Medòc

País de Gironda

Medòc (o l'exonime Medoc) es un parçan d'Occitània situat en Guiana e en Gasconha, a bisa. Es una peninsula en forma de triangle, entre l'estuari de Gironda au luvant e l'ocean Atlantic au só-coc.

La sua vila principala es L'Esparra.

Lo gentilici es medoquin -a.

Geografia

Zonacion

Medòc correspond a l'extrèma punta de la peninsula landesa ; la Punta de Grava es a son extremitat. Es caperat majament per lo pinhadar landés ; parlan lavetz dau Medòc landescòt. Aquera region boscassuda es la partida occidentala de Medòc. La partida orientala, era, es plantada de vinhas ; coneishen las apelacions prestigiosas de Margaus, Paulhac, Haut Medòc, Listrac, Molís, Sent Gelian, Sent Estèfe... Es çò qu'apèran lo Medòc ribeiron, es una tèrra de grava constituida per las alluvions de l'estuari. La partida nòrd a mèi l'extrèm sud-èst de Medòc, son regions marescatjosas, la permèira estent nomada "la Leda", la segonda "la Palud". Es dens aquera palud qu'existís una cultura tradicionala d'artishauts, a Macau. Enfin, au cochant, lo cordon dunari (parlan de terròus, piquèirs o ròcas) hèi facha a la mar.

Grandas vilas

Las principalas vilas de Medòc son :

• Paulhac
• l'Esparra (sos-prefectura)
• Sent Medard de Jalas (mèi de 20 000 abitants)
• Blancafòrt
• Sent Laurenç
• Castèthnau

L'occitan en Medòc

Lingüistica

Medòc se divideish en tres zònas lingüisticas :

• Lo Baish Medòc (region de Semebian e de l'Esparra). Es caracterizat per la prononciacion [β] dau -v- intervocalic ; la prononciacion [u] dau -a finau ; la prononciacion [dz] de j- iniciau, [j] de -j- intervocalic, e [ts] de "ch" ; mèi tot un lexic pro especific. I tròban quauques trèits particulars coma lo passatge de "u" a "e" (hulha, sus, pus, un -> hèlha, ses, pes, en). Autors : l'abat D.-M. Bergey, los Tradinaires, los fraires Conord...
• La region de Paulhac, caracterizada per una prononciacion semi-negra (ex. ['hœʎə])
• Sud Medòc (haut Medòc e Medòc landés). Sa lenga es quasiment la medissa que la lana bordalesa e lo nòrd Bacin ; çò que difereish dau paròlis deu parlar bordalés es una mendra francizacion e la prononciacion [w] dau -v- intervocalic. Lo parlar tradicionau de Cauderan, Merinhac, Sent Jan d'Ilhac, Brujas, lo Boscat, lo Telhan... es un parlar de Sud Medòc. Autors sud-medoquins : Guy Lambert, Gric de Prat, Teodòr Blanc, Brujol...

La finala latina -ARIU- se realize, a successivament, dau nòrd au meijorn, -èir [ɛj], -eir [œj], -uir [yj].

La varietat dau vocabulari tradicionau es donc vertadeirament hòrta. Vaquí quauques exemples  :

• avaler de travers : s'anodar (sud) / s'esgargassar (centre) / passar au mishant cròs (centre)
• épamprer : esborrelar, esbrossar (Palud) / despampar (Haut Medòc) / escombrar (nòrd)
• flaque : jabaud (sud) / jabarlaud (Haut Medòc) / cròt, dargaud (nòrd) / jargaud (Vendais) / jarga (Semebian) / cha(m)pòt, argaud (auts endreits)
• rejet : gala (sud) / regiton (oèst) / repossa (nòrd).

Lo Medòc occitan anuit

L'occitan es actualament ensenhat au licèu de Paulhac (professor V. Bédat) e dens la sola classa bilingua de Gironda, a Cussac. Existissen cors per adultes a l'Esparra, Vendais e Blancafòrt. Dus poètas occitans damòran en Medòc, Alan Viaut e l'ancian cantaire Pèir-Andriu Delbeau. Trobaràn coma associacions : los Tradinaires (Vendais), lo Gric dau Medòc (lo Telhan).

Toponimia

La forma Medoc [me'ðuk] porré correspondre plan damb l'etimologia latina Pagus Medulicus e es atestada dens los etnotèxtes de Fèlix Arnaudin. La forma Medòc escrita Medoc [me'ðɔk] se tròba dens lo diccionari de Simin Palai. Dens l'occitan parlat de Gironda, actualament, sola la forma Medòc es coneishuda . Seré irracionau de privilegiar Medoc e de metre Medòc en varianta segondària. La fòrma indigèna s'impausa quand i a pas una necessitat absoluda de la refusar.

