Archipèla dau Frieu
  | |
| Tipe | Archipèla e quartièr administratiu de Marselha |
|---|---|
| Localizat en l'aira protegida | Parc Nacional de Calanques (ca)  |
| Localizacion | |
| Estat | França |
| Banhat per | Baia de Marselha |
 | |
| Donadas | |
| Altitud | 87 m |
| Superfícia | 193,5 ha |
L'archipèla dau Frieu es un ensemble d'illas situadas a aperaquí 2,7 km au larg dau quartier d'En Domes, a Marselha. Es compausada de quatre illas, l'ensems fasent 200 ectaras. Leis illas representan un deis 111 quartiers de Marselha. Son restacadas au 7en arrondiment de Marselha valent a dire qu’an pas un estatut administratiu insular.
Toponimia
[modificar | modificar lo còdi]Lo mot occitan lo Frieu, significa un passatge maritim estrech. Aicí lo braç de mar que separa lei doas illas de Pomegue e Ratonèu donèt per extension son nom ais illas de l’archipèla. Ven dau latin fretum e a ges de liame etimologic amb la província italiana de Friol (en francés le Frioul[1], que son nom deriva dau latin Forum Iulii).
De fach, uei, la grafia francesa es le Frioul tant per l'archipèla de Marselha coma per la region d'Itàlia. Tocant l'archipèla de Marselha, la grafia francesa anteriora èra le Friou e èra la representacion d'una prononciacion occitana de tipe ['fʁjew, 'fʁiw]. Ansin s’escriguèt en francés le Friou sus lei mapas fins a 1921[2]. La “l” finala dins lo francés le Frioul es una ipercorreccion. Lei francofòns an de dificultats per prononciar ['fʁiw] e donc, de mai en mai, dison [fʁi'ul].[3]
Geografia
[modificar | modificar lo còdi]
L'archipèla dau Frieu si tròba dins la rada de Marselha. Cuerbe una superfícia de 1,935 km². Lei doas illas principalas son Pomegue au sud e Ratonèu au nòrd. La premiera es orientada nòrd-èst sud-oèst, a una longor de 2,7 km e una altitud maximala de 89 m. La segonda es orientada èst-oèst, a una longor de 2,5 km e una altitud maximala de 86 m. An pereu una forma generala relativament similara amb una largor de quauquei centenaus de mètres e un litorau rocassós. Aqueleis illas son liadas per una levada que protegís un pòrt. A l'èst dei doas illas principalas, si situa l'illon d'It qu'es ocupada lo castèu d'It. A l'oèst de Ratonèu, si tròba l'illon de Tibolenc dau Frieu. Divèrseis escuelhs enviròutan l'archipèla.
Lo clima es mediterranèu e leis illas son fòrça expausadas ai vents. En causa dau relèu e de la superficia reducha deis illas, l'ariditat li es pus importanta que sus lo continent. Amb la Crau vesina, leis illas dau Frieu son donc un deis endrechs pus secs d'Occitània.
Istòria
[modificar | modificar lo còdi]L'istòria de l'archipèla dau Frieu es mai que mai liada au pòrt de Marselha e a sa defensa.
L'istòria militara de l'archipèla
[modificar | modificar lo còdi]
En causa de sa posicion estrategica dins la rada, an lòngtemps format sei defensas avançadas. Aquò explica l'aspècte actuau deis illas que son cubèrtas d'obratges fortificats d'epòcas divèrsas. Lei construccions comencèron durant lo rèine de Francés Ièr (1515-1547) amb la bastida d'una fortalesa sus l'illon d'It. Sei successors completèron aquela construccion amb un fòrt establit a la cima de l'illa Ratonèu en 1597[4]. Puei, sota Loís XIV (1643-1715), Vauban foguèt encargat de fortificar l'ensemble deis illas. Enfin, aqueu premier sistèma foguèt completat per Napoleon e, dins una mendra mesura, per Loís XVIII (1815-1824) qu'ordonèt la construccion de la levada entre Pomegue e Ratonèu.
