Universal (metafisica)

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.

En metafisica, los universals son de tipes, de proprietats o de relacions qu’an un caractèra universal al sens ont pòdon segon Aristòtel èsser "dichs de mai d’un", es a dire èsser concebut coma pròpris a mai d’una causas singularas diferentas. Los universals son un biais de comprene çò qu’es comun a las causas singularas que se nomena per oposicion los particulars.

Par exemple, la « cavalinitat », la circularitat, o la « parentitat » son d’universals opausats als particulers que soni un tal caval, un tal cercle o un tal parent.

La question centrala debatuda en metafisica es alara de saber se los universals an una existéncia en se (realisme, al sens du realisme dels universals) ont sont de simples concèptes produchs per la ment, que dins lo lengatge s’exprimisson per de noms (nominalisme) ? E se tenon una existéncia reala, cossí s'articula amb l'existéncia dels particulars ?

L'oposocion entre realisme e nominalisme ven d’aquesta entre Platon e Aristòtel. L’escolastica medievala utilizèt aqueste debat pendent la celèbra querèla dels universals.

Après una eclipsi relativa pendent la modernitat, lo debat tornèt al sen de la filosofia analitica a partir del sègle XX, per exemple via Bertrand Russell, e subretot David M. Armstrong, que defend una posicion realista d'inspiracion aristoteliciana e coordonadas a las donadas scientificas al vejaire de las proprietats existissentas. Aqueste debat opausa dins lo camp de la metafisica analitica Armstrong e los segents als partisans de tròpes (proprietats irreductiblament particularas).


Querèla dels universals[modificar | Modificar lo còdi]

Los universals foguèron l'enjòc d'una querèla entre logicians. Demorada celèbra, se debanèt del sègle XII al XIV. Las escòlas[1] s'opausavan sus la question de saver se:

  • los universals son d’objèctes de la ment umana, es a dire:
  • o se son reals, que siá:
    • al sen de las causas dins nòstre mond (per d’unes vejaire d'Aristòtel)
    • o alara dins un mond separat de las Idèas al sens platonician, que seriá la veraia realitat (realisme).

Origina de la querèla[modificar | Modificar lo còdi]

Aquesta oposicion passa per l'istòria de la filosofia. Platon, idealista (de fach realista de las Idèas), e Aristòtel, realista, presentèron de tèsis opausadas. Per Platon, las Idèas existisson coma realitats superioras e exterioras: transcendenta. Al contrari, segon la logica constituida per Aristòtel, Porfir de Tir e Boeci, las categorias (substéncia, quantitat, qualitat...)[2] son los atributs de l'èsser, los predicats (lo genre, mas tanben la definicion, lo pròpri, l'accident)[3] son de simplas categorias logicas, e non pas d’esséncias, de substéncias, e los mots se palçan sota aquestas categorias. La posicion d'Aristòtel es en general compresa coma un realisme immanent dels universals (l'Òme, la Blancor), ont aquestes darrièrs an una existéncia reala e sont instenciats, aplicats dins las causas particularas (aqueste òme blanc), los individús (aqueste òme). Sembla tanben possible de prepausar una lectura mens realista d’aquesta posicion.

Aristòtel fondèt sa logica, veire sa pensada, sus la nocion de predicat. Un predicat (un atribut), es çò qu’es afirmat d'un subjècte; dins la frasa « Socrates es mortal », « Socrates » es subjècte, « mortal » predicat. Mai, un predicat pòt èsser donat a diferents subjèctes: Socrates es mortal, Callias es mortal. Los genres, e a dire las idèas generalas o las classas contenent diferentas espècias, per exemple la mortalitat, son de causas universalas predicablas.

"I a de causas universalas e de causas singularas. Nomeni "universal" çò que la natura es d'èsser afirmat de mai d’un subjèctes, e "singular" çò que lo pòt pas. Per exemple, "òme" es un tèrme universal, e "Callias" un tèrme individual" (Aristòtel, De l'interpretacion, 7,).

Mas per "causas" (pragmata), compren Aristòtel de realitats concrètas o de concèptes [4]?

