals: peisses e aucèls (totes aqueles qu'apartenon pas estrictament a la tèrra). Lo sèisen jorn creèt los autres animals, e l'èsser uman, e lo seten, lo sabat o dissate, se repausèt e admirèt la seuna òbra, que es bona per natura (que Dieu es perfècte).

Segon la tradicion josieva, l'an de la Creacion es en 1812 AbC.

L'islam a una vision semblanta, pr'amor qu'es pas tan detalhada dins l'Alcoran. Las tres religions insistisson sul ròtle de la paraula, per que la divinitat dona un òrdre verbal perque las causas comencen a existir. Aquela cresença dins lo poder del vèrbe explica de corrents coma las incantacions de la magia classica o la lectura cabalistica dels tèxtes sacrats. Dins las tres tradicions Dieu es preexistissent a tot, foguèt pas creat, per que es eternal.

La creacion dins l'indoïsme

Dins los tèxtes vadics se parla de "creacions" al plural, per que tot seguís un cicle imparable de reencarnacions, dins la mesura qu'existisson diverses monds qu'apareisson, pendent un temps determinat (un jorn de Brama, equival a 4 320 000 000 ans terrèstres) e se destruson per ne far d'autres. Aquel procés se repetirà fins a cent còp (lo chifra es metaforic per indicar la multitud).

La creacion supausa de metre òrdre dins un caòs primordial, ont i a nimai deu i aver res, dins una concepcion tipica de la filosofia orientala, que refusa lo dualisme extrème. Dins cada creacion apareisson los diverses dieus, que a lor torn crean las espècias, costumas e objèctes.

La creacion dins lo mond maia

Lo Popol Vuh es lo tèxte sacrat que conta la creacion maia. Lo dieu original (de que se sap pas res) viviá amb dos dieus, Tepeu e Gucumatz, amagats dins un caòs blau e verd (e tanben dins de l'aiga, coma dins la majoritat de las tradicions). Aqueles dos dialoguèron e tombèron en acòrdi per crear tot çò qu'existís. Tanben es a partir de la paraula que comencèron a surgir las causas e comolan lo voit qu'i aviá abans.

Ensagèron que las nòvas creaturas los respecten e los preguen mas els animals sabián pas parlar. Tentèron crear los òmes amb divèrsas matèrias, que la fanga (una autra constanta mitologica) e de fusta, mas las raças èran gaire apropiadas e los destruiguèron o los cambièron en monins. Alara demandèron de conselhs als seus aujòls (de que tampauc se sap l'origina) e aqueles conselhan d'utilisar lo milh per crear l'èsser uman.

La vision inca

De las tenèbras inicialas, Viracocha emergiguèt del lac Titicaca amb uns èssers umans (encara los òmes son èssers similars a la divinitat e diferents dels autres animals) e alara foguèt creat la lutz, lo mond e las diferentas espècias. Del solelh ven l'Inca primièr, que foguèt parelhat amb las femnas originalas. Mas la raça umana obliguèt d'agradiu lo creator per la seuna existéncia e aquel arrestèt la pluèja, fasent la vida impossibla.

Un dieu nòu surgiguèt, Pachacamac, e cambièt totes las personas en monins (una tradicion semblanta a una de las raças faiditas dels maias) per tornar a començar la seuna pròpia creacion aprés d'aver fach fugir Viracocha, qu'anuncièt que tornariá mai tard de les aigas (aquò explica en partida la relacion dels incas amb los colonizadors espanhòls, que venguèron passant l'ocean dempuèi un luòc indeterminat). Pachacamac e la seuna familha venguèt los mèstres de Cuzco, e de la seuna raça de gents que los adorava

Las doas visions chinesas

Los primièrs escriches chineses an pas cap mite de creacion pròpiament dich. Mai tard, lo daoïsme prepausa que lo Dao èra la fòrça creatritz, dins un ròtle similar al arché grèc e luenh del ròtle de la divinitat monoteïsta. Foguèt d'aquel Dao que del no-res surgiguèt l'existéncia, compresa coma principi metafisic, dins la linha de l'èsser de Parmenidas. L'existéncia donèt luòc al Yin e al Yang, que al seu tèrme creèt las autras causes existissent. Cal suslinhar qu'aquel mite es fòrça conceptual, alunhat de la majoritat de tradicions qu'identifican los objèctes creats amb objèctes vertadièrament existissents, al biais d'arquetipes.