Bénédicte Boyrie-Fénié explica un pauc rapidament l'evolucion finala : *Medúlicu(m) > *Medúl(i)co > *Meduuc [me'ðuwk] > Medòc . En diftongue, una o barrada se consèrva dificilament shens dissimilacion davant u; après l'evolucion [o] > [u] a la fin de l'Edat Mejana, la conservacion ven absoludament impossibla; la dissimilacion atentuda arribèt a aqueth moment, s'es pas anteriora (las grafias medievalas permeten pas de distinguir entre o barrada e o obèrta) : ne'n resultèt *Medòuc; mes la dificultat en occitan modèrne e contemporanèu de conservar au còp diftongue e consonanta finala donèt finalament Medòc (*Medòu auré estat teoricament una auta possibilitat).

Se n'èra besonh, l'evolucion de rōbŭr (o rōbŏr ?) en occitanoromanic serviré de pròva. I a principalament lo tipe rove e lo tipe roure. Prau darrèr, lo catalan peninsular, que coneish pas l'evolucion [o] > [u] a las realisacions "ròure" e "rèure" dens la mitat deu territòri, a costat de roure emb o barrada; l'occitan e lo catalan daus Pirenèus Orientals, que la coneishen, an rore, ròure, ròule, reure, raure, roire, a l'exclusion absoluda de roure emb o > [u], .

Los noms de las comunas de Medòc

• En Haut Medòc e Medòc viticòla: Arcins, la Barda, Blancafòrt, Blanhan, Bugadan, Cantenac, Cissac, Civrac, Coquècas, Cussac, l'Esparra, Galhan, Listrac, Ludon, Macau, la Marca, Margau, Molís, Parampuira, Paulhac, Prinhac, Sent Cristòli, Sent Estèfe, Sent Delian (Beishavela), Sent German d'Estèlh, Sent Idènç (e non Sent Dicenç), Sent Sauvur, Sent Seurin de Cadorna, Sossan, Valairac, Vertelh.
• En Medòc landescòt: Arsac, Avensan, Brach, la Canau, Carcans, Castèthnau, Hortin, lo Pòrge, Selaunas, Saumòs, Senta Alena, Sent Aubin de Medòc, Sent Laurenç de Medòc, Sent Medard de (las) Jalas, lo Tremple.
• En Baish Medòc: Cairac, Graian e l'Espitau, Jau Dinhac e Hloirac, Naujac, Semebian, Solac, Talaits, Vendais, lo Verdon.

Cultura e patrimòni

Patrimòni bastit e naturau

Quauques elements dau patrimòni medoquin  :

• Lo donjon de l'Esparra o tor d'aunor. Aqueth donjon carrat dau sègle XIV es lo sol vestigi dau castèth aperat l' aunor de l'Esparra.
• Los pòrts de Paulhac, Bi, la Mareishala, Cadorna, Beishavela...
• Lo fare de Cordoan (lo mèi ancian d'Occitania), damb los de Grava e de Sent Nicolàs, tots tres au Verdon
• Lo fare e lo pòrt de Richard
• Lo castèth de la Marca, remontant au sègle XI, complementari de los de Blancafòrt e l'Esparra
• Lo castèth Senejac au Lo Pian (de Medòc) ; lo castèth dau Telhan remontant a l'Atge Mièi, damb un vielh chai dau XV° siègle ; lo castèth de Villepreux a Sent Aubin de Medòc
• Lo castèth de Seminhan, dau sègle XIII, a Sent Laurenç de Medòc
• Lo castèth de Blancafòrt. Datat daus sègles XI-XV, èra un daus castèths clementins bastits per parents de Clamenç V. Avant que las paluds estussin botadas a l'eishuc, dominèva una region totalament marescatjosa, çò que hèi vèner impossibla l'ipotèsa espandida qu'aqueth castèth èra religat a lo de Ròcatalhada per un sosterrenh. Egau, existiren salas trogloditicas.
• Lo dòma de la glèisa de la Marca
• La capèra de Sent Rafaèl, borgat natau de Pèir Berland
• Las glèisas de Macau, Sent Estèfe e frem d'autas
• Nòsta Dama de la Fin de las Tèrras a Solac (Gironda)
• A Sent Laurenç, la hont de Bernòs de forma circulara, damb l'aiga ferruginosa, es environada de mistèris ; la tradicion vòu qu'aquesta hont jamèi estarida augi estut un lòc de culte druidic. Disen qu'una hada torna a còps a la hont de Bernòs, per s'i abeurar coma ec hasèva lòrs de sa via terrestra. Disen tanben que, se una gojata amorosa gita esplingas dens la hont e que s'i crotzan, es segura d'èster aimada en retorn. Una auta legenda afirma que la coloracion roja de la hont es discuda au peu ros d'una hada que s'i èra negada.
• A Sent Laurenç tanben, la glèisa N.D. de Benon, comandaria espitalèira dau XII° siègle.
• Lo Fòrt Medòc, bastit en 1689 sus òrde de Loís XIV, d'après los plans de Vauban, maugrat lo terrenh instable de las ribas de Gironda. Damb la ciutadèla de Blaia e lo Fòrt Patè, forma çò qu'apèran lo carrolh de l'Estuari, en avath de Bordèu.
• Los castèths viti-vinicòlas Margaus, Latour, Beishavela, dau Còst (o Còutz) d'Estornèl ......
• Lo Musèu dau Shivau au Castèth Lanessan ; l' Ecomusèu de la Vinha e dau Vin a Vertulh ; la Maison dau Vin a Paulhac
• L' alèia de Barbahèra e lo site arqueologic de Brion a Sent German d'Estulh
• L' abadia de Vertulh, daus sègles XI e XIII, daus Augustins. La nau hèi mèi de 40 mètres. Los bastiments abadiaus aculhissen anuit exposicions. Pas lònh, lo castèth de Vertulh, fortaressa medievala.
• Las roinas de l' abadia de St Pèir de l'Isla a Ordonac. Fondada au sègle XI o XII, èra un collègi de canonges regulièrs. Lo bastiment es roinat dampèi lo debut dau sègle XVII.
• Lo castèth d'Issan a Cantenac, monument fortificat dau sègle XVII.
• La tor de Bessan a Soçans, damorant d'un ensemble datat de 1252.
• La vielha glèisa d'Escurac a Civrac, au capith d'un tèrte.
• Los marescs dau Verdon, de Brujas, de Soçans ; la laguna de Contaut ; l' estanc de Cossau