Segon las realistats dels universals, cal destriar predicable e universal; lo predicable coma "çò qu’es capapble d’èsser dich de mai d’un": lo predicable es un tèrme; e l'universal es "çò qu’es capable d’èsser en mai d’un" : l'universal es una proprietat. Segon los nominalistas, predicable e universal son sinomes, son de tèrmes del lengatge mental designant de tèrmes (concèptes o signes); sonque demora lo predicable, l'idèa qu'un tèrme es universal quand significa mai d’una causas.

Alexandre d'Afrodisi, vèrs 200, a posé la question de l’estatut ontologic de l'universal: quin es lo mod d'èsser de l'universal? Destria l'universal « immanent a las causas » e l'universal « posterior de las causas ».

"Lo genre es posterior a la causa (πρᾶγμα), es clar. Per qu'un animal existisca, cal que lo genre Animal existís, mas per que lo genre Animal existisca cal tanben que l'animal existisca" (Questions, question I.11).

La question pausada per l'Isagogè de Porfir de Tir, vèrs 268, cal saber se los genres e las espècias son de realitats subsistentas o de produchs de l'intellècte. Son separadas del sensible (incorporalas) o immanentas al sensible (corporalas)?

"D’en primièr, al subjècte dels genres e de las espècias, la question es de saber se son [I] de realitats subsistentas d’esperelas o solament [II] de simplas concepcions de la ment, e, en admetent que sián de realitats substancialas, se son [Ia1] corporals o [Ia2] incorporals, se, enfin, son [Ib1] separats o [Ib2] demoran pas que din las causas sensiblas e segent elas. Evitarai de’n parlar. Es aquí un problèma plan prigond e qu’exigís una recerca tota diferenta e mai espandida" (Porfir, Isagogè, I, 9-12).

Una primièra alternativa opausa [I] lo "realisme" platonician de las Idèas (los genres e las espècias, per ex. l'Abelha en son esséncia[5], an una existéncia reala, un caractèr general, coma Formas idealas, Idèas separadas) al [II] conceptualisme aristotelician ("las idèas generalas existisson solament dins la ment"). Una segonda causida paréis a l'interior de la primièra branca de l'alternativa. Admetem la tèsi platoniciana, que pausa la subsisténcia dels universals. Dos autres problèmas se presentan. Lo segond problèma relèva de la filosofia estoïciana: aquetes genres e espècias son o corporals o incorporals. Per d’estoïcians, gaireben tot es corporal, levat lo luòc, lo temps, lo void e l'exprimible; per Platon, l'universal es un incorporal. Lo tresen problèma ten del debat entre Platon e Aristòtel: l'universal es o una Forma separada (coma lo crei Platon) o un concèpte mental posterior a las causas dins l'òrdre de l'èsser - coma lo sosten Aristòtel, que sembla tanben atribuir una forma de realitat als universals, non separats del sensible e recebent l’estatut d'èsser subsistent dins las causas.

La solucion de Boeci[6], vèrs 515, es composita. Segon Boeci, los universals son a l’encòp intelligibles e substancials. Dins la realitat, an una existéncia singulara e an una realitat universala dins la ment. Existisson tanben en Dieu jos forma d'idèas divinas. Es lo realisme moderat (utilizat per Tomàs d'Aquin). Totas las solucions son bonas. Mas Boeci introduch una distinccion entre voces (formas generalas del lengatge) e las res (causas) visadas dins lo discors.

La posicion d’Ecot Erigèn, vèrs 860, ten del realisme dels universals, e radicalament. Per el, lo particular es un assemblament de proprietats universalas[7].

A l’Edat Mejana[modificar | Modificar lo còdi]

Los universals son de concèptes abstrachs de valor universala: lo genre ("lo genre, es, per exemple, l'animal", dich Porfir), l'espècia (per exemple, l'òme), l'òme en general, l'Umanitat en se, la qualitat Blanc, lo Caval, la Cavalitat. La querèla dels universals se calha dins l'oposicion entre sententia vocum (doctrina dels mots: las idèas generalas son de fluses de sons, pas pus) e sententia rerum (doctrina de las causas: las idèas generalas exprimisson las realitats). Pèire Abelard comença las ostilitats en 1108[8], en s'atacant a son mèster Guilhèm de Champeaux que sosteniá alara, segon los mots de Pèire Abelard, sa primièra teoria, la teoria de l'esséncia materiala:

"una mèsma caracteristica se torna trobar per esséncia en mèsme temps tot entièra dins cadun dels individús del grop, e donc la diversitat ven pas cap de l'esséncia, es la mutiplicitat dels accidents que provòca la varietat"[9].