Durant la segonda mitat dau sègle XIXen, l'aparicion de l'obús explosiu necessitèt una revision complèta dei fortificacions dins l'encastre dau sistèma Séré de Rivières. Menats entre 1860 e 1900, aquela modernizacion es a l'origina de la màger part dei fortificacions actualament visiblas amb una transformacion dei fòrts de Ratonèu, de Pomegue e de Bregantin, de la torre de Pomegue e de divèrsei batariás. En 1902, un semafòr foguèt construch per facilitar lei transmissions e la susvelhança de la rada. Durant la Segonda Guèrra Mondiala, leis Alemands bastiguèron plusors batariás. Edificats en betum armat, aqueleis obratges foguèron bombardats per leis Aliats. Fòrça importantas, aqueleis atacas an laissat de traças dins lo païsatge deis illas que son encara largament craterizadas.
Après la guèrra, l'archipèla demorèt terren militar. En 1959, un envan, totjorn visible a l'ora d'ara, foguèt edificat per assostar de fielats antisosmarins. Una pichona esquadra d'escortaires d'esquadra e de caçaires de mina èra regularament estacionada dins leis illas durant leis ans 1950-1960[5]. Pasmens, lei plans de defensa de Marselha cambièron e la màger part de l'archipèla foguèt abandonada per lei militars en 1975.
Un ponch de contraròtle deis arribadas maritimas
[modificar | modificar lo còdi]De l'Edat Mejana ais ans 1920, l'archipèla foguèt tanben utilizat per contrarotlar leis arribadas de naviris dins lo pòrt de Marselha. En particular, leis illas son famosas per aver servit de luòc de quarantena durant lei sègles XVIIen e XVIIIen. Pasmens, es sustot conoissut per la revirada dei mesuras presas a l'entorn dau Grand-Saint-Antoine, lo vaissèu a l'origina de la pèsta de 1720. En 1820, un espitau dedicat ai malautiás epidemicas foguèt construch sus l'illa de Ratonèu. Son usatge declinèt amb lo progrès dei sabers medicaus. Son darrier periòde d'ocupacion important si debanèt dins leis ans 1910-1920 amb la creacion d'un camp d'internament per Alemands e Alsacians e d'un centre de triada per refugiats armènis.
Lo desvolopament dau quartier actuau
[modificar | modificar lo còdi]En 1975, a la demanda de Gaston Defèrre, l'armada acceptèt de vendre una partida de l'archipèla a la comuna de Marselha per li fondar un quartier d'abitacion novèu. Dins aquò, en causa de la quasi abséncia de servicis publics (abséncia de polícia, d'escòla, de mètge...), aqueu quartier es fòrça isolat e leis abitats son obligats de prendre una desserta maritima per contentar la màger part de sei besonhs. En 2015, li aviá donc solament 146 estatjants permanents dins leis illas.
Annèxas
[modificar | modificar lo còdi]Liames intèrnes
[modificar | modificar lo còdi]Bibliografia
[modificar | modificar lo còdi]- Faucherre, Nicolas; Brighelli, Jean-Paul. Le Château d'If et les forts de Marseille, Éditions du patrimoine.
- Truttmann, Philippe. Les derniers châteaux forts, Les prolongements de la fortification médiévale en France (1634-1914).
Nòtas e referéncias
[modificar | modificar lo còdi]- ↑ Italian: Friuli [friˈuːli] (Friûl in friulan, Furlanija in esloven, Friaul o Vriaul in alemand, Friul in venecian, bisiac e ladin)
- ↑ Jean-Claude Bouvier, « Toponymie des côtes insulaires. Les îles du Frioul à Marseille (Pomègues et Ratonneau) », Nouvelle revue d'onomastique, 2014, vol. 56, pp. 5-26, [1]
- ↑ Article. Jornau Aquò d’Aqui. Leis illas de Marselha 2003
- ↑ Régis Bertrand, La Provence des rois de France 1481-1789, Presses universitaires de Provence, 2020.
- ↑ La Provence, 28 de julhet de 2012, p. 6.