La Levada e la Cauçada èran duas vias hòrt ancianas, existent a l'Atge Mièi. La Levada menèva de la Punta de Grava a Bordèu ; èra emprontada preus sent-jaqués. Anuit, una crotz en pèira mèrca son emplaçament sus la comuna d'Avensan, sus la rota dau borg a Sent Rafaèl.

Patrimòni immateriau

Las gents

Dens la tradicion populara, los Medoquins son sovent escarnits, considerats coma picabosics nhòcs, trucataulèirs e violents damb lur familha. Mèi dens lo mijorn de Gironda, disèvan Medoquin, pèth de coquin o encara Lo Medoquin, praube, feniant, gloriós. Malurosament, aqueths clishats ne son pas encara pròishe de disparéisher.

Una legenda

Disen qu'entre lo Telhan e Blancafòrt, la nuit, los automobilistes pòden rencontrar una dòna fòrt bròia, tota de blanc vestida. Se la prenen en estòp, au cap d'un moment, dens una virada, dispareisherà. Quò's la Dama Blanca, una hantauma.

Patrimòni culinari

Las especialitats gastronomicas d'aquera region pro tipica son en permèir los produits de l'estuari (esquiras, lamprèia, pibalas) ; produits casalèirs (artishauts de Macau, aspèrjas, los tradicionaus primurs de Sent Medard...). L'anhèth de Paulhac, labelizat, coneish una granda renomada. Lo cohard ("grenier médoquin") es una especialitat codinèira a basa d'estomac de pòrc rotlat, salat e pebrat. Las Noisettines de Blanhan son un novèth produit a basa d'auglanas, e tot çò que ne'n deriva (crèma, còcs...). Lo Petit Médoquin es una licor de mora. Coma auta buvenda, lo tè de Medòc (damb grepin e plantas dau pinhadar). Los ceps son tanben un daus produits mèi importants dau Medòc. Coma doçors, los sherments de Medòc, las guinetas, regalan tot lo monde.

Recèpta dau grenier médoquin  :

En permèir, bien netejar e desgreishar la pansa dau pòrc, apui l'incisar de manèira a poder la rotlar. Salar e pebrar abondantament, a l'encòp per relevar lo gost d'aquera carn naturalament fada, e per rasons de conservacion. Après l'auger rotlada apui cosuda, gitar la pansa dens un cort-bolhon, dont la composicion diu damorar secreta mès, solida, pòt variar. Lo temps de cuisson diu tanben damorar secret. Lo cohard se minja freid, trencat prim. Es una famosa entrada, fòrt relevada, a d'acompanhar d'un vin june.

Ligams externs

• Article suu gascon medoquin
• Lou sabat daou Médoc, ou Jacoutin lou debinaeyre dam Piarille, per Antoine Verdiér