Ametlièr
Flor d'ametlièr
L'ametlièr (var. -ier, -èir, -èr) o l'amendier o l'amendolier (Prunus dulcis o Amygdalus communis) es un arbre de la familha de las rosacèas. Es caducifòli. De flors blancas o ròses, amb un fruch en forma de drupa e una semença comestibla: l'amètla (var. ametla) o l'amenda o l'amèndola (nojalh en lemosin). Es lo primièr arbre de florir, al mes de genièr mas las geladas pòdon comprometre la culhida. Es fòrça resistent a la secada. Abitualament a besonh de la pollinizacion crosada amb una autra varietat compatibla. L'amètla pòt èsser doça o amara, segon la varietat, e se n'extrai un òli que s'emplega en perfumariá e medecina.
Lo fruch
[modificar | Modificar lo còdi]
Se comparam lo fruch de l'ametlièr amb los d'autres arbres fruitièrs que son (o èran) classificats dins lo meteis genre Prunus (coma lo prunièr, lo cerièr, l'albricotièr e lo perseguièr) podèm veire l'entretòc entre l'amètla e lo clòsc de la pruna, la cerièra, l'albricòt e lo persec. La diferéncia es que lo mesocarp, que dins aquestes fruches constituís la part carnosa, qu'es la que se manja, dins l'amètla es una mena de pèl que se seca e se dobrís espontanèament, mentre que lo clòsc (constituit per la semença, qu'es çò que manjam de l'amètla, e l'endocarp, qu'es lo casquelh) es comestible, dins lo cas de l'amètla e ten marrit gost dins los autres cases. Aqueste clòsc es tanben fòrça pus pichon, proporcionalament, mas açò en bona part es degut a la seleccion artificiala per tal d'aumentar lo volum de la part profiechabla, qu'a cercat d'aumentar la talha de l'amètla e de redusir la del clòsc dels autres fruchs. D'aquestes arbres, lo que sembla mai l'ametlièr es l'albricotièr, que son fruch se dobrís pas solet mas que se pòt dobrir amb fòrça per una sutura fòrça visibla e ne'n desseparar lo clòsc.
Caracteristicas e utilitats
[modificar | Modificar lo còdi]L'ametlièr es un arbre amb una magra exigéncia en aiga e de raices que s'adaptan perfèctament als sòls pauc prigonds de las montanhas mediterranèas. La consomacion d'amètlas pòrta al nòstre organisme divèrses minerals: mai de calci que lo lach, mai de fèrre que la carn, e mai de fosfòr que los uòus. Tanben contenon de vitaminas del grop B (B1 e B2). E son ricas en òli qu'a de proprietats balsamicas per la pèl, e que s'emplega dins la preparacion d'enguent contra las cremadas. L'amètla es un element present dins las cosinas tradicionalas tan occitana coma catalana (torroms, massapan, cristinas, tortadas, carquinhòls, pastissets d'amètla...)
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]L'ametlièr comencèt d'èsser cultivat en Pèrsia, Siria e Palestina. Lo patriarca Abraam utilizava de barras d'ametlièr per bastir de corrals ont barrava sas motonadas e lo celèbre baston d'Aaron èra una branca del meteis arbre. Los grècs espandiguèron aquesta espècia vegetala pertot en Mediterranèa. A la fin del sègle XVIII, de missionaris franciscans plantèron d'ametlièrs dins las tèrras catalanas e dins la region californiana de San Diego.
Varietats
[modificar | Modificar lo còdi]Son mai de 50. De florida primairenca las pus conegudas son: Malagana largueta, Marcona Garrigues e Pesquèr de Felanitx. De florida tardiva entre autras: Cristo morto, Tèxas, Ferragnes, Ferraduel, Pesquèr, Masbovera, Glorieta e Francolin. E de florida tardiva e de pollèn autocompatible: Guara.