Navaho

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.

Lo navaho (diné bizaad en navaho) es una lenga atabascana meridionala parlada per las tèrras de la nacion navaho en America del Nòrd. Es parlada per unas 165 000 personas.

Ortografia e pronóncia[modificar | Modificar lo còdi]

Las consonantas del navaho dins l'ortografia estandard son listadas dins aquesta taula:

Bilabiala Alveolara Palatala Velara Glotala
Centrala Laterala Simpla Labiovelara
Oclusiva Simpla b [p] d [t] g [k] ʼ [ʔ]
Aspirada t [tx] k [kx] kw [kxʷ]
Ejectiva [tʼ] [kʼ]
Africada Simpla dz [ts] dl [tˡ] j [tʃ]
Aspirada ts [tsʰ] [tɬʰ] ch [tʃʰ]
Ejectiva tsʼ [tsʼ] tłʼ [tɬʼ] chʼ [tʃʼ]
Contunhanta Sorda s [s] ł [ɬ] sh [ʃ] h [x] hw [xʷ] h [h]
Sonòra z [z] l [l] zh [ʒ] gh [ɣ] ghw [ɣʷ]
Nasala m [m] n [n]
Aproximanta y [j] (w [w])

Dins l'ortografia navaho, la lletra h representa dos sons diferents: (x) quand es iniciala e (h) quand es un prefix o a la fin d'un mot. Malgrat aquò, quand (x) es precedida per s aquesta es totjorn escricha x e pas jamai h, per dire d'èsser pas prononciada sh. La consonanta gh es escricha i abans la vocala i/i, w abans o e gh abans d'a. Per gh, tant la palatalizacion coma la labializacion son representadas dins l'ortografia, que son escrichas i per la varianta palatala e w per la varianta labiala. L'ortografia indica pas las variantas per las autras consonantas.

I a quatre vocalas basicas en navaho, a, e, i e o. Caduna pòt aparéisser aital:

  • corta - a
  • longa - aa
  • nasalizada - ą

Lo navaho a dos tons, aut e bas. Las sillabas son de ton bas, levat s'est marcat. Amb las vocalas longas, avèm quatre possibilitats:

  • aut, áá, éé
  • bas, aa, ee
  • creissent, ,
  • mermant, áa, ée

Es possible de barrejar aquestas caracteristicas coma dins ą́ą́ (longa, nasalizada, ton aut).

Lexic[modificar | Modificar lo còdi]

navaho occitan
ąąʼplan
áádóóe
abeʼlach
abeʼ yistiníglacet
ahwééhcafè
ajaaʼaurelha
akʼáánfarina
alóósris
aooʼòc
ashdlaʼcinc
áshįįhsal
atsáagla
atsįʼcarn
awééʼnenon
ayęęzhiiuòus
azhéʼépaire
bááhpan
bilagáana bizaadanglés
bilasáanapoma
bizaadlenga
chʼééh digháhiitortuga
chʼééhjiyáánpasteca
chʼil ahwééh
dįįʼquatre
diłsang
diné bizaadnavaho
dineʼétribu
dinééhgojat
dinootłʼizhvèrd
dootłʼizhblau
dzaanéézase
géesoformatge
hashkʼaanbanana
hastiinòme
łáaʼiiun
łeejincarbon
łichííʼroge
łigaiiblanc
łįįʼchival
łizhinínegre
łóóʼpeis
mósígat
naadą́ą́ʼmilh
nááhaian
naakaii bizaadespanhòl
naakidos
naaʼołímonjetas
nímasiitrufas
óolaaur
shásolelh
tááʼtres
taʼneeskʼánímelon
tłʼiishsèrp
aiga
tséʼédóiimosca
tsídiiaucèl
tsísʼná bitłʼizhmèl
yáhcèl
yasnèu