Guèrra de Paraguai
La Guèrra de la Tripla Aligança, tanben coneguda com la Guèrra de Paraguai, que s'escadó enter 1864 e 1870 e que ho ua de las mei sanhosas dens l’istòria deu continent american. Que ho pelejada enter Paraguai e las nacions aligadas, qu’ei a díser Argentina, l’Empèri de Brasil e Uruguai.
Lo començament de la guèrra qu’ei estat atribuit ad encausas autants variadas com un sos ehèit deu colonialisme en America Latina, la luta peu contraròtle estrategic suber la region de l’arriu de la Plata, las intervencions brasilianas e argentina dens la politica intèrna d’Uruguai, los interès britanics dens la region e las ambicions expansionistas deu president paraguaian Francisco Solano López.
La resulta de la guèrra que ho la des.hèita de Paraguai. Arron que la Triple Aligança b'aja vençut Paraguai deu punt de vista de la guèrra convencionau, lo conflicte que cabussè dens ua guerrilla de resisténcia qui desbaratore la populacion paraguaiana, ambz civius e militar. Ua estimacion qu’evalua un totau de las pèrtas paraguaianas devudas a la guèrra e a la malautia tant haut com 1,2 milion d’òmis o lo 90 per cent de la soa populacion d’avant la guèrra. Ua auta estimacion que ditz que d’ua populacion hòrta de 1 337 437 d’abitants Paraguai que cadó a 221 709 abitants (28 746 òmis, 106 254 hemnas, 86 079 mainatges) a la fin de la guèrra[1]. Ua estimacion dilhèu mei pròcha de la realitat qui hica las pèrtas paraguaianas de cap a 300 000 òmis dens ua populacion d’avant guèrra de 500 000 a 525 000 abitants[2].
Que caló annadas a Paraguai entà remete’s d’aqueth caòs e deu desequilibri demografic on b’èra cadut ; çò qui èra estat nominaument la purmèra republica d’America deu Sud qu’avó lo parat de causí’s lo son purmèr president elejut pas sonque en 1993. En Brasil, la guèrra qu’ajudè a acabar dab l’esclavatge, que he pujar l’armada dinc a ocupar un ròtle clau dens l’esfèra publica e que causè ua pujada rueinosa deus deutes publics, qui demandèn annadas entaus tornar pagar e mermant atau la creishença economica deu país. La guèrra que miore Argentina de cap a ua modernizacion. Après de la guèrra, aqueth país que vadó lèu la nacion latinoamericana la mei rica, ua posicion qui perdore quauques decennis arron. Per Uruguai, que ho lo darrèr còp que Brasil e Argentina be joguessin un tau ròtle d’intervencionisme dens la soa politica interiora.