Vermont

Vermont
	(Bandièra)
	;
Imne	These Green Mountains (en)
Devisa	«Stella quarta decima fulgeat (mul) »
Simbòl	griveta cua-rogenca (ca)
Escais	The Green Mountain State
Administracion
Capitala	Montpelier
Lenga oficiala	pas cap de valor
Politica
• Governador (ca)	Phil Scott (ca) (2017–)
Geografia
	44° 00′ N, 72° 42′ O
Estat	Estats Units d'America
Superfícia	24 923 km²
Percentatge d'aiga	4,16 %
Altitud mejana	305 m
Punt mai bas	lac Champlain (30 m)
Punt culminant	mont Mansfield (fr) (1 339,69 m)
Fus orari	Zona orària de l'Èst ; America/Nòva York
Demografia
• Totala	643 077 ab. (1 d'abril de 2020 )
• Densitat	25,8 ab./km²
Autras informacions
ISO 3166-2	US-VT
Sit web	vermont.gov

Vermont es un estat dels Estats Units d'America.

Istòria

Avans l'arribada dei colons europèus, la region èra l'objècte de divèrsei luchas entre la Confederacion Iroquesa e lei tribús algonquinas. L'exploracion de la region foguèt acomençada per lo Francés Samuel de Champlain a partir de 1609 e una colonia francesa foguèt creada au nòrd de la region sus lo lac Champlain. En 1666, bastiguèron lo fòrt Santa Ana e creèron unei senhoriás dins la region. A partir de 1724, leis Anglés arribèron tanben dins la zona e fondèron Brattleboro que venguèt la premiera colonia europèa de Vermont. De mai, acomencèron de luchar còntra lei colons francés que foguèron finalament expulsats o conquists en 1763 après la Guèrra de Sept Ans.

A partir de la mitat dau sègle XVIII, l'aumentacion de la populacion dins lei regions atlanticas entraïnèt de migracions vèrs l'interior dei tèrras. Aquò entraïnèt un conflicte frontalier entre lei províncias de New York e de New Hampshire car lei limits entre lei doas èran pas definidas. Lo governador de New Hampshire prenguèt alora l'iniciativa de definir lo cadastre de la region e donèt de concessions importantas a sei fidèus, dichs « Hampshire Grants » o « the Grants », que venguèron colonizar lo Vermont.

Pasmens, en 1764, lo Parlament Britanic decidiguèt de fixar la frontiera entre lei províncias de New York e de New Hampshire sus lo riu Connecticut. Un partida dei colons Grants èran alora situats sus lo territòri de New York. Un cadastre novèu foguèt definit e lei colons deguèron pagar d'impòsts per legalizar sei possessions. Refusant de pagar, lei Grants demandèron l'ajuda dau rèi d'Anglatèrra en 1767 e obtenguèron satisfaccion. Pasmens, New York refusèt la decision reiala entraïnant una revòuta deis abitants de Vermont en 1770. Sota la direccion d'Ethan Allen, lei Grants organizèron una milícia per replegar lei representents dau govèrn de New York e quauquei combats locaus aguèron luòc au començament deis annadas 1770.

A partir de 1775, Vermont deguèt prendre posicion dins lo conflicte entre Anglatèrra e lei colonias estatsunidencas revòutadas. Pròche dei rebèls, l'intrada de Vermont au sen de l'Union foguèt refusada a l'iniciativa de l'Estat de New York. Durant lei premiereis annadas dau conflicte, lo problema principau de Vermont foguèt donc de defugir una intervencion britanica o estatsunidenca sus son territòri. Per aquò, la milícia de Vermont prenguèt lo contraròtle dau fòrt britanic de Ticonderoga per empachar una ataca estatsunidenca còntra la posicion e acomencèron de negociar ambé lei dos camps. Ansin, en 1777, quand Ticonderoga venguèt l'objècte d'una batalha importanta, l'independéncia de facto de Vermont foguèt gaire menaçada. En 1777, la Republica de Vermont foguèt proclamada e d'eleccions foguèron organizadas. Thomas Chittenden foguèt elegit President en 1778. Pasmens, dins lei fachs, la realitat de la politica de Vermont èra l'òbra d'Ethan Allen e de sei fraires Ira e Heman. Fin finala, en 1781, lei negociacions ambé lei Britanics mau capitèron e Vermont obtenguèt son independéncia au Tractat de París en 1783.

Maugrat l'oposicion dau clan Allen, un movement politic se desvolopèt en favor de l'integracion de Vermont dins leis Estats Units. Lo procès acomencèt en 1789 ambé la creacion d'una commission New York / Vermont per reglar lo problema frontalier entre lei dos estats. Finalament, New York acceptèt d'abandonar sei revendicacions en cambi dau pagament d'una indemnitat de 30 000 $. En 1791, la Republica de Vermont poguèt integrar leis Estats Units e ne'n venguèt lo 14^en estat.

A partir de 1850, leis abitants de Vermont, tradicionalament opausats a l'esclavatge, venguèron fòrça ostils a son mantenement. Durant la Guèrra de Secession, l'estat participèt donc au combat dins lo camp de Washington e mandèt 34 000 volontaris ais armadas de l'Union. 5 200 i moriguèron. En 1880, lei fremas obtenguèron lo drech de vòte.

Geografia

En 2010, Vermont teniá 625 741 abitants e èra lo segond estat mens poblat deis Estats Units. Sa capitala es Montpelier e la vila pus granda es Burlington. Tèn una superficia de 24 902 quilomètres carrats. La riba de Connecticut marca lo limit entre Vermont e New Hampshire e lo lac Champlain la frontiera ambé l'estat de New York. 77% de la superficia de l'estat es ocupat per de forèsts e de cadenas montanhósas d'altituds mejanas. La cima pus auta de l'estat es Mont Mansfield (1 339 m).

Toponimia

Samuel de Champlain donèt lo nom de "Verd Mont" a la region, que evoluèt en "Vermont" en anglés.

Lo nom de la capitala, Montpelier, ven de Montpelhièr en Lengadòc.

Donc, l'Estat e la capitala an d'equivalents etimologics en occitan: L'Estat de Verdmont, amb per capitala Montpelhièr.

Economia

Lo PIB de l'estat èra egau a 26 miliards de dolars en 2006. L'economia de Vermont es basada sus l'agricultura e leis indústrias de transformacion alimentara, l'indústria informatica e lei servicis liats ais institucions de l'estat. Ansin, lei sectors dirèct e indirèct de l'agricultura representavan mai de 2,6 miliards de dolars. De son caire, la companhiá IBM es relativament ben implantada dins l'estat e representava 6 800 emplechs en 2006 siá 25% deis emplechs dau sector indústriau.