Navaho

Lo navaho (diné bizaad en navaho) es una lenga atabascana meridionala parlada per las tèrras de la nacion navaho en America del Nòrd. Es parlada per unas 165 000 personas.

Ortografia e pronóncia

Las consonantas del navaho dins l'ortografia estandard son listadas dins aquesta taula:

		Bilabiala	Alveolara		Palatala	Velara		Glotala
			Centrala	Laterala		Simpla	Labiovelara
Oclusiva	Simpla	b [p]	d [t]			g [k]		ʼ [ʔ]
	Aspirada		t [tx]			k [kx]	kw [kxʷ]
	Ejectiva		tʼ [tʼ]			kʼ [kʼ]
Africada	Simpla		dz [ts]	dl [tˡ]	j [tʃ]
	Aspirada		ts [tsʰ]	tł [tɬʰ]	ch [tʃʰ]
	Ejectiva		tsʼ [tsʼ]	tłʼ [tɬʼ]	chʼ [tʃʼ]
Contunhanta	Sorda		s [s]	ł [ɬ]	sh [ʃ]	h [x]	hw [xʷ]	h [h]
	Sonòra		z [z]	l [l]	zh [ʒ]	gh [ɣ]	ghw [ɣʷ]
Nasala		m [m]	n [n]
Aproximanta					y [j]		(w [w])

Dins l'ortografia navaho, la lletra h representa dos sons diferents: (x) quand es iniciala e (h) quand es un prefix o a la fin d'un mot. Malgrat aquò, quand (x) es precedida per s aquesta es totjorn escricha x e pas jamai h, per dire d'èsser pas prononciada sh. La consonanta gh es escricha i abans la vocala i/i, w abans o e gh abans d'a. Per gh, tant la palatalizacion coma la labializacion son representadas dins l'ortografia, que son escrichas i per la varianta palatala e w per la varianta labiala. L'ortografia indica pas las variantas per las autras consonantas.

I a quatre vocalas basicas en navaho, a, e, i e o. Caduna pòt aparéisser aital:

• corta - a
• longa - aa
• nasalizada - ą

Lo navaho a dos tons, aut e bas. Las sillabas son de ton bas, levat s'est marcat. Amb las vocalas longas, avèm quatre possibilitats:

• aut, áá, éé
• bas, aa, ee
• creissent, aá, eé
• mermant, áa, ée

Es possible de barrejar aquestas caracteristicas coma dins ą́ą́ (longa, nasalizada, ton aut).

Lexic

navaho	occitan
ąąʼ	plan
áádóó	e
abeʼ	lach
abeʼ yistiní	glacet
ahwééh	cafè
ajaaʼ	aurelha
akʼáán	farina
alóós	ris
aooʼ	òc
ashdlaʼ	cinc
áshįįh	sal
atsá	agla
atsįʼ	carn
awééʼ	nenon
ayęęzhii	uòus
azhéʼé	paire
bááh	pan
bilagáana bizaad	anglés
bilasáana	poma
bizaad	lenga
chʼééh digháhii	tortuga
chʼééhjiyáán	pasteca
chʼil ahwééh	tè
dįįʼ	quatre
dił	sang
diné bizaad	navaho
dineʼé	tribu
dinééh	gojat
dinootłʼizh	vèrd
dootłʼizh	blau
dzaanééz	ase
géeso	formatge
hashkʼaan	banana
hastiin	òme
łáaʼii	un
łeejin	carbon
łichííʼ	roge
łigaii	blanc
łįįʼ	chival
łizhiní	negre
łóóʼ	peis
mósí	gat
naadą́ą́ʼ	milh
nááhai	an
naakaii bizaad	espanhòl
naaki	dos
naaʼołí	monjetas
nímasii	trufas
óola	aur
shá	solelh
tááʼ	tres
taʼneeskʼání	melon
tłʼiish	sèrp
tó	aiga
tséʼédóii	mosca
tsídii	aucèl
tsísʼná bitłʼizh	mèl
yáh	cèl
yas	nèu