Khanat bulgar de Vòlga

Lo Khanat bulgar de Vòlga èra un estat medievau qu'existiguèt dau sègle VII a 1236. S'installèron dins la region de confluéncia de Vòlga e de Kama dins lo corrent dei migracions nomadas dau pòble bulgar acomençadas vèrs 650. Au sègle VIII, lei Bulgars èran venguts majoritaris dins la region e i conoguèron un procès d'unificacion politica sota la dominacion dei Cazars, un autre pòble nomada d'origina turca. Après l'afondrament de la poissança cazara en 965, lo Khanat venguèt independent e aprofichèt sa posicion sus una crosiera comerciala importanta per se renfòrçar. Pasmens, deguèt faciar d'incursions menadas per lei principats de la Rus' de Kiev. Au sègle XII, aquò entraïnèt lo desplaçament de la capitala de Bolghar a Bilar. Enfin, au sègle XIII, lei Bulgars de Vòlga jonhèron la coalicion formada per la màger part deis estats de la region per resistir ais invasions mongòlas. Dins aquò, maugrat una victòria iniciala dei coalizats a Kernek (1223), lei Mongòls foguèron venceires en 1229 e annexèron definitivament lo Khanat en 1236.

Istòria

Leis originas

Bòrd que leis escrichs protobulgars son relativament limitats, la màger part deis informacions disponiblas sus lei Bulgars de Vòlga vènon de fònts aràbias, persanas, indianas ò russas ò de descubèrtas arqueologicas. Lo Khanat es donc encara un estat mau conegut. La toponomia dau territòri indica una predominança de populacions finoogricas, mai lei Bulgars son un pòble turcohunic apareguts dins lei tèxtes istorics a partir dau sègle V apC. Èran compausats de dos grops, lei Kurigur a l'oèst e leis Utigur a l'èst, que vivián au nòrd de la mar Negra. Dins lo corrent dau sègle VII, aquela fragmentacion venguèt pus marcada amb tres grops identificats : lei Bulgars negres demorats en Kuban, lei Bulgars de Danubi que son a l'origina dei Bulgars actuaus e lei Bulgars de Kama e de Vòlga que son a l'origina dau Khanat de Vòlga. L'expansion dei Cazars, un autre pòple nomada originària de l'estèpa foguèt la causa principala d'aquela dispersion. De mai, a l'excepcion dei Bulgars de Danubi, la màger part dei tribús bulgaras deguèron acceptar la senhoriá dei khans cazars.

L'apogèu dau Khanat

En despiech d'aquelei dificultats, lei Bulgars de Vòlga mantenguèron de relacions comercialas amb lo monde islamic, en particular amb Khwarezm e lei territòris samanidas. Formèron un estat estable que contrarotlèt la confluéncia de Vòlga e de Kama e que tenguèt lo ròtle de crosiera comerciala. Aquò li permetèt de prosperar. En parallèl, lei Bulgars venguèron pauc a cha pauc la populacion dominanta de la region de l'actuala vila russa de Kazan, mai plusors pòbles contunièron de coabitar dins lo Khanat fins a sa disparicion (Turcs, Finoogrics, Cazars, Varègs, Eslaus orientaus, Persans, Arabis, etc.). Au començament dau sègle X, lo Khanat èra vengut pron poderós per contestar la senhoriá dei Cazars, grèvament afeblits per lei Rus' e lei Bizantins. Aquò es atestat per lei corriers mandats per lo khan Almis († 925), convertit a l'islam, au califa Al-Muqtadir (908-932) per li demandar sa proteccion en 922.

L'ambaissada mandada per leis Abbassidas establiguèt d'escòlas coranics en Bolgar, la capitala dau Khanat. Pasmens, l'islam demorèt minoritari e la populacion contunièt de seguir un larg espèctre de religions (tengrisme, politeïsme eslau, cristianisme ortodòx, judaïsme, etc.). Lo letrut iraquian Ibn Fadlan (v. 879-960) depintèt la societat dau Khanat dins lei racòntes de son viatge amb l'expedicion de 922-923. En defòra de Bolgar, mencionèt l'existéncia de plusors vilas coma Bilar, Suar, Qasan e Djukatau. Lei vilas modèrnas de Kazan e d'Ielabuga son tanben eissidas de fòrts bastits per lo poder bulgar per tenir son territòri.

Lo declin e la disparicion

L'emergéncia de la Rus' de Kiev durant la premiera mitat dau sègle X representèt lèu una menaça per lo Khanat. En 969, lo prince Sviatoslav I^èr (962-972) pilhèt Bolgar. La fragmentacion de la Rus' demeniguèt pas lei conflictes car lei principats rus contunièron de menar d'incursions dins lo territòri bulgar. Lei vilas dau Khanat foguèron ansin pilhadas mai d'un còp per lei princes de Suzdal durant lo sègle XII. Per melhorar la defensa, la capitala foguèt transferida a Bilar. Durant aqueu periòde, d'escaramochas frequentas opausèron lei dos camps per lo contraròtle de la vau d'Unzha.

En setembre de 1223, après plusors victòrias còntra lei princes de la Rus', lei Mongòls de Genghis Khan s'interessèron au Khanat Bulgar. Una avans-gàrdia mongòla foguèt batuda a la batalha de Kernek dins la region de l'actuala Samara. Pasmens, aqueu succès foguèt efemèr e lei Mongòls pilhèron lo Khanat en 1229 e en 1232. En 1236, Batu organizèt sa conquista sistematica e devesiguèt lo territòri en principats vassalas. Aperaquí dos tèrç de la populacion foguèron tuats durant lei combats e lei subrevivents s'installèron lòng de Kama. I formèron la basa dau pòble tatar.

Lenga

Article detalhat: Protobulgar.

Lei Bulgars de Vòlga parlava lo protobulgar, una lenga turquica dau grop dei lengas oghoras. La màger part deis escrichs conservats son d'inscripcions funeràrias. L'escritura d'Orkhon foguèt utilizada per lei pus ancianas, mai après la conversion a l'islam, l'alfabet arabi foguèt frequentament adoptat. Lo lingüista Mahmud al-Kashgari (1005-1102) raportèt tanben quauquei frasas e poèmas dins son Recuelh dei lengas turcas. Aquela raretat s'explica per l'usatge tardiu de l'escrich au sen dau Khanat e per la disparicion de la lenga dins lo corrent dei sègles XIII e XIV.

Annèxas

Liames intèrnes

• Bulgaria.
• Cazars.
• Empèris nomadas.
• Islam.
• Protobulgar.
• Vòlga.

Bibliografia

• (ru) Р. Бариев, Волжские булгары: история и культура, Sant Petersborg, Агат, 2005.
• (fr) Gérard Chaliand, Les empires nomades, Perrin, 2006.
• (fr) Ibn Fadlan, « Voyage chez les Bulgares de la Volga », trad. Marius Canard, París, Éditions Sindbad, 1999, 130 p.
• (fr) Emmanuelle Texier du Mesnil, « 921-922 Ibn Fadlan chez les Bulgares de la Volga », dins Romain Bertrand (dir.), L'exploration du monde : Une autre histoire des Grandes Découvertes, París, Éditions du Seuil, coll. « Points » (n° H617), 2023, pp. 40-44.