Los comentators neoplatonicians (Ammonios d'Alexàndria[10] vèrs 500, Simplicios vèrs 530), Avicèn, Albèrt lo Grand destrièron tres tipes d'universals, teologics, fisics, logics. Tres grandas teorias s'afrontan donc, segon que se plaça l'universal ante rem (« avant la causa », anteriorament a la pluralitat dels èssers, donc existent per se: Platon e las Idèas, lo realisme dels universals) o in re (« dins la causa », dins la pluralitat dels èssers: Aristòtel[11] e la forma immanenta, lo conceptualisme) o enfin post rem (« après la causa », posteriorament a la pluralitat, donc dins la ment: les estoïcians e los concèptes logics, lo nominalisme).

"Platon destria tres menas d’universal. Lo primièr es anterior a la causa: es la causa formala que possedís d’avança e virtualament tot l’èsser de la causa e existís avant ela a títel separat e perpetual. (...) Lo segond universal, dich qu’es solament dins la causa, e qu’es una forma estampada a las causas a partir del primièr universal (...) Al subjècte del tresen, dich qu’es posterior a la causa, qu’es tirat de las causas per una consideracion; e per el, çò dich, en mai: la causa es coneguda, mas encara es coneguda dins sa quita natura e per aplicacion de la forma a las realitats qui la particularizan e l’individualizan" (Albert le Grand, De l'intellècte e de l'intelligible, I, 2, 5).

Teoria 1: lo nominalisme, segon que lo concèpte ven après la causa (post rem), los universals son pas que de mots (voces), alens de voces. Lo canonge de Compiègne Roscelin, vèrs 1090, afirma que los universals son primièrs d’abstraccions, qu’an d'existéncia pas que dins la ment d’aqueste que las forma e al mejan dels mots o dels noms que se las designe. Las idèas generalas, los universals, son pas que de mots, emissions de votz (tèsi vocalista), que sol an de realitat l'existéncia particulara, l'individú (tèsi particularista)[12]. Per exemple, lo mot "Umanitat" a pas cap de rapòrt amb la realitat, amb los òmes individuals, es aps qu'un flus verbal, lo genre "Òme" a pas d'existéncia. Roscelin foguèt sguit per Rainbèrt de Lilla, Arnulfe de Laon, Gerland de Besançon.

Teoria 2: lo realisme dels universals, segon que lo concèpte precedís la causa (ante rem), los universals son veraiament de causas (res), de realitats qu’existisson fòra de la ment umana, avant los èssers particulars. Lo "realista" de las esséncias sosten que los universals son de causas, an une realitat ontologica (tèsi platonista), e que los concèptes son pas que de noms, de mots, an un fondament dins la realitat (tèsa reïsta, antinominista)[13]. Per exemple, i a quicòm de l'Òme (tèrme universal) en tot òme (causa particulara). Atal penson Guilhèm de Champeaux vèrs 1100, Ansèlm de Laon vèrs 1110, puèi, vèrs 1140, Alberic de Rems, Robèrt de Melun, Gilbert de la Porrée, Gautièr de Mortanha. Per Gulhèm de Champeaux (es sa segonda teorie, après 1108: la teoria de la nondiferéncia), l'universal es una natura que los singulars se destrian pas[14], "los òmes singulars, distinctes d’espreles, son un mèsme èsser dins l'òme"[15]; ja Platon sosteniá aquesta teoria de la nondiferéncia, en sostenent que la Forma es "çò per que de causas diferisson pas"[16]. Los disciples de Robèrt de Melun, dins l’Ars meliduna (L'Art de Melun), presentan doas teorias realistas: 1) l'universal es una causa intelligibla participabla per mai d’un, 2) l'universal es una esséncia indiferenta de mai d’una causas[17]. Defendon lo realisme: Robèrt Grosseteste, Albèrt lo Grand[18], Tomàs d'Aquin[19], Duns Scot[20], John Wycliffe[21], Jeròni de Praga…

