Marqués de Pombal
Sebastião José de Carvalho e Melo, comte d'Oeiras, marqués de Pombal (lo 13 de mai de 1699 - lo 8 de mai de 1782) foguèt un òme politic portugués.
Sa personalitat e de circonstàncias excepcionalas faguèron d'aquel simple Secretari d'Estat un dels òmes politics mai importants dins l'istòria de Portugal.
Eissit de la bassa noblesa provinciala, Pombal nasquèt a Lisbona lo 13 de mai de 1699.
Estudièt a São João da Pesqueira, o mai tard a creat una zòna viticola de Porto.
Aprèp d'estudis a l'Universitat de Coïmbra, serviguèt dins l'armada e se maridèt amb la filha del comte d'Arcos, çò que li dobriguèt fòrça pòrtas. Foguèt nomenat ambaissador a Londres en 1738, puèi a Viena en 1745. Foguèt francmaçon.
Tenent grands projèctes per son país, temptèt de tractar una patz europèa mas aboquèt. Lo rei Joan V apreciava pas plan Pombal e lo rapelèt a Lisbona, mas aprèp la mòrt del rei, en 1750, lo seu filh venguèt rei (Josèp Ièr). Aquel apreciava lo marqués e lo nomenèt Secretari d'Estat en 1755 puèi comte d'Oeiras en 1759 e marqués de Pombal en 1770.
Lo 1èr de novembre de 1755 un tèrratremol de magnitud 8.75 estralhèt Lisbona, provocant d'incendis, d'ondas de mar, de scènas de panicas. I aurà 15 000 mòrts e 85% de las abitacions destuidas, amb lo palais reial, la bibliotèca e sus archius.
Pombal pren sulcòp las causas en man tre que la familha reiala fugiguèt Lisbona. Tot es fach per tornar menar l'òrdre, assanir la vila, conservar los abitants en plaça, far calar los profètas marrits.
Sustot, foguèt responsable de la reconstruccion de la vila bassa (a Baixa) tala coma òm la coneis encara avuèi. Faguèt apèl a d'arquitèctes portugués amb que cèrca d'aplicar los principis de las Luses: simplicitat, coeréncia e foncionalitat animan aquel projècte. Las activitats son reagropadas per quartièr. Per s'aparar dels incendis se privilegia l'azulejo que ten sa granda expansion. S'experimenta solucions de construccions antisismicas.
Aquel eveniment li permetèt enfin, dins lo domeni politic, d'alunhar tots sos opausants (la noblessa e los jesuistas) e d'exercir un poder absolut. Pendent vint ans foguèt l'òme fòrt del país, lo rei Joseph Ièr tenent una personalitat suava. Redrecèt lo país economicament e politicament e li faguèt recobrar son retard.
En diplomacia e economia, contunhèt amb l'aliança britanica, organizèt la colonizacion de Brasil, estimulèt lo desvolopament de las manufacturas e creèt fòrça monopòlis que la companhiá per la cultura de las vinhas del naut Douro que reglamenta la produccion del Porto.
Luchèt tanben amb acarnament contra los jesuistas. Suprimiguèt l'anciana distincion entre ancians e novèls crestians en aplicacion dempuèi mai de dos sègles. Enebiguèt l'esclavatge en 1761. Sometèt l'Inquisicion a l'autoritat reiala. D'un biais, se pòt dire que prepara la laïcitat del sègle seguent.
Foguèt tanben a l'origina d'una importanta reforma de l'ensenhament que permetrà al país d'obténer de quadres e d'administrators dignes d'un Estat modèrne centralizant lo poder al prejudici de la noblessa. Desvolopèt l'Universitat de Coïmbra. Metèt en plaça un sistèma de polícia modèrna.
Aital las rancòrs a son esgard s'acumulèron, e quand en 1776 Josèp Ièr quitèt lo poder, sa filha Maria Ièra metèt lo vièlh marqués a l'escart. Acusat de totes los mals, Pombal foguèt jutjat e demissionèt. Visquèt retirat e moriguèt en 1782.
L'adjectiu pombalin es dempuèi utilizat per designar l'epòca del govèrn de Pombal e son estil arquitectural.