Mite d'Èr

Lo Mite d'Èr es un escrich dins La Republica de Platon e resumís la cosmologia grèga dominanta a la seuna epòca, marcada per Pitagòras.

Lo mite

Lo mite d'Èr es pas una pura invencion de Platon. Lo filosòf utilisa los principals elements a las tradicions orficas e pitagoricianas; mas, seguent sa costuma, los met es scena d'un biais fòrça liure.

Es Socrates que presenta aquel mite, que participa a la cresença dins la reminiscéncia, la transmigracion de las armas. Assistèm pels uèlhs d'Èr a una vision de la postvida, que las armas coneissarán sofrenças o recompensas. Las unas son tanben cabussadas dins los piègers torments per aver pas respectat las règlas de la saviesa alara que las autras son benastrucas per las recompensar de lors comportaments respectuoses.

Las armas convocadas debans los jutges de l'al delà son pas solament aquelas dels umans ; mas tanben de qualques animals. Aquelas darrièras apartenon pas a una categoria diferenta d'arma e son revesit al meteis temps que las autras quand devon se reencarnar.

Resumit

Lo mite conta lo viatge dins lo luòc divin que faguèt Èr, mòrt sus un camp de batalha, mes sul lenhièr per i èsser cramat. Èr de Pamfilia es presentat coma un observator de çò qu'arriba a las armas aprèp la vida o ben encara abans la vida. L'autor fa d'Èr lo « messatgièt de l'al delà » (614d), segon la volontat dels jutges de las armas.

Cada arma (levat aquela d'Èr, que sonqu'observerva çò qu'arriba) passa debans un jutge. Aquel, segon la conducha e los actes de l'arma pendent sa vida mortala, envia l'arma dins lo cèl o jos la tèrra, segon que foguèt vertuosa o non. Doas pòrtas permeton a la armas de prene lor camin. Mai luènh, doas mai que tornan las armas del luòc (cièl o sosterren) qu'avián estar enviadas. De retorn a lor punt de depart aprèp una caminada semblabla a un « long viatge » (615a), las amas tornant prenan totas lo meteis camin que venián; aqueles que foguèron jos tèrra avián estat pro punida per poder se presentar al meteis reng que totas las autras.

Aprèp qualques jorns de viatge, las armas se tròban fàcia a la divessa Necessitat. Aquela ten un fus que vira e que, virant, mòu lo cèl. Las tres filhas de la necessitat, Lakhesis, Clotho e Atropos, se ne servissiá per fabricar de « modèls de vida » (617d). Cada arma deuriá causir un modèl de vida, que correspond a la vida que menará un còp que seriá encarnada un novèl còp, dins un nòvèl còrs. L'òrdre de passatge de las diferentas arma es revesit; cada arma, un còp son torn, causís un modèl de vida. Aquò fach, tanben causís un « demòni », biais de gèni o de gardian que l'ajudara a seguir çò que foguèt determinat per ela. Un pòrtaparaula de Lakhesis ditz a las armas abans le tiratge:

«Paraula de la verge Lakhesis, filha de Necessitat. Armas efemèras, vaquí lo començament d'un novèl cicle que per una raça mortala será portaire de mòrt. Es pas un demòni que vos tirará del sòrt, mas es vos que causirètz un demòni. Que lo primièr a èsser revisat causisca lo primièr la vida que seriá ligat per la necessitat. De la vertut, degun es lo mèstre; cadun, segon qu'onorará o la mespresará, ne recebrará une partida mai o mens grande. La responsabilitat aparten a aquel que causís. Lo dieu, el, es pas copable.»

Lo pòrtaparaula escampa los sòrts. Cada arma n'acampa un sens saber de que torna. Un còp que l'acampèt, sap dins quin òrdre deu passar per far la seuna causida. I a fòrça mai modèls de vida que d'armas, de biais que caduna, quin que siá l'òrdre de passatge, aja la possibilitat de causir. Lo messatgièr de Lakhesis apond:

«Quitament per aquel qu'arriba en darrièr, existís una vida satisfasanta puslèu qu'una vida mediòcra, pel mens que ne faga la causida d'un biais plan soscat e que la visca i metent totes los seus esfòrces. Alara, que lo primièr a causir se mòstre pas desinvòlta dins la seuna causida, e que lo darrièr a causir se descoratge pas.»

Lo primièr de passar causís sulcòp la vida d'un tiran. Aprèp aver causit, remarca qu'aquela vida compren un grand nombre de mals e maudit l'astra, los demònis e « tot levat el meteis », en despièch de paraulas qu'acabèt d'ausir. Cadun causís al seu torn. Se vei passar d'entre ela d'armas celèbras. Aquela del poèta Orfèu, plana d'òdi pel sèxe femenin que causèt sa mòrt (dins lo mite d'Orfèu e d'Euridice) causiguèt de se reencarnar en cicne per pas aver a s'unir per engendrar. Al contrari, l'arma d'un cicne decida de menar una existéncia umana. Ajax, amant lo coratge mas volent evitar los dangièrs de l'existéncia umana, causís una vida de leon. Lo rei Agamemnon fa la causida d'una vida d'aigla. Tersit pren la forma d'un monin. Passant lo darrièr, Ulisses examina amb precaucion los modèls de vida que demoravan disponibles e finís per descobrir çò que voliá causir dempuèi lo començament, a saber «la vida d'un òme simple, desvodat a son trabalh».

Aprèp aquò, las armas se veson confiar lo demòni correspondent a la vida causida, que van los ajudar a concretizar lo projècte que causiguèron. Lo lor destin lor es estacada. Se meton enseguida en camin cap a la plana de Lethè (sinonim d'oblit en grèc), per beure l'aiga d'un flum que s'i tròba. aquela aiga lor fa obliar lo sovenir de lor vida passada. Un còp totas las armas colcadas, una « tronissa » s'ausís e caduna es transportada cap al liòc de sa naissença, es a dire dins lo còrs que va s'incarnar.

Èr, qu'observèt tot aquò, beguèt pas las aigas del Lethè e se desrevelhèt el sul seu lenhièr funerari. Aprèp que se levèt e contèt çò que vegèt.

Los tèmas

En mai de descriure l'univèrs, lo mite utilisa los tèmas que vendrán importants dins la filosofia platonica, coma l'encarnacion de las armas o lo destin qu'espèra cada persona segons las seunas accions, reütilizats aprèp pel cristianisme.

Tanben introduís lo concèpte de necessitat, que presidís a devenir la vida umana, una concepcion tipicament grèga que se pòt tròbar a las seunas tragedias mai famosas.