Teoria 3: lo conceptualisme, segon que lo concèpte es dins la causa (in re), los universals son en realitat de concèptes (intellectus, conceptus), de construccions mentalas mas en rapòrt amb la realitat. Vèrs 1108, Pèire Abelard, ancian escolan de Roscelin a Loches (entre 1093 e 1099 ?) puèi de Guilhèm de Champeaux a París (vèrs 1100), cercan una posicion mediana: lo conceptualisme. Aquesta varietat de nominalisme resulta de l'impossibilitat d'atribuir un estatut real a l'universal pensat. Segon Abelard, lo realisme dels universals de Guilhèm de Champeaux mèna a de contradiccions: cossí una esséncia umana pòt se trapar tot entièra a cò Paul o Pèire? Cada èsser es singular e irreductible. Sol l'individú existís de real e substéncia. Segon son mèstre Guilhèm de Champeaux, los òmes an totes la mèsma esséncia, mas subís de modificacions accidentalas. Abelard conclutz que l'universal concernís los individús que s'acòrdan dins lo fach d'èsser òme. L'universalitat pòt èsser pas que de l'òrdre del lengatge (tèsi nominalista), que los concèptes generals son de noms que rendon compte de causas sens èsser d’esperelas de causas (tèsi nominista, antireïsta). Per exemple, i a pas un òme que representa tot l'Òme, mas, del moment que se trapa un òme, que s’utiliza lo mot "òme", realizam lo concèpte d'òme. Abelard pren l'exemple de la ròsa[22]. Quitament s'i aviá pa pus una sola ròsa al mond, lo nom « ròsa » auriá una significacion per la compreneson.

De teorias intermediàrias existisson.

Tomàs d'Aquin (1225-1274) defend un realisme dels universals moderat. Per el, los universals exprimisson plan la natura de las causas, mas lor estat d'universalitat lor es conferit pas que per la ment. L'universal representa realament las naturas, mas vistas dins un estat de subjectivitat[23].

Duns Scot[24] (1265-1308) adòpta un realisme subtil. Sosten que se l'universalitat es atribuida per la ment a las entitats particularas, demora qu’aquestas possedisson una natura comuna, qu’es coma tala indiferenta a l'universalitat o a la particularitat. Aquesta natura comuna es particularizada dins l'èsser, ont cada individú possedís una esséncia singulara o ecceitat. Es concebuda coma universala per la ment, mas sus la basa del fondament real que constituís dins las causas. Duns Scot afirma tanben que se pòt pas extraire l'universal del particular, ni comprene la particularitat d'un individú coma tala. La ment pòt pas que procedir a una distinccion formala, per que se destria natura comuna e natura comuna individuada. Aqueste distinccion se caracteriza pel fach que destria de trachs que son pas realament separables, mas que possedisson un fondament in rebus (dins las causas).

Gauthier Burley representa lo realisme radical (De universalibus, Dels universals, 1337). Per el, una proposicion logica es coma un agregat d'objèctes.

La querèla filosofica entre nominalistas e realistas, plan viva entre 1400 e 1480, prenguèt un torn politic. Lo 25 de setembre de 1339 la facultat de las arts de l'universitat de París interdiguèt al a doctrina de Guilhèm d'Occam (1285-1347) d'ensenhament en public o en privat. Lo 10 d’octobre de 1341, la facultat fa obligatòri lo jurament de sosténer pas la scientia okamica (la doctrina d'Occam). Lo 1èr de març de 1474, per l'edicte de Senlis, Loís XI interdit l'ensenhament dels « renovators » Guilhèm d'Occam e los autres Nominals, fins a 1481[25]

Dins los temps modèrnes[modificar | Modificar lo còdi]

En 1911-1912, Bertrand Russell (« On the Relations of Universals and Particulars ») admet pas que doas classas d’entitats realas: los particulars (objèctes fisics, sensacions...), los universals (predicats e relacions).

