Paleogèn

Lo Paleogèn o terciari primairenc es lo pus ancian periòde geologic del Cenozoïc; comencèt fa 65,5 ± 0,3 milions d'ans e acabèt fa 23,03 milions d'ans. Seguís l'escantiment del Cretacèu-Terciari e precedís lo neogèn.

Amb una durada d'unes 43 de milions d'ans, lo Paleogèn es l'epòca que i se faguèt l'evolucion dels mamifèrs d'espècias pichonas e relativament pauc importantas cap a una larga paleta d'espècias desparièras après l'extincion del Cretacèu-Terciari que marquèt la fin del Cretacèu. Se devesís en Paleocèn, Eocèn e Oligocèn.

Lo periòde Paleogèn marquèt un temps de transicion dins l'istòria de la Tèrra. Lo cambiament climatic mai prigond foguèt la reglaciacion de las regions polaras. Se formèron las cadenas montanhosas actualas en America del Nòrd (Sièrra Nevada e Montanhas Rocosas) e en Euròpa (Alps, cadenas Ibericas). Los sediments qu'enregistran aquestes eveniments cenozoics son, dins la siá majoritat, pas consolidats, levat de carbonats e qualques siliciclastics litificats.

Los organismes que demorèron dins los oceans son los taxons que persistisson uèi lo jorn. Sus la tèrra, los angiospèrmes del Paleogèn èran semblants a los del Cretacèu superior. La vida animala cambièt drasticament; los mamifèrs, en general pichons al començament del Paleogèn, èran ja fòrça semblans als actuals a la fin del periòde. Los mai importants del periòde foguèron: los cavals, foraminifèrs, monards, las plantas amb flor, la diversificacion dels mamifèrs; cal notar tanben la formacion del carbon, dels Alps e en Chile la subduccion de tipe Andin.