Pè-ranquet

L'esquèma mai tradicional. Aval la tèrra, amont lo cèl.

Lo pè-ranquet o marèla (prov. marrèla; gasc. sautapè, chancapè, carrat, carrelet, seminari, matarruet, pairòla, capcasau, mac; lem. rena; viv. marela) es un jòc enfantin practicat sus un esquèma traçat pel sòl, lo mai sovent dins la cort de recreacion de las escòlas primàrias.

N'existisson divèrsas variantas, la màger part menoras e que diferisson principalament per la forma del traçat o la longor del percors complet. Aquel jòc participa al desvolopament de l'enfant en li aprenent a gardar l'equilibri, a melhorar son biais e tanben a comptar.

La rengueta o las peiretas o la tièra/t(i)èira se jòga amb tres pèiras sus un carrat crozat .

Rengueta designa tanben un jòc dins lo qual se tira sus d'objèctes pichons alinhats (nogas, nogalhs, bilhas) en s'esforçant d'alinhar tres getons pel costat o las diagonalas d'un carrat.

Jòc d'enfants

Istoric

Es un jòc fòrça ancian, qu'òm retròba sul fòrum de Roma.

A l'Edat Mejana, s'i jogava fòrça, d'autant mai que le dessenh pel sòl recòrda lo de las glèisas.

Material

Fa mestièr de pas grand causa per i jogar :

• una greda, de carbon o una poncha dura, segon la natura del sòl, per traçar lo dessenh ;
• un calhau o una bostieta plana (de preferéncia metallica per aver un pes apropriat) per jogaire.

Cal aver un percors ordenat dessenhat pel sòl, de carrats, que va de « tèrra » a « cèl ». Après aver lançat un palet o paleta (sovent un calhau plat), los jogaires progrèssan dins las diferentas casas, principalament a pè-ranquet (gasc. a sautapè, a chancapè, a pèchanquet, a saut d’agaça, a pèpigassòt, a pè-ranquet, a paranquet; lem. a chambaranqueta, a pica-pè; auv. a pè copet; viv. a la jambeta, a pè ranquet a pè coquet), en tot defugissent la casa ont se tròba lo palet, aital coma d'encambar sus las linhas del traçat. Lo ganhaire, que fa tièra, es lo que d'en primièr acaba la totalitat dels percorses de realizar. Lo jòc consistís en l’alinhament dels calhaus amb lo pè.

Règlas

Non i a pas de règlas oficialas. Aquestas se transmeton entre enfants, los mai jovents las se partejant après las aver aprendudas dels mai vièlhs, generalament a l'escòla durant la recreacion.

A partir de la « Tèrra », cada jogaire, son torn vengut, fa progressar son palet sul percors en o plaçant sus la casa que conven. A començament del jòc, se met sus la casa numerotada « 1 ». Puèi es la casa que seguís numericament se lo torn precedent es estat capitat. Se lo plaçament del palet es corrècte, es a dire, se s'arrèsta sus la bona casa, sens encambar sus una linha, e eventualament se lo metòde utilizat es confòrme a las convencions, lo jogaire fa un anar e tornar ordenat del percors, sens encambar sus las linhas, sens pausar lo pè dins la casa del palet, autanplan après l'aver ramassat just abans de passar sa casa durant lo trajècte de retorn fins a la « Tèrra ». Tant que lo jogaire comet pas d'error, seguís son torn en contunhant de far progressar lo palet. Dins lo cas contrari, son torn s'acaba e, levat excepcion, quand tornarà son torn, partirà de son darrièr plaçament de palet capitat.

Variantas

Version de las regas en fòrma d'espirala o de cagaròl.

En França, existís una varianta anomenada « escargot», « colimaçon » o « marelle ronde », dessenhada jos la forma d'una granda espirala, amb las casas que se fan mai e mai petitas. Los jogaires partisson de l'exterior e sautan a campana pè cap al centre.

Jòc de societat

Las regas designan tanben un jòc de societat que se jòga a dos sus un taulièr en fòrma de figura geometrica regulara sus la quala òm pausa de peons a las interseccions de las linhas. Lo ganhaire es lo primièr qu'alinha tres peons. Una version mai evolucionada es lo jòc del molin.

Aquel jòc èra ja practicat pels egipcians e los romans. Foguèt fòrça popular al sègle XIV mas foguèt abandonat al sègle XVI. Tornarà mai tard jol nom de jòc del molin.

Extension geografica

Lo pè-ranquet existís dins la màger part dels païses. Amb una basa de règlas comunas, nombrosas variantas existisson d'un país a l'autre, d'una region a una autra, quitament d'una escòla a l'autra. Es doncas d'efièch possible qu'una varianta locala pòsca diferir de las règlas mai comunament admesas.

Aqueste jòc pren de noms divèrses selon los païses. Lo nom pòt autanplan variar a l'interior d'un meteis país, quitament d'una meteissa region.

Sorsas

• Fabian Müllers, Los Jòcs a l'Edat mejana ( ).