David M. Armstrong, filosòf australian, destria en 1989 sièis teorias[26]:

  1. Teoria de las classas naturalas primitivas (primitive natural class view): la classa de totas las causas blancas constituís una classa naturala presentant un gra sufisent de naturalitat (a class with a reasonable degree of naturalness). Es tot çò que se pòt dire al respècte de çò que fach qu’una causa blanca es blanca.
  2. Nominalisme fondat sus la semblança (resemblance nominalism): las causas blancas constituisson una classa naturala en vertut del fach objectiu que se semblan totas a un cèrt gra. La semblança es un fach objectiu mas non pas analisable.
  3. Admission d’universals (universals): totas las causas blancas an en comun una proprietat identica (o un ensemble de proprietats leugièrament diferentas correspondent a las diferentas nuàncias del blanc).
  4. Teoria de las classas naturalas de tròpes (natural classes of tropes): cada causa blanca a la sieuna proprietat de blancor, entièrament destriada [de las autras blancors]. La classa de las blancors constituís una classa naturala primitiva.
  5. Teoria de las classas de tròpes fondadas sus la semblança (resemblance classes of tropes): cada causa blanca a la sieuna propriatat de blancor, mas los membres de la classa de las blancors se semblan totes mai o mens estrechament, la semblança essent un element primitiu (inderivable).
  6. Admission de tròpes e d’universals (tropes plus universals): cada causa blanca ten la sieuna proprietat de blancor, mas aquestas proprietats particularas d’esperelas an caduna una proprietat universala de blancor.

Exemples[modificar | Modificar lo còdi]

Per exemple, las leis qu’assag de formular la fisica semblan implicar d’universals. Es opausat tradicionalament una concepcion regularista de las leis de la natura (las leis son pas que la formulacion de regularitats constatadas) contra una concepcion mai realista, coma aquesta de David M. Armstrong, ont aquestes leis son concebudas coma de relacions entre universals, es a dire entre proprietats universalas.

Exemples de filosòfs nominalistas:

La querèla dels Universals en Índia[modificar | Modificar lo còdi]

Las escòlas indoas Nyāya-Vaiśeṣika e Mīmāṃsā defendon lo realisme. [27]L'escòla bodica sautrāntika nega los universaux.[28]

Bibliografia[modificar | Modificar lo còdi]

Tèxtes classics per òrdre cronologic[modificar | Modificar lo còdi]

Antologia: P. V. Spade, Five texts on the Mediaeval Problem of Universals. Porphyry, Boethius, Abelard, Duns Scotus, Ockham, Indianapolis, Hackett Publishing Company, 1994.

  • Platon, La Republica, V, 475-476 ; Teetèt, 185-186 ; Parmenides, 132-135, 141 ; Lo sofista, 244, 255.
  • Aristòtel, Topicas, I, 4 (los 4 o 5 predicables, universals: definicion, pròpri, genre amb diferéncia especifica, accident); Categorias, 2 (los genres, pas dins las causas) ; De l'interpretatcon, 7 (l'universal) ; Metafisica, Z (antiplatonisme).
  • Porfir de Tir, Isagogè (vers 268).
  • Pèire Abelard, Logica Ingredientibus (Logica pels debutants, avant de 1121) o Glòsas de Milan, in B. Geyer (édi.), Peter Abaelards philosophische Schriften, Münster, Aschendorff, 1919-1927.
  • Duns Scot, Lo principi d'individuacion (vèrs 1300). Extrach de l’Ordinatio (Ordenançament) (II, dist. 3, part. 1, qu. 1-7)
  • Guilhèm d'Occam, Soma de logica (1323), Ira part.
  • Bertrand Russell, « On the Relations of Universals and Particulars » (de las recions entre Universals e Particulars (1911-1912).
  • David M. Armstrong, Los Universals. Una introduccion partisana (1989).

Estudis per òrdre alfabetic[modificar | Modificar lo còdi]

  • V. Carraud et S. Chauvier (édi.), "Le réalisme des universaux", Cahiers de philosophie de l'université de Caen, no 38-39, 2002.
  • P. V. Spade,
  • Alain de Libera, La Querelle des universaux, Paris, Seuil, 1996 ; L'Art des généralités, Aubier, 1999.
  • Laurent Cesalli, Le réalisme propositionnel. Sémantique et ontologie des propositions chez Jean Duns Scot, Gauthier Burley, Richard Brinkley et Jean Wyclif, Vrin 2007.
  • Christophe Erismann, L’homme commun. La genèse du réalisme ontologique durant le haut Moyen Âge, Vrin 2011.
  • David Piché, Le problème des universaux à la faculté des arts de Paris entre 1230 et 1260, Vrin 2005.