Benlèu aquela abstaccion fa que ven la version alternativa, qu'ambedoas coexistisson. L'univèrs nasquèt d'un uòu, en que viviá un dieu. Quand aquel nasquèt trenquè l'uòu en doas mitats; la superiora venguèt lo cèl e l'inferiora la tèrra e el mar. Lo dieu visquèt e al morir esclatèt en diferents troces, que donèt luòc a la vida. Aquel mite recuèlh la cresença panteïsta, segon que la vida es sacrada e que totes los èssers an quicòm de la divinitat, cresença comuna en fòrça comunautats. Un uòu similar se trapa dins una cultura fòrça alunhada: la finesa.

Tradicions asiaticas

Lo pòble asiatic dels aïnós a un mite de creacion pròpi: i a sièis cèls e sièis infèrns, ont vivon tota una classa de dieus e demonis. L'ostal superior es aquel de Kaimu, lo creator, enrodada d'aiga e d'una muralha de metal emmascada que degun podava passar. L'ensems del mond sura sur l'aiga primordiala, ont viu una granda trocha que en bolegant fa d'èrsas e tèrratrems. Kaimu un jorn decidiguèt de secar las zonas d'aquela mar per far un mon mai bel e demandèt a una partida de sas creaturas d'anar alà viure. L'èsser uman foguèt creat especialament per abitar aque nòu mond.

La creacion japonesa comencèt en dos dieus, Izanagui e Izanami, que representan lo principi masculin e femenin respectivament. S'aparièron, fasent las diferentas ilas que forman lo Japon, ont podèron náisser las creaturas. De tradicions de Siberia e l'èst d'Asia an de mites similars, cambiant lo nom de las divinitats e lo producte de las lors relacions (ròcs, planas, plantas, animals...)

Los oroks de Russia cresián que al començament de la tèrra i aviá tres solelhs. La calor èra tala que la tèrra èra venguda en un desèrt sen vida. Alara un òme mitic nomenad Hadau tirèt de flechas per far desapareisser dos dels solhels. Tanben envièt una agla e un còrb, amb semenças per far d'òmes, que vòlga per tota la tèrra per i tornar la vida.

La creacion e Arica

La majoritat de las culturas africanas creson en un demiürge que crea los òmes a partir d'una matèria comuna, coma la fanga, l'aiga o la fusta. Los massais, per exemple, descendon d'un arbre. Lo demiürge donèt als tres òmes cap de tribús tres trosces de la fusta primièra, amb que faràn d'armas e aisinas per dominar la natura. Aquó es una constanta dins los mites africans, los òmes descendisson de causas qu'utilisan al seu temps per susreviure dins lo monb. Aquel ligam intima amb la natura, de que venenon, explica la quantitat de rites destinats a mantenir l'armonia amb l'environament.

Los mandinkas, que vivon al sud de Mali, creson que lo dieu creator, Mangala, èra divisat en quatre troces que simbolizan las quatre sasons (passatge del temps), los quatre elements classics (la matèria), los quatre punts cardinals (l'espaci) e quatre èssers vivents que vivián al seu interior en forma de grana. Expulsèt tote lo contingut del seu ventre, cansat de tant de pés, creant lo mond e la vida. Los quatre umans primogenitors formavan dos paralhs de bessons (se maridavan amb l'autre parelh, justificacion mitica del tabú de l'incèst que mena a l'exogamia de las tribús).

D'autras tradicions

Los aborigèns australians creson que la creacion se produguèt dins un sòmi, per aquó aquel mond es pas d'a fons la realitat. Aquel sòmi a un temps indeterminat, qu'es totjorn e fa fòrça ans, de natura mitica. Los èssers umans quand dorman pòdon crear lo mond, coma fan amb las istòrias somiades. Aquelas istòrias sovent s'identifican amb un animal comunautari, que simboliza l'aparicion de la vida.

La mitologia grèga torna prene d'elements tipics dels mites de creacion, coma las successivas generacions de dieus, lo caós primordial, la sortida de les aigas e l'equilibri dels atributs divins. La version mai complèta del mite de creacion se la devem a Esiòde, dins la seuna Teogonia. Platon, dins lo seu dialòg Timèu, presenta de nòu lo demiürge que crea a partir de la fanga. Coma la fanga es materiala e imperfècta, los èssers umans son pas de dieus nimai d'idèas, malgrat lo modèla foguèt prés per los far.