Taxus
Lo tuèis comun (Taxus baccata).
| Règne | Plantae |
|---|---|
| Sosrègne | Tracheobionta |
| Division | Pinophyta |
| Classa | Pinopsida |
| Òrdre | Taxales |
| Familha | Taxaceae |
Taxus es un genre de conifèrs de la familha de las Taxacèas que compren una desena d'espècias sonadas tuèis (var. tueis, tois, tui, gascon taish, tèish) en occitan..
Lo tueis es sovent pres per un resinós mas fa partida dels rars gimnospèrmes non resinoses. Los botanistas lo classan dins l'òrdre dels taxales, alara que los resinoses o conifèrs correspondon a aquel dels pinales. E mai, se distinguís de gaireben totes los conifèrs pel fach que la grana es pas contenguda dins un còn lenhós mas dins un aril.
Lista de las espècias[modificar | modificar la font]
- Taxus baccata L.
- Taxus brevifolia
- Taxus canadensis
- Taxus chinensis
- Taxus cuspidata Sieb. e Zucc.
- Taxus floridana Nutt. ex Chapman
- Taxus globosa
- Taxus sumatrana
- Taxus wallichiana
Descripcion[modificar | modificar la font]
Los tueis son de pichons arbrilhons que lor creissença es pro lenta. Pòdon viure pendent fòrça longtemps (de sègles, e fins de millenis). Fan de 5 a 8 m e pòdon aténher fins a 20 m de naut. La camba quilhada es cobèrta d'una rusca roja, las fuèlhas en forma d'agulhas planas son d'un verd escur amb qué traucan los arils roges.
Los tueis copats rebrotan, al contrari de gaireben totes los conifèrs.
Aril e grana[modificar | modificar la font]
L'aril del tueis, d'un roge viu, atrai fòrça aucèls que se n'agradan fòrça. Lo chuc fòrça mucilaginós dels arils es sucrat. La grana es fòrça toxica, mas non es pas degradada pel sistèma digestiu aviari, çòm que ne permet la disseminacion de l'arbre sens pertocar los aucèls.
Toxicitat[modificar | modificar la font]
Tota la planta es toxica levat l'aril qu'entorna l'ovul. La substància toxica es una mescla complèxa d'alcaloïdes de la familha dels taxans (que se n'extrai le taxòl (o taxina).
Utilizacion[modificar | modificar la font]
L'utilizacion del tueis es fòrça apreciada dins la confeccion dels arcs, coma lo celèbre longbow anglés pr'amor qu'es a l'emcòp flexible e robust. S'utiliza tanben en tornatge e en escultura pel contrast entre lo còr e l'albenca de la fusta.
Orticultura[modificar | modificar la font]
Lo tueis es sovent utilizat dins los pargues per èsser talhat amb fòrmas decorativas.
Ebenisteriá[modificar | modificar la font]
La seuna fusta, d'una bèla color iranjat-rogenca, es fòrça presada dels ebenistas e dels laütièrs. Las seunas qualitats acosticas son en efècte excepcionalas. Es tanben fòrça apreciat en marquetariá e lo seu prètz es fòrça naut.
Es considerat la melhora fusta per la construccion dels arcs. En efècte, es imputrescible, e fòrça estable en mai d'èsser tanben robust e pro sople — doas qualitats essencialas per un arc. La momia (Ötzi) trobada dins los Alps en 1991 portava un arc inacabat fach de tueis.
Alimentacion[modificar | modificar la font]
L'aril a l'entorn de la grana es comestible, mas sens sabor. Cal plan segur far atencion a non mossegar pas la grana qu'es fòrça toxica, mas sonque la chucar. Son ingestion intacta presenta, per contra, pas de dangièr.
Terapeutica[modificar | modificar la font]
En 1971, los quimistas Wani, Wall e Taylor isolan una molecula, lo paclitaxel o taxòl. La rusca de Taxus brevifolia (tueis del Pacific) - que se trapa en America del Nòrd a l'escais de « mètge de las selvas » - foguèt utilizada per las seunas proprietats anticancerosas. I a dins los brots joves dels taxanes (moleculas toxicas) que contenon de substàncias anticancerosas. Sol inconvenient: es rare. 10 kg de rusca de tueis del Pacific donan sonque 1 grama de produch actiu[1]. Se sabiá que levar la rusca d'aqueles arbres tua, puei mai tard se produguèt per emisintèsi, amb la DAB-III una molecula presenta dins las agulhas de Taxus baccata, lo taxotèr, una substància vesina del taxòl, mas dos còps mai eficaça. Aquela molecula es utilizada en la luta còntra lo càncer, en particular los càncers del sen, de l'ovari, del palmon.
Simbolica[modificar | modificar la font]
Lo tueis es lo simbòl de la vida e de la mòrt. Los ancians Cèltas e una partida dels Germans l'associavan a la mòrt. Juli Cesar conta dins De bello gallico que lo cap Eburons Catuvolcos se donava la mòrt ingerissent de tueis. Sa longevitat (pòt passar 2000 ans) e son caractèr sempervirens dins de regions temperadas que los conifèrs èran rares pòdon explicar perque aquel arbre es ligat a l'immortalitat.
Nòtas e referéncias[modificar | modificar la font]
<referéncias>
Annèxes[modificar | modificar la font]
Bibliografia[modificar | modificar la font]
- (fr)« La traite des plantes », in La Recherche, n° 411, setembre de 2007, p 50
- (fr)Robert Bourdu et Yves Larvor, L'If, col Le nom de l'arbre, Ed Actes Sud
- ↑ (fr)CHU ROUEN :Taxol