Nòtas[modificar | Modificar lo còdi]

  1. ↑ Le débat a régulièrement été vu, par ceux qui considéraient les productions de la philosophie scolastique comme des subtilités inutiles, comme un exemple typique de celles-ci.
  2. ↑ Aristote, Les Catégories, IV.
  3. ↑ Aristote, Topiques, I, 4, 101 b 25 ; I, 5.
  4. ↑ Pierre Hadot, "Sur divers sens du mot pragma dans la tradition philosophique grecque", in Pierre Aubenque (édi.
  5. ↑ Platon, Ménon, 72 b.
  6. ↑ Boèce, In Categorias Aristotelis Libri Quatuor (Commentaire aux Catégories d'Aristote) (515), PL, 64.
  7. ↑ Christophe Erismann, "Generalis essentia.
  8. ↑ Pierre Abélard, Logica Ingredientibus ("Logique.
  9. ↑ Guillaume de Champeaux, premier réaliste au Moyen Âge (vers 1100) : selon Pierre Abélard, Histoire de mes malheurs (= Lettre 1) (1132), Héloïse et Abélard.
  10. ↑ Ammonios d'Alexandrie, Commentaire sur l'Isagoge de Porphyre de Tyr : In Porphyrii Isagogen sive V Voces commentarium, édi. par A. Busse, Berlin, 1891, p. 41.
  11. ↑ Aristote, De l'âme, I, 1, 403 b 2-3 : "Il faut nécessairement, si la chose est, qu'elle soit dans une matière spéciale."
  12. ↑ Roscelin de Compiègne, premier nominaliste au Moyen Âge (vers 1090) : Anselme de Cantorbéry, Lettre sur l'incarnation du Verbe (1094), chap. 1, trad.
  13. ↑ Benoît Patar, Dictionnaire des philosophes médiévaux, Fides, Canada, 2006, p. 313 sur les noministes, p. 360 sur les réistes.
  14. ↑ Guillaume de Champeaux, selon Pierre Abélard, Histoire de mes malheurs, in Héloïse et Abélard.
  15. ↑ Guillaume de Champeaux selon Pierre Abélard, Logica Ingredientibus.
  16. ↑ Platon, Ménon, 72.
  17. ↑ Ars Meliduna (entre 1154 et 1180), éd. partielle L. M. De Rijk, Logica modernorum, Assen (Pays-Bas), Van Gorcum, t.
  18. ↑ Albert le Grand, De praedicabilibus (Des prédicats), II, 3, in Opera, éd.
  19. ↑ Thomas d'Aquin, Somme théologique, I, qu. 30, art. 4.
  20. ↑ Jean Duns Scot, Ordinatio, II, II, 1, qu. 1 ; II, III, 1, qu. 1 et 6.
  21. ↑ John Wycliffe, Tractatus de universalibus, chap. 9.
  22. ↑ Pierre Abélard, premier conceptualiste (?) au Moyen Âge (vers 1108) : Glossae II : Logica Ingredientibus (Logique pour débutants, avant 1121) ou Gloses de Milan, 4 : Gloses sur Porphyre, trad. an.
  23. ↑ phorum - Thomas d'Aquin en questions - Querelle des universaux .
  24. ↑ P. V. Spade, Five texts on the Mediaeval Problem of Universals.
  25. ↑ Zénon Kaluza, "Le statut du 25 septembre 1339 et l'ordonnance du 2 septembre 1276", in O. Pluta (éd.
  26. ↑ David M. Armstrong, Universals, 1989, p. 18.
  27. ↑ "Perceptual Experience and Concepts in Classical Indian Philosophy", in Stanford Encyclopedia of Philosopy [1].
  28. ↑ Raja Ram Dravid, The Problems of Universals in Indian Philosophy, Delhi, Motilal Banarsidas, 1972.

Vejatz tanben[modificar | Modificar lo còdi]

Articles connèxes[modificar | Modificar lo còdi]

Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Universal_(metafisica)&oldid=